తదేతద్దూషయితుముపక్రమతే —
సర్వమేతదితి ।
తార్కికైః సహ సన్ధికరణాదికమేతత్సర్వమధికృత్య సామఞ్జస్యేన పూర్వోక్తానాం కల్పనానామాపాతేన రమణీయత్వమనుభవన్తీతి యావత్ ।
యథోక్తకల్పనానాం శ్రుతిన్యాయానుసారిత్వాభావాత్త్యాజ్యత్వం సూచయతి —
నేత్యాదినా ।
కర్మద్వయం ప్రత్యేకం క్రియాపదేన సంబధ్యతే । నఞశ్చోభయత్రాన్వయః ।
కథం యథోక్తకల్పనానామాపాతరమణీయత్వేన శ్రుతిన్యాయబాహ్యత్వమితి పృచ్ఛతి —
కథమితి ।
యదుక్తం పరస్యైకదేశో విజ్ఞానాత్మేతి తత్ర తదేకదేశత్వం వాస్తవమవాస్తవం వా ప్రథమే స పరస్మాదభిన్నో భిన్నో వేతి వికల్ప్యాఽఽద్యం దూషయతి —
ఉక్తా ఎవేతి ।
ఆదిశబ్దేన శ్రుతిస్మృతివిరోధో గృహ్యతే ।
కల్పాన్తరం ప్రత్యాహ —
నిత్యభేదే చేతి ।
భేదాభేదయోర్విరుద్ధత్వాదనుపపత్తిశ్చకారార్థః ।
లిఙ్గోపాధిరాత్మా పరస్యాంశ ఇతి కల్పాన్తరం శఙ్కతే —
లిఙ్గభేద ఇతి ।
ఉపచరితత్వం కల్పితత్వమ్ ।
లిఙ్గోపాధినా కల్పితః పరాంశో జీవాత్మేత్యుక్తే స్వాపాదౌ లిఙ్గధ్వంసే నాఽఽత్మేతి స్యాల్లిఙ్గాభావే తదధీనజీవాభాత్తతశ్చ తద్వియోగేఽపి లిఙ్గస్థా వాసనా జీవే తిష్ఠతీతి ప్రక్రియాఽనుపపన్నేతి దూషయతి —
తథేతి ।
యత్తు పరస్మాదవిద్యాయాః సముత్థానమితి తన్నిరాకరోతి —
అవిద్యాయాశ్చేతి ।
ఆదిపదేనానాత్మధర్మత్వమవిద్యాయా గృహ్యతే । పరస్మాదవిద్యోత్పత్తౌ తస్యైవ సంసారః స్యాత్, తయోరైకాధికరణ్యాత్ । అతశ్చావిద్యాయాం సత్యాం న ముక్తిర్న చ తస్యాం నష్టాయాం తత్సిద్ధిః కారణే స్థితే కార్యస్యాత్యన్తనాశాయోగాత్ । కార్యావిద్యానాశే తత్కారణపరాభావస్తథా చ మోక్షిణోఽభావాన్మోక్షాసిద్ధిః । న చానాత్మధర్మోఽవిద్యా, విద్యాయా అపి తద్ధర్మత్వప్రసంగాత్తయోరేకాశ్రయత్వాదితి భావః ।
యత్తు లిఙ్గోపరమే తద్గతా వాసనాఽఽత్మన్యస్తీతి తత్రాఽఽహ —
న చేతి ।
పుటకాదౌ తు పుష్పాద్యవయవానామేవానువృత్తిరితి భావః ।
ఇతశ్చ వాసనాయా జీవాశ్రయత్వమసంగతమిత్యాఽఽహ —
న చేతి ।
నను జీవే సమవాయికారణే మనఃసంయోగాదసమవాయికారణాత్కామాద్యుత్పత్తిరిత్యుదాహృతశ్రుతిషు వివక్ష్యతే తత్రాఽఽహ —
న చాఽఽసామితి ।
దృశ్యమానసంసారమౌపాధికమభిధాయ జీవస్య బ్రహ్మత్వోపపాదనే తాత్పర్యం శ్రుతీనాముపక్రమోపసంహారైకరూప్యాదిభ్యో గమ్యతే తన్నార్థాన్తరకల్పనేత్యర్థః ।
ఇతశ్చ యథోక్తశ్రుతీనాం నార్థాన్తరకల్పనేత్యాహ —
ఎతావన్మాత్రేతి ।
సర్వాసాముపనిషదామేకరసేఽర్థే పర్యవసానం ఫలవత్త్వాదిలిఙ్గేభ్యో గమ్యతే తత్కథముక్తశ్రుతీనామర్థాన్తరకల్పనేత్యర్థః ।
ననూపనిషదామైక్యాదర్థాన్తరమపి ప్రతిపాద్యం వ్యాఖ్యాతారో వర్ణయన్తి తత్కథమర్థాన్తరకల్పనానుపపత్తిరత ఆహ —
తస్మాదితి ।
సర్వోపనిషదాత్మైక్యపరత్వప్రతిభాసస్తచ్ఛబ్దార్థః ।
నను పరైరుచ్యమానోఽపి వేదార్థో భవత్యేవ కిమిత్యసౌ ద్వేషాదేవ త్యజ్యతే తత్రాఽఽహ —
తథాఽపీతి ।
న చార్థాన్తరస్య వేదార్థత్వం తత్ర తాత్పర్యలిఙ్గాభావాదితి భావః ।
లిఙ్గవియోగేఽపి పుంసి వాసనాఽస్తీత్యేతన్నిరాకృత్య రాశిత్రయకల్పనాం నిరాకరోతి —
న చేతి ।
కథం సిద్ధాన్తేఽపి వావశబ్దాదిసామఞ్జస్యం తత్రాఽఽహ —
యదేతి ।
రాశిత్రయపక్షే జీవస్య రూపమధ్యేఽన్తర్భావే నిషేధ్యకోటినివేశః స్యాద్రూపిమధ్యేఽన్తర్భావే శ్రుతిః శిక్షణీయేత్యాహ —
అన్యథేతి ।
భవత్వేవం శ్రుతేః శిక్షేతి తత్రాఽఽహ —
తదేతి ।
రూపిమధ్యే జీవాన్తర్భావకల్పనాయామితి యావత్ ।
విషయభేదేనోపక్రమావిరోధం చోదయచతి —
అథేతి ।
ఇత్థం వ్యవస్థాయాం జీవద్వారా విక్రియమాణస్య పరస్య రూపే మూర్తామూర్తే ఇత్యుక్తిరయుక్తా వాసనాకర్మాదేరపి తద్ద్వారా తత్సంబన్ధావిశేషాదితి దూషయతి —
తదేతి ।
విజ్ఞానాత్మద్వారా పరస్య విక్రియమాణత్వమఙ్గీకృత్యోక్తం తదేవ నాస్తీత్యాహ —
న చేతి ।
తథాభూతస్యాన్యథాభూతస్య చ విక్రియాయా దురుపపాదత్వాదిత్యర్థః ।
కిఞ్చ జీవస్య బ్రహ్మణో వస్త్వన్తరత్వమాత్యన్తికమనాత్యన్తికం వా నాఽఽద్య ఇత్యాహ —
న చేతి ।
న ద్వితీయో భేదాభేదనిరాసాదితి ద్రష్టవ్యమ్ ।
పరపక్షదూషణముపసంహరతి —
తస్మాదితి ।
ఎవమాదికల్పనా రాశిత్రయం జీవస్య కామాద్యాశ్రయత్వమిత్యాద్యాః ।
అక్షరబాహ్యత్వే ఫలితమాహ —
న హీతి ।
వేదార్థోపకారిత్వాభావే సిద్ధమర్థం కథయతి —
తస్మాదితి ।