ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ யதோ²ர்ணநாபி⁴ஸ்தந்துநோச்சரேத்³யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்த்யேவமேவாஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா: ஸர்வே லோகா: ஸர்வே தே³வா: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி வ்யுச்சரந்தி தஸ்யோபநிஷத்ஸத்யஸ்ய ஸத்யமிதி ப்ராணா வை ஸத்யம் தேஷாமேஷ ஸத்யம் ॥ 20 ॥
யச்சோக்தம் — கர்மகாண்ட³ப்ராமாண்யவிகா⁴தக்ருத் உபநிஷத்³வாக்யமிதி, தந்ந, அந்யார்த²த்வாத் । ப்³ரஹ்மைகத்வப்ரதிபாத³நபரா ஹி உபநிஷத³: ந இஷ்டார்த²ப்ராப்தௌ ஸாத⁴நோபதே³ஶம் தஸ்மிந்வா புருஷநியோக³ம் வாரயந்தி, அநேகார்த²த்வாநுபபத்தேரேவ । ந ச கர்மகாண்ட³வாக்யாநாம் ஸ்வார்தே² ப்ரமா நோத்பத்³யதே । அஸாதா⁴ரணே சேத்ஸ்வார்தே² ப்ரமாம் உத்பாத³யதி வாக்யம் , குதோ(அ)ந்யேந விரோத⁴: ஸ்யாத் । ப்³ரஹ்மைகத்வே நிர்விஷயத்வாத் ப்ரமா நோத்பத்³யத ஏவேதி சேத் , ந, ப்ரத்யக்ஷத்வாத்ப்ரமாயா: । ‘த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேத’ ( ? ) ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:’ ( ? ) இத்யேவமாதி³வாக்யேப்⁴ய: ப்ரத்யக்ஷா ப்ரமா ஜாயமாநா ; ஸா நைவ ப⁴விஷ்யதி, யத்³யுபநிஷதோ³ ப்³ரஹ்மைகத்வம் போ³த⁴யிஷ்யந்தீத்யநுமாநம் ; ந ச அநுமாநம் ப்ரத்யக்ஷவிரோதே⁴ ப்ராமாண்யம் லப⁴தே ; தஸ்மாத³ஸதே³வைதத்³கீ³யதே — ப்ரமைவ நோத்பத்³யத இதி । அபி ச யதா²ப்ராப்தஸ்யைவ அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதஸ்ய க்ரியாகாரகப²லஸ்ய ஆஶ்ரயணேந இஷ்டாநிஷ்டப்ராப்திபரிஹாரோபாயஸாமாந்யே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய தத்³விஶேஷமஜாநத: ததா³சக்ஷாணா ஶ்ருதி: க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³ஸ்ய லோகப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ஸத்யதாம் அஸத்யதாம் வா ந ஆசஷ்டே ந ச வாரயதி, இஷ்டாநிஷ்டப²லப்ராப்திபரிஹாரோபாயவிதி⁴பரத்வாத் । யதா² காம்யேஷு ப்ரவ்ருத்தா ஶ்ருதி: காமாநாம் மித்²யாஜ்ஞாநப்ரப⁴வத்வே ஸத்யபி யதா²ப்ராப்தாநேவ காமாநுபாதா³ய தத்ஸாத⁴நாந்யேவ வித⁴த்தே, ந து — காமாநாம் மித்²யாஜ்ஞாநப்ரப⁴வத்வாத³நர்த²ரூபத்வம் சேதி — ந வித³தா⁴தி ; ததா² நித்யாக்³நிஹோத்ராதி³ஶாஸ்த்ரமபி மித்²யாஜ்ஞாநப்ரப⁴வம் க்ரியாகாரகபே⁴த³ம் யதா²ப்ராப்தமேவ ஆதா³ய இஷ்டவிஶேஷப்ராப்திம் அநிஷ்டவிஶேஷபரிஹாரம் வா கிமபி ப்ரயோஜநம் பஶ்யத் அக்³நிஹோத்ராதீ³நி கர்மாணி வித⁴த்தே, ந — அவித்³யாகோ³சராஸத்³வஸ்துவிஷயமிதி — ந ப்ரவர்ததே — யதா² காம்யேஷு । ந ச புருஷா ந ப்ரவர்தேரந் அவித்³யாவந்த:, த்³ருஷ்டத்வாத் — யதா² காமிந: । வித்³யாவதாமேவ கர்மாதி⁴கார இதி சேத் , ந, ப்³ரஹ்மைகத்வவித்³யாயாம் கர்மாதி⁴காரவிரோத⁴ஸ்யோக்தத்வாத் । ஏதேந ப்³ரஹ்மைகத்வே நிர்விஷயத்வாத் உபதே³ஶேந தத்³க்³ரஹணப²லாபா⁴வதோ³ஷபரிஹார உக்தோ வேதி³தவ்ய: । புருஷேச்சா²ராகா³தி³வைசித்ர்யாச்ச — அநேகா ஹி புருஷாணாமிச்சா² ; ராகா³த³யஶ்ச தோ³ஷா விசித்ரா: ; ததஶ்ச பா³ஹ்யவிஷயராகா³த்³யபஹ்ருதசேதஸோ ந ஶாஸ்த்ரம் நிவர்தயிதும் ஶக்தம் ; நாபி ஸ்வபா⁴வதோ பா³ஹ்யவிஷயவிரக்தசேதஸோ விஷயேஷு ப்ரவர்தயிதும் ஶக்தம் ; கிந்து ஶாஸ்த்ராத் ஏதாவதே³வ ப⁴வதி — இத³மிஷ்டஸாத⁴நம் இத³மநிஷ்டஸாத⁴நமிதி ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷாபி⁴வ்யக்தி: — ப்ரதீ³பாதி³வத் தமஸி ரூபாதி³ஜ்ஞாநம் ; ந து ஶாஸ்த்ரம் ப்⁴ருத்யாநிவ ப³லாத் நிவர்தயதி நியோஜயதி வா ; த்³ருஶ்யந்தே ஹி புருஷா ராகா³தி³கௌ³ரவாத் ஶாஸ்த்ரமப்யதிக்ராமந்த: । தஸ்மாத் புருஷமதிவைசித்ர்யமபேக்ஷ்ய ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷாந் அநேகதா⁴ உபதி³ஶதி । தத்ர புருஷா: ஸ்வயமேவ யதா²ருசி ஸாத⁴நவிஶேஷேஷு ப்ரவர்தந்தே ; ஶாஸ்த்ரம் து ஸவித்ருப்ரதீ³பாதி³வத் உதா³ஸ்த ஏவ । ததா² கஸ்யசித்பரோ(அ)பி புருஷார்த²: அபுருஷார்த²வத³வபா⁴ஸதே ; யஸ்ய யதா²வபா⁴ஸ:, ஸ ததா²ரூபம் புருஷார்த²ம் பஶ்யதி ; தத³நுரூபாணி ஸாத⁴நாந்யுபாதி³த்ஸதே । ததா² ச அர்த²வாதோ³(அ)பி — ‘த்ரயா: ப்ராஜாபத்யா: ப்ரஜாபதௌ பிதரி ப்³ரஹ்மசர்யமூஷு:’ (ப்³ரு. உ. 5 । 2 । 1) இத்யாதி³: । தஸ்மாத் ந ப்³ரஹ்மைகத்வம் ஜ்ஞாபயிஷ்யந்தோ வேதா³ந்தா விதி⁴ஶாஸ்த்ரஸ்ய பா³த⁴கா: । ந ச விதி⁴ஶாஸ்த்ரம் ஏதாவதா நிர்விஷயம் ஸ்யாத் । நாபி உக்தகாரகாதி³பே⁴த³ம் விதி⁴ஶாஸ்த்ரம் உபநிஷதா³ம் ப்³ரஹ்மைகத்வம் ப்ரதி ப்ராமாண்யம் நிவர்தயதி । ஸ்வவிஷயஶூராணி ஹி ப்ரமாணாநி, ஶ்ரோத்ராதி³வத் ॥

ஸ்வார்த²விகா⁴தகத்வாத³ப்ராமாண்யமுபநிஷதா³மித்யேதந்நிராக்ருத்ய சோத்³யந்தரமநூத்³ய நிராகரோதி —

யச்சேத்யாதி³நா ।

தஸ்மிந்நிதீஷ்டார்த²ப்ராபகஸாத⁴நோக்தி: ।

நநூபநிஷத்³வாக்யம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வம் ஸாக்ஷாத்ப்ரதிபாத³யத³ர்தா²த்கர்மகாண்ட³ப்ராமாண்யவிகா⁴தகமிதி சேத்தத்ர தத³ப்ராமாண்யமநுபபத்திலக்ஷணம் விபர்யாஸலக்ஷணம் வேதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யமநூத்³ய தூ³ஷயதி —

ந சேதி ।

விதி³தபத³தத³ர்த²ஸம்க³தேர்வாக்யார்த²ந்யாயவித³ஸ்தத³ர்தே²ஷு ப்ரமோத்பத்தித³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

ஸ்வார்தே² ப்ரமாமுத்பாத³யதி வாக்யம் மாநாந்தரவிரோதா⁴த³ப்ரமாணமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அஸாதா⁴ரணே சேதி³தி ।

ஸ்வகோ³சரஶூரத்வாத்ப்ரமாணாநாமித்யர்த²: ।

விமதம் ந ப்ரமோத்பாத³கம் ப்ரமாணாஹ்ருதவிஷயத்வாத³நுஷ்ணாக்³நிவாக்யவதி³தி ஶங்கதே —

ப்³ரஹ்மேதி ।

ப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴த³நுமாநமநவகாஶமிதி பரிஹரதி —

நேத்யாதி³நா ।

இதஶ்ச கர்மகாண்ட³ஸ்ய நாப்ராமாண்யமிதி வத³ந் த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ —

அபி சேதி ।

யதா²ப்ராப்தஸ்யேத்யஸ்யைவ வ்யாக்²யாநமவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதஸ்யேதி । ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴கஸ்ய கர்மகாண்ட³ஸ்ய ந விபர்யாஸோ மித்²யார்த²த்வே(அ)பி தஸ்யார்த²க்ரியாகாரித்வஸாமர்த்²யாநபஹாராத்ப்ராமாண்யோபபத்தேரிதி பா⁴வ: ।

நநு கர்மகாண்ட³ஸ்ய மித்²யார்த²த்வே மித்²யாஜ்ஞாநப்ரப⁴வத்வாத³நர்த²நிஷ்ட²த்வேநாப்ரவர்தகத்வாத³ப்ராமாண்யமித்யத ஆஹ —

யதே²தி ।

விமதமப்ரமாணம் மித்²யார்த²த்வாத்³விப்ரலம்ப⁴கவாக்யவதி³த்யாஶங்க்ய வ்யபி⁴சாரமாஹ —

யதா²காம்யேஷ்விதி ।

அக்³நிஹோத்ராதி³ஷு காம்யேஷு கர்மஸு மித்²யாஜ்ஞாநஜநிதம் மித்²யாபூ⁴தம் காமமுபாதா³ய ஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்திவந்நித்யேஷ்வபி தேஷு ஸாத⁴நமஸதே³வா(அ)(அ)தா³ய ஶாஸ்த்ரம் ப்ரவர்ததாம் ததா²பி பு³த்³தி⁴மந்தோ ந ப்ரவர்திஷ்யந்தே வேதா³ந்தேப்⁴யஸ்தந்மித்²யாத்வாவக³மாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

அவித்³யாவதாம் கர்மஸு ப்ரவ்ருத்திமாக்ஷிபதி —

வித்³யாவதாமேவேதி ।

த்³ரவ்யதே³வதாதி³ஜ்ஞாநம் வா கர்மஸு ப்ரவர்தகமிதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யமங்கீ³க்ருத்ய த்³விதீயம் தூ³ஷயதி —

நேத்யாதி³நா ।

கர்மகாண்ட³ப்ராமாண்யாநுபபத்திரித்யாத்³யாமர்தா²பத்திம் நிராக்ருத்ய த்³விதீயாமர்தா²பத்திமதிதே³ஶேந நிராகரோதி —

ஏதேநேதி ।

கர்மகாண்ட³ஸ்யாஜ்ஞம் ப்ரதி ஸார்த²கத்வோபபாத³நேநேதி யாவத் ।

நநு கர்மகாண்ட³ம் ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴ம் போ³த⁴யத்ப்ரவ்ருத்த்யாதி³பரமதோ ராகா³தி³வஶாத்தத³யோகா³ச்சா²ஸ்த்ரீயப்ரவ்ருத்த்யாதி³விஷயஸ்ய த்³வைதஸ்ய ஸத்யத்வமந்யதா² தத்³விஷயத்வாநுபபத்திரித்யர்தா²பத்த்யந்தரமாயாதமிதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

புருஷேச்சே²தி ।

ந ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ ஶாஸ்த்ரவஶாதி³தி ஶேஷ: ।

ததே³வ ஸ்பு²டயதி —

அநேகா ஹீதி ।

ஶாஸ்த்ரஸ்யாகாரகத்வாத்ப்ரவர்தகத்வாத்³யபா⁴வமுக்த்வா தத்ரைவ யுக்த்யந்தரமாஹ —

த்³ருஶ்யந்தே ஹீதி ।

தர்ஹி ஶாஸ்த்ரஸ்ய கிம் க்ருத்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

தத்ர ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷோபதே³ஶே ஸதீதி யாவத் ।

யதா²ருசி புருஷாணாம்ப்ரவ்ருத்திஶ்சேத்பரமபுருஷார்த²ம் கைவல்யமுத்³தி³ஶ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸித்³த⁴யே தது³பாயஶ்ரவணாதி³ஷு ஸம்ந்யாஸபூர்விகா ப்ரவ்ருத்திர்பு³த்³தி⁴பூர்வகாரிணாமுசிதேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ததே²தி ।

ராகா³தி³வைசித்ர்யாநுஸாரேணேதி யாவத் । உக்தம் ஹி –
“அபி வ்ருந்தா³வநே ஶூந்யே ஶ்ருகா³லத்வம் ஸ இச்ச²தி ।
ந து நிர்விஷயம் மோக்ஷம் க³ந்துமர்ஹதி கௌ³தம ॥” இத்யாதி³ ।

தர்ஹி கத²ம் புருஷார்த²விவேகஸித்³தி⁴ஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

யஸ்யேதி ।

புருஷார்த²த³ர்ஶநகார்யமாஹ —

தத³நுரூபாணீதி ।

ஸ்வாபி⁴ப்ராயாநுஸாரேண புருஷாணாம்புருஶார்த²ப்ரதிபத்திரித்யத்ர க³மகமாஹ —

ததா²சேதி ।

யதா² த³காரத்ரயே ப்ரஜாபதிநோக்ததே³வாத³ய: ஸ்வாபி⁴ப்ராயேண த³மாத்³யர்த²த்ரயம் ஜக்³ருஹுஸ்ததா² ஸ்வாபி⁴ப்ராயவஶாதே³வ புருஷாணாம் புருஷார்த²ப்ரதிபத்திரித்யர்த²வாத³தோ(அ)வக³தமித்யர்த²: ।

பூர்வோக்தகாண்ட³யோரவிரோத⁴முபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

ஏகஸ்ய வாக்யஸ்ய த்³வ்யர்த²த்வாயோகா³தி³தி யாவத் ।

அர்தா²த்³பா³த⁴கத்வமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

ஏதாவதா வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மைகத்வஜ்ஞாபகத்வமாத்ரேணேத்யர்த²: ।

வேதா³ந்தாநாமபா³த⁴கத்வே(அ)பி கர்மகாண்ட³ஸ்ய தத்ப்ராமாண்யநிவர்தகத்வமஸ்தீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

நாபீதி ।