ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ದ್ವಿತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃದ್ವಿತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಇಮಾವೇವ ಗೋತಮಭರದ್ವಾಜಾವಯಮೇವ ಗೋತಮೋಽಯಂ ಭರದ್ವಾಜ ಇಮಾವೇವ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರಜಮದಗ್ನೀ ಅಯಮೇವ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರೋಽಯಂ ಜಮದಗ್ನಿರಿಮಾವೇವ ವಸಿಷ್ಠಕಶ್ಯಪಾವಯಮೇವ ವಸಿಷ್ಠೋಽಯಂ ಕಶ್ಯಪೋ ವಾಗೇವಾತ್ರಿರ್ವಾಚಾ ಹ್ಯನ್ನಮದ್ಯತೇಽತ್ತಿರ್ಹ ವೈ ನಾಮೈತದ್ಯದತ್ರಿರಿತಿ ಸರ್ವಸ್ಯಾತ್ತಾ ಭವತಿ ಸರ್ವಮಸ್ಯಾನ್ನಂ ಭವತಿ ಯ ಏವಂ ವೇದ ॥ ೪ ॥
ಕೇ ಪುನಸ್ತಸ್ಯ ಚಮಸಸ್ಯ ತೀರ ಆಸತ ಋಷಯ ಇತಿ — ಇಮಾವೇವ ಗೋತಮಭರದ್ವಾಜೌ ಕರ್ಣೌ — ಅಯಮೇವ ಗೋತಮಃ ಅಯಂ ಭರದ್ವಾಜಃ ದಕ್ಷಿಣಶ್ಚ ಉತ್ತರಶ್ಚ, ವಿಪರ್ಯಯೇಣ ವಾ । ತಥಾ ಚಕ್ಷುಷೀ ಉಪದಿಶನ್ನುವಾಚ — ಇಮಾವೇವ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರಜಮದಗ್ನೀ ದಕ್ಷಿಣಂ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರಃ ಉತ್ತರಂ ಜಮದಗ್ನಿಃ, ವಿಪರ್ಯಯೇಣ ವಾ । ಇಮಾವೇವ ವಸಿಷ್ಠಕಶ್ಯಪೌ — ನಾಸಿಕೇ ಉಪದಿಶನ್ನುವಾಚ ; ದಕ್ಷಿಣಃ ಪುಟೋ ಭವತಿ ವಸಿಷ್ಠಃ ; ಉತ್ತರಃ ಕಶ್ಯಪಃ — ಪೂರ್ವವತ್ । ವಾಗೇವ ಅತ್ರಿಃ ಅದನಕ್ರಿಯಾಯೋಗಾತ್ ಸಪ್ತಮಃ ; ವಾಚಾ ಹ್ಯನ್ನಮದ್ಯತೇ ; ತಸ್ಮಾದತ್ತಿರ್ಹಿ ವೈ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ನಾಮೈತತ್ — ಅತ್ತೃತ್ವಾದತ್ತಿರಿತಿ, ಅತ್ತಿರೇವ ಸನ್ ಯದತ್ರಿರಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಪರೋಕ್ಷೇಣ । ಸರ್ವಸ್ಯ ಏತಸ್ಯಾನ್ನಜಾತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ, ಅತ್ರಿನಿರ್ವಚನವಿಜ್ಞಾನಾದತ್ತಾ ಭವತಿ । ಅತ್ತೈವ ಭವತಿ ನಾಮುಷ್ಮಿನ್ನನ್ಯೇನ ಪುನಃ ಪ್ರತ್ಯದ್ಯತೇ ಇತ್ಯೇತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ — ಸರ್ವಮಸ್ಯಾನ್ನಂ ಭವತೀತಿ । ಯ ಏವಮ್ ಏತತ್ ಯಥೋಕ್ತಂ ಪ್ರಾಣಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಂ ವೇದ, ಸ ಏವಂ ಮಧ್ಯಮಃ ಪ್ರಾಣೋ ಭೂತ್ವಾ ಆಧಾನಪ್ರತ್ಯಾಧಾನಗತೋ ಭೋಕ್ತೈವ ಭವತಿ, ನ ಭೋಜ್ಯಮ್ ; ಭೋಜ್ಯಾದ್ವ್ಯಾವರ್ತತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥

ವಿಪರ್ಯಯೇಣ ವೇತ್ಯೇತತ್ಪೂರ್ವವದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಅತ್ರಿಃ ಸಪ್ತಮ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅತ್ರಿತ್ವೇ ಹೇತುರದನಕ್ರಿಯಾಯೋಗಾದಿತಿ । ಹೇತುಂ ಸಾಧಯತಿ —

ವಾಚಾ ಹೀತಿ ।

ಸಾಧ್ಯಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ತರ್ಹಿ ಕಥಮತ್ರಿರಿತಿ ವ್ಯಪದೇಶ್ಯತೇಽತ ಆಹ —

ಅತ್ತಿರೇವೇತಿ ।

ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಯದನ್ನಜಾತಮೇತಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯಾತ್ತಾ ಭವತ್ಯತ್ರಿನಿರ್ವಚನವಿಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಸರ್ವಮಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮರ್ಥೋಕ್ತಿಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಅತ್ತೈವೇತಿ ।

ನ ಕೇವಲಮತ್ರಿನಿರ್ವಚನವಿಜ್ಞಾನಕೃತಮೇತತ್ಫಲಂ ಕಿಂತು ಪ್ರಾಣಯಾಥಾತ್ಮ್ಯವೇದನಪ್ರಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —

ಯ ಏವಮಿತಿ ॥೪॥