స్వార్థవిఘాతకత్వాదప్రామాణ్యముపనిషదామిత్యేతన్నిరాకృత్య చోద్యన్తరమనూద్య నిరాకరోతి —
యచ్చేత్యాదినా ।
తస్మిన్నితీష్టార్థప్రాపకసాధనోక్తిః ।
ననూపనిషద్వాక్యం బ్రహ్మాత్మైకత్వం సాక్షాత్ప్రతిపాదయదర్థాత్కర్మకాణ్డప్రామాణ్యవిఘాతకమితి చేత్తత్ర తదప్రామాణ్యమనుపపత్తిలక్షణం విపర్యాసలక్షణం వేతి వికల్ప్యాఽఽద్యమనూద్య దూషయతి —
న చేతి ।
విదితపదతదర్థసంగతేర్వాక్యార్థన్యాయవిదస్తదర్థేషు ప్రమోత్పత్తిదర్శనాదిత్యర్థః ।
స్వార్థే ప్రమాముత్పాదయతి వాక్యం మానాన్తరవిరోధాదప్రమాణమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అసాధారణే చేదితి ।
స్వగోచరశూరత్వాత్ప్రమాణానామిత్యర్థః ।
విమతం న ప్రమోత్పాదకం ప్రమాణాహృతవిషయత్వాదనుష్ణాగ్నివాక్యవదితి శఙ్కతే —
బ్రహ్మేతి ।
ప్రత్యక్షవిరోధాదనుమానమనవకాశమితి పరిహరతి —
నేత్యాదినా ।
ఇతశ్చ కర్మకాణ్డస్య నాప్రామాణ్యమితి వదన్ ద్వితీయం ప్రత్యాహ —
అపి చేతి ।
యథాప్రాప్తస్యేత్యస్యైవ వ్యాఖ్యానమవిద్యాప్రత్యుపస్థాపితస్యేతి । సాధ్యసాధనసంబన్ధబోధకస్య కర్మకాణ్డస్య న విపర్యాసో మిథ్యార్థత్వేఽపి తస్యార్థక్రియాకారిత్వసామర్థ్యానపహారాత్ప్రామాణ్యోపపత్తేరితి భావః ।
నను కర్మకాణ్డస్య మిథ్యార్థత్వే మిథ్యాజ్ఞానప్రభవత్వాదనర్థనిష్ఠత్వేనాప్రవర్తకత్వాదప్రామాణ్యమిత్యత ఆహ —
యథేతి ।
విమతమప్రమాణం మిథ్యార్థత్వాద్విప్రలమ్భకవాక్యవదిత్యాశఙ్క్య వ్యభిచారమాహ —
యథాకామ్యేష్వితి ।
అగ్నిహోత్రాదిషు కామ్యేషు కర్మసు మిథ్యాజ్ఞానజనితం మిథ్యాభూతం కామముపాదాయ శాస్త్రప్రవృత్తివన్నిత్యేష్వపి తేషు సాధనమసదేవాఽఽదాయ శాస్త్రం ప్రవర్తతాం తథాపి బుద్ధిమన్తో న ప్రవర్తిష్యన్తే వేదాన్తేభ్యస్తన్మిథ్యాత్వావగమాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న చేతి ।
అవిద్యావతాం కర్మసు ప్రవృత్తిమాక్షిపతి —
విద్యావతామేవేతి ।
ద్రవ్యదేవతాదిజ్ఞానం వా కర్మసు ప్రవర్తకమితి వికల్ప్యాఽఽద్యమఙ్గీకృత్య ద్వితీయం దూషయతి —
నేత్యాదినా ।
కర్మకాణ్డప్రామాణ్యానుపపత్తిరిత్యాద్యామర్థాపత్తిం నిరాకృత్య ద్వితీయామర్థాపత్తిమతిదేశేన నిరాకరోతి —
ఎతేనేతి ।
కర్మకాణ్డస్యాజ్ఞం ప్రతి సార్థకత్వోపపాదనేనేతి యావత్ ।
నను కర్మకాణ్డం సాధ్యసాధనసంబన్ధం బోధయత్ప్రవృత్త్యాదిపరమతో రాగాదివశాత్తదయోగాచ్ఛాస్త్రీయప్రవృత్త్యాదివిషయస్య ద్వైతస్య సత్యత్వమన్యథా తద్విషయత్వానుపపత్తిరిత్యర్థాపత్త్యన్తరమాయాతమితి తత్రాఽఽహ —
పురుషేచ్ఛేతి ।
న ప్రవృత్తినివృత్తీ శాస్త్రవశాదితి శేషః ।
తదేవ స్ఫుటయతి —
అనేకా హీతి ।
శాస్త్రస్యాకారకత్వాత్ప్రవర్తకత్వాద్యభావముక్త్వా తత్రైవ యుక్త్యన్తరమాహ —
దృశ్యన్తే హీతి ।
తర్హి శాస్త్రస్య కిం కృత్యమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తస్మాదితి ।
తత్ర సంబన్ధవిశేషోపదేశే సతీతి యావత్ ।
యథారుచి పురుషాణామ్ప్రవృత్తిశ్చేత్పరమపురుషార్థం కైవల్యముద్దిశ్య సమ్యగ్జ్ఞానసిద్ధయే తదుపాయశ్రవణాదిషు సంన్యాసపూర్వికా ప్రవృత్తిర్బుద్ధిపూర్వకారిణాముచితేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తథేతి ।
రాగాదివైచిత్ర్యానుసారేణేతి యావత్ । ఉక్తం హి –
“అపి వృన్దావనే శూన్యే శృగాలత్వం స ఇచ్ఛతి ।
న తు నిర్విషయం మోక్షం గన్తుమర్హతి గౌతమ ॥” ఇత్యాది ।
తర్హి కథం పురుషార్థవివేకసిద్ధిస్తత్రాఽఽహ —
యస్యేతి ।
పురుషార్థదర్శనకార్యమాహ —
తదనురూపాణీతి ।
స్వాభిప్రాయానుసారేణ పురుషాణామ్పురుశార్థప్రతిపత్తిరిత్యత్ర గమకమాహ —
తథాచేతి ।
యథా దకారత్రయే ప్రజాపతినోక్తదేవాదయః స్వాభిప్రాయేణ దమాద్యర్థత్రయం జగృహుస్తథా స్వాభిప్రాయవశాదేవ పురుషాణాం పురుషార్థప్రతిపత్తిరిత్యర్థవాదతోఽవగతమిత్యర్థః ।
పూర్వోక్తకాణ్డయోరవిరోధముపసంహరతి —
తస్మాదితి ।
ఎకస్య వాక్యస్య ద్వ్యర్థత్వాయోగాదితి యావత్ ।
అర్థాద్బాధకత్వమాశఙ్క్యాఽఽహ —
న చేతి ।
ఎతావతా వేదాన్తానాం బ్రహ్మైకత్వజ్ఞాపకత్వమాత్రేణేత్యర్థః ।
వేదాన్తానామబాధకత్వేఽపి కర్మకాణ్డస్య తత్ప్రామాణ్యనివర్తకత్వమస్తీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
నాపీతి ।