ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:த்³விதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
யோ ஹ வை ஶிஶும் ஸாதா⁴நம் ஸப்ரத்யாதா⁴நம் ஸஸ்தூ²ணம் ஸதா³மம் வேத³ ஸப்த ஹ த்³விஷதோ ப்⁴ராத்ருவ்யாநவருணத்³தி⁴ । அயம் வாவ ஶிஶுர்யோ(அ)யம் மத்⁴யம: ப்ராணஸ்தஸ்யேத³மேவாதா⁴நமித³ம் ப்ரத்யாதா⁴நம் ப்ராண: ஸ்தூ²ணாந்நம் தா³ம ॥ 1 ॥
யோ ஹ வை ஶிஶும் ஸாதா⁴நம் ஸப்ரத்யாதா⁴நம் ஸஸ்தூ²ணம் ஸதா³மம் வேத³, தஸ்யேத³ம் ப²லம் ; கிம் தத் ? ஸப்த ஸப்தஸங்க்²யாகாந் ஹ த்³விஷத: த்³வேஷகர்த்ரூந் ப்⁴ராத்ருவ்யாந் ப்⁴ராத்ருவ்யா ஹி த்³விவிதா⁴ ப⁴வந்தி, த்³விஷந்த: அத்³விஷந்தஶ்ச — தத்ர த்³விஷந்தோ யே ப்⁴ராத்ருவ்யா: தாந் த்³விஷதோ ப்⁴ராத்ருவ்யாந் அவருணத்³தி⁴ ; ஸப்த யே ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா விஷயோபலப்³தி⁴த்³வாராணி தத்ப்ரப⁴வா விஷயராகா³: ஸஹஜத்வாத் ப்⁴ராத்ருவ்யா: । தே ஹி அஸ்ய ஸ்வாத்மஸ்தா²ம் த்³ருஷ்டிம் விஷயவிஷயாம் குர்வந்தி ; தேந தே த்³வேஷ்டாரோ ப்⁴ராத்ருவ்யா:, ப்ரத்யகா³த்மேக்ஷணப்ரதிஷேத⁴கரத்வாத் ; காட²கே சோக்தம் — ‘பராஞ்சி கா²நி வ்யத்ருணத்ஸ்வயம்பூ⁴ஸ்தஸ்மாத்பராங்பஶ்யதி நாந்தராத்மந்’ (க. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ ; தத்ர ய: ஶிஶ்வாதீ³ந்வேத³, தேஷாம் யாதா²த்ம்யமவதா⁴ரயதி, ஸ ஏதாந் ப்⁴ராத்ருவ்யாந் அவருணத்³தி⁴ அபாவ்ருணோதி விநாஶயதி । தஸ்மை ப²லஶ்ரவணேநாபி⁴முகீ²பூ⁴தாயாஹ — அயம் வாவ ஶிஶு: । கோ(அ)ஸௌ ? யோ(அ)யம் மத்⁴யம: ப்ராண:, ஶரீரமத்⁴யே ய: ப்ராணோ லிங்கா³த்மா, ய: பஞ்சதா⁴ ஶரீரமாவிஷ்ட: — ப்³ருஹந்பாண்ட³ரவாஸ: ஸோம ராஜந்நித்யுக்த:, யஸ்மிந் வாங்மந:ப்ரப்⁴ருதீநி கரணாநி விஷக்தாநி — பட்³வீஶஶங்குநித³ர்ஶநாத் ஸ ஏஷ ஶிஶுரிவ, விஷயேஷ்விதரகரணவத³படுத்வாத் ; ஶிஶும் ஸாதா⁴நமித்யுக்தம் ; கிம் புநஸ்தஸ்ய ஶிஶோ: வத்ஸஸ்தா²நீயஸ்ய கரணாத்மந ஆதா⁴நம் தஸ்ய இத³மேவ ஶரீரம் ஆதா⁴நம் கார்யாத்மகம் — ஆதீ⁴யதே(அ)ஸ்மிந்நித்யாதா⁴நம் ; தஸ்ய ஹி ஶிஶோ: ப்ராணஸ்ய இத³ம் ஶரீரமதி⁴ஷ்டா²நம் ; அஸ்மிந்ஹி கரணாந்யதி⁴ஷ்டி²தாநி லப்³தா⁴த்மகாநி உபலப்³தி⁴த்³வாராணி ப⁴வந்தி, ந து ப்ராணமாத்ரே விஷக்தாநி ; ததா² ஹி த³ர்ஶிதமஜாதஶத்ருணா — உபஸம்ஹ்ருதேஷு கரணேஷு விஜ்ஞாநமயோ நோபலப்⁴யதே, ஶரீரதே³ஶவ்யூடே⁴ஷு து கரணேஷு விஜ்ஞாநமய உபலப⁴மாந உபலப்⁴யதே — தச்ச த³ர்ஶிதம் பாணிபேஷப்ரதிபோ³த⁴நேந । இத³ம் ப்ரத்யாதா⁴நம் ஶிர: ; ப்ரதே³ஶவிஶேஷேஷு — ப்ரதி — ப்ரத்யாதீ⁴யத இதி ப்ரத்யாதா⁴நம் । ப்ராண: ஸ்தூ²ணா அந்நபாநஜநிதா ஶக்தி: — ப்ராணோ ப³லமிதி பர்யாய: ; ப³லாவஷ்டம்போ⁴ ஹி ப்ராண: அஸ்மிந் ஶரீரே — ‘ஸ யத்ராயமாத்மாப³ல்யம் ந்யேத்ய ஸம்மோஹமிவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 1) இதி த³ர்ஶநாத் — யதா² வத்ஸ: ஸ்தூ²ணாவஷ்டம்ப⁴: ஏவம் । ஶரீரபக்ஷபாதீ வாயு: ப்ராண: ஸ்தூ²ணேதி கேசித் । அந்நம் தா³ம — அந்நம் ஹி பு⁴க்தம் த்ரேதா⁴ பரிணமதே ; ய: ஸ்தூ²ல: பரிணாம:, ஸ ஏதத்³த்³வயம் பூ⁴த்வா, இமாமப்யேதி — மூத்ரம் ச புரீஷம் ச ; யோ மத்⁴யமோ ரஸ:, ஸ ரஸோ லோஹிதாதி³க்ரமேண ஸ்வகார்யம் ஶரீரம் ஸாப்ததா⁴துகமுபசிநோதி ; ஸ்வயோந்யந்நாக³மே ஹி ஶரீரமுபசீயதே, அந்நமயத்வாத் ; விபர்யயே(அ)பக்ஷீயதே பததி ; யஸ்து அணிஷ்டோ² ரஸ: — அம்ருதம் ஊர்க் ப்ரபா⁴வ: — இதி ச கத்²யதே, ஸ நாபே⁴ரூர்த்⁴வம் ஹ்ருத³யதே³ஶமாக³த்ய, ஹ்ருத³யாத்³விப்ரஸ்ருதேஷு த்³வாஸப்ததிநாடீ³ஸஹஸ்ரேஷ்வநுப்ரவிஶ்ய, யத்தத் கரணஸங்கா⁴தரூபம் லிங்க³ம் ஶிஶுஸம்ஜ்ஞகம் , தஸ்ய ஶரீரே ஸ்தி²திகாரணம் ப⁴வதி ப³லமுபஜநயத் ஸ்தூ²ணாக்²யம் ; தேந அந்நம் உப⁴யத: பாஶவத்ஸதா³மவத் ப்ராணஶரீரயோர்நிப³ந்த⁴நம் ப⁴வதி ॥

ப்³ராஹ்மணதாத்பர்யமுக்த்வா தத³க்ஷராணி யோஜயதி —

யோ ஹேத்யாதி³நா ।

விஶேஷணஸ்யார்த²வத்த்வார்த²ம் ப்⁴ராத்ருவ்யாந்பி⁴நத்தி —

ப்⁴ராத்ருவ்யா ஹீதி ।

கே புநரத்ர ப்⁴ராத்ருவ்யா விவக்ஷ்யந்தே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸப்தேதி ।

கத²ம் ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் ஸப்தத்வம் த்³வாரபே⁴தா³தி³த்யாஹ —

விஷயேதி ।

கத²ம் தேஷாம் ப்⁴ராத்ருவ்யத்வமித்யாஶ்ங்க்ய விஷயாபி⁴லாஷத்³வாரேணேத்யாஹ —

தத்ப்ரபா⁴வா இதி ।

ததா²(அ)பி கத²ம் தேஷாம் த்³வேஷ்ட்ருத்வமத ஆஹ —

தே ஹீதி ।

அதே²ந்த்³ரியாணி விஷயவிஷயாம் த்³ருஷ்டிம் குர்வந்த்யேவா(அ)(அ)த்மவிஷயாமபி தாம் கரிஷ்யந்தி தந்ந யதோ²க்தப்⁴ராத்ருவ்யத்வம் தேஷாமிதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ப்ரத்யகி³தி ।

இந்த்³ரியாணி விஷயப்ரவணாநி தத்ரைவ த்³ருஷ்டிஹேதவோ ந ப்ரத்யகா³த்மநீத்யத்ர ப்ரமாணமாஹ —

காட²கே சேதி ।

ப²லோக்திமுபஸம்ஹரதி —

தத்ரேதி ।

உக்தவிஶேஷணேஷு ப்⁴ராத்ருவ்யேஷு ஸித்³தே⁴ஷ்விதி யாவத் ।

ப்ராணே வாகா³தீ³நாம் விஷக்தத்வே ஹேதுமாஹ —

பட்³வீஶேதி ।

யதா² ஜாத்யோ ஹயஶ்சதுரோ(அ)பி பாத³ப³ந்த⁴நகீலாந்பர்யாயேணோத்பாட்யோத்க்ராமதி ததா² ப்ராணோ வாகா³தீ³நீதி நித³ர்ஶநவஶாத்ப்ராணே விஷக்தாநி வாகா³தீ³நி ஸித்³தா⁴நீத்யர்த²: ஶரீரஸ்ய ப்ராணம் ப்ரத்யாதா⁴நத்வம் ஸாத⁴யதி —

தஸ்ய ஹீதி ।

ஶரீரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ஸ்பு²டயதி —

அஸ்மிந்ஹீதி ।

ப்ராணமாத்ரே விஷக்தாநி கரணாநி நோபலப்³தி⁴த்³வாராணீத்யத்ர ப்ரமாணமாஹ —

ததா² ஹீதி ।

தே³ஹாதி⁴ஷ்டா²நே ப்ராணே விஷக்தாநி தாந்யுபலப்³தி⁴த்³வாராணீத்யத்ராநுப⁴வமநுகூலயதி —

ஶரீரேதி ।

தத்ரைவாஜாதஶத்ருப்³ராஹ்மணஸம்வாத³ம் த³ர்ஶயதி —

தச்சேதி ।

ஶரீராஶ்ரிதே ப்ராணே வாகா³தி³ஷு விஷக்தேஷூபலப்³தி⁴ருபலப்⁴யமாநத்வமிதி யாவத் ।

ப்ரத்யாதா⁴நத்வம் ஶிரஸோ வ்யுத்பாத³யதி —

ப்ரதே³ஶேதி ।

ப³லபர்யாயஸ்ய ப்ராணஸ்ய ஸ்தூ²ணாத்வம் ஸமர்த²யதே —

ப³லேதி ।

அயம் முமூர்ஷுராத்மா யஸ்மிந்காலே தே³ஹமப³லபா⁴வம் நீத்வா ஸம்மோஹமிவ ப்ரதிபத்³யதே ததோ³த்க்ராமதீதி ஷஷ்டே² த³ர்ஶநாதி³தி யாவத் ।

ப³லாவஷ்டம்போ⁴(அ)ஸ்மிந்தே³ஹே ப்ராண இத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யதே²தி ।

ப⁴ர்த்ருப்ரபஞ்சபக்ஷம் த³ர்ஶயதி —

ஶரீரேதி ।

உக்தம் ஹி ப்ராண இத்யுச்ச்²வாஸநி:ஶ்வாஸகர்மா வாயு: ஶாரீர: ஶரீரபக்ஷபாதீ க்³ருஹ்யதே । ஏதஸ்யாம் ஸ்தூ²ணாயாம் ஶிஶு: ப்ராண: கரணதே³வதா லிங்க³பக்ஷபாதீ க்³ருஹ்யதே । ஸ தே³வ: ப்ராண ஏதஸ்மிந்பா³ஹ்யே ப்ராணே ப³த்³த⁴ இதி ।

தத்³வ்யாக்²யாதும் பூ⁴மிகாம் கரோதி —

அந்நம் ஹீதி ।

த்வக³ஸ்ருங்மாம்ஸமேதோ³மஜ்ஜாஸ்தி²ஶுக்ரேப்⁴ய: ஸப்தப்⁴யோ தா⁴துப்⁴யோ ஜாதம் ஸாப்ததா⁴துகம் ।

ததா²(அ)பி கத²மந்நஸ்ய தா³மத்வம் ததா³ஹ —

தேநேதி ॥1॥