యత్ర విచిత్రా విపశ్చితాం భ్రాన్తిస్తదన్తఃకరణం తస్య హేత్యత్రోచ్యతే నాఽఽత్మేతి స్వపక్షముక్త్వా భర్తృప్రపఞ్చపక్షముత్థాపయతి —

ఔపనిషదంమన్యా ఇతి ।

కీదృశీ ప్రక్రియేత్యుక్తే రాశిత్రయకల్పనాం వదన్నాదావధమం రాశిం దర్శయతి —

మూర్తేతి ।

ఉత్కృష్టరాశిమాచష్టే —

పరమాత్మేతి ।

రాశ్యన్తరమాహ —

తాభ్యామితి ।

తాన్యేతాని త్రీణి వస్తూని మూర్తామూర్తమాహారజనాదిరూపమాత్మతత్త్వమితి పరోక్తిమాశ్రిత్య రాశిత్రయకల్పనాముక్త్వా మధ్యమాధమరాశేర్విశేషమాహ —

ప్రయోక్తేతి ।

ఉత్పాదకత్వం ప్రయోక్తృత్వమ్ । కర్మగ్రహణం విద్యాపూర్వప్రజ్ఞయోరుపలక్షణమ్ ।

సాధనం జ్ఞానకర్మకారణం కార్యకరణజాతం తదపి ప్రయోజ్యమిత్యాహ —

సాధనఞ్చేతి ।

ఇతిశబ్దో రాత్రిత్రయకల్పనాసమాప్త్యర్థః ।

పరకీయకల్పనాన్తరమాహ —

తత్రేతి ।

రాత్రిత్రయే కల్పితే సతీతి యావత్ ।

సన్ధికరణమేవ స్ఫోరయతి —

లిఙ్గాశ్రయశ్చేతి ।

తత ఇత్యుక్తిపరామర్శః । సాఙ్ఖ్యత్వభయాత్త్రస్యన్తో వైశేషికచిత్తమప్యనుసరన్తీతి సంబన్ధః ।

కథం తచ్చిత్తానుసరణం తదుపపాదయతి —

కర్మరాశిరితి ।

కథం నిర్గుణమాత్మానం కర్మరాశిరాశ్రయతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

సపరమాత్మైకదేశ ఇతి ।

అన్యత ఇతి కార్యకరణాత్మకాద్భూతరాశేరితి యావత్ ।

యదా భూతరాశినిష్ఠం కర్మాది తద్ద్వారాఽఽత్మన్యాగచ్ఛతి తదా స కర్తృత్వాదిసంసారమనుభవతీత్యాహ —

స కర్తేతి ।

స్వతస్తస్య కర్మాదిసంబన్ధత్వేన సంసారిత్వం స్యాదితి చేన్నేత్యాహ —

స చేతి ।

నిర్గుణ ఎవ విజ్ఞానాత్మేతి శేషః ।

సాఙ్ఖ్యచిత్తానుసారార్థమేవ పరేషాం ప్రక్రియాన్తరమాహ —

స్వత ఇతి ।

నైసర్గిక్యప్యవిద్యా పరస్మాదేవాభివ్యక్తా సతీ తదేకదేశం వికృత్య తస్మిన్నేవాన్తఃకరణాఖ్యే తిష్ఠతీతి వదన్తోఽనాత్మధర్మోఽవిద్యేత్యుక్త్యా సాఙ్ఖ్యచిత్తమప్యనుసరన్తీత్యర్థః ।

అవిద్యా పరస్మాదుత్పన్నా చేత్తమేవాఽఽశ్రయేన్న తదేకదేశమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

ఊషరవదితి ।

యథా పృథివ్యా జాతోఽప్యూషరదేశస్తదేకదేశమాశ్రయత్యేవమవిద్యా పరస్మాజ్జాతాఽపి తదేకదేశమాశ్రయిష్యతీత్యర్థః ।