స యథాఽఽద్రైధాగ్నేరిత్యాదివాక్యస్య తాత్పర్యమాహ —

ఎవమిత్యాదినా ।

స్థితికాలవదిత్యేవంశబ్దార్థః తత్ర వాక్యమవతార్య వ్యాచష్టే —

ఇత్యేతదితి ।

మహతోఽనవచ్ఛిన్నస్య భూతస్య పరమార్థస్యేతి యావత్ ।

నిఃశ్వసితమివేత్యుక్తం వ్యనక్తి —

యథేతి ।

అరే మైత్రేయి తతో జాతమితి శేషః ।

తదేవాఽఽకాఙ్క్షాపూర్వకం విశదయతి —

కిం తదిత్యాదినా ।

ఇతిహాస ఇతి బ్రాహ్మణమేవేతి సంబన్ధః । సంవాదాదిరిత్యాదిపదేన ప్రాణసంవాదాదిగ్రహణమ్ । అసద్వా ఇదమగ్ర ఆసీదిత్యాదీత్యత్రాఽఽదిశబ్దేనాసదేవేదమగ్ర ఆసీదితి గృహ్యతే । దేవజనవిద్యా నృత్యగీతాదిశాస్త్రమ్ । వేదః సోఽయం వేదాద్బహిర్న భవతీత్యర్థః । ఇత్యాద్యా విద్యేతి సంబన్ధః । ఆదిశబ్దః శిల్పశాస్త్రసంగ్రహార్థః । ప్రియమిత్యేనదుపాసీతేత్యాద్యా ఇత్యత్రాఽఽదిశబ్దః సత్యస్య సత్యమిత్యుపనిషత్సంగ్రహార్థః । తదేతే శ్లోకా ఇత్యాదయ ఇత్యత్రాఽఽదిశబ్దేన తదప్యేష శ్లోకో భవతి । అసన్నేవ స భవతీత్యాది గృహ్యతే । ఇత్యాదీనీత్యాదిపదమథ యోఽన్యాం దేవతాముపాస్తే బ్రహ్మవిదాప్నోతి పరమిత్యాది గ్రహీతుమ్ ।

అర్థవాదేషు వ్యాఖ్యానపదప్రవృత్తౌ హేత్వభావం శఙ్కిత్వా పక్షాన్తరమాహ —

అథవేతి ।

ఇతిహాసాదిశబ్దవ్యాఖ్యానముపసంహరతి —

ఎవమితి ।

బ్రాహ్మణమితిహాసాదిపదవేదనీయమితి శేషః ।

ఋగాదిశబ్దానామితిహాసాదిశబ్దానాం చ ప్రసిద్ధార్థత్యాగే కో హేతురిత్యాశఙ్క్య నిఃశ్వసితశ్రుతిరితిహాసాదిశబ్దానాం ప్రసిద్ధార్థత్యాగే హేతుః పరిశేషస్త్వన్యత్రేత్యభిప్రేత్యాఽఽహ —

ఎవం మన్త్రేతి ।

నను ప్రథమే కాణ్డే వేదస్య నిత్యత్వేన ప్రామాణ్యం స్థాపితం తదనిత్యత్వే తద్ధానిరిత్యత ఆహ —

నియతేతి ।

నియతేత్యాదౌ వేదో విశేష్యతే । కల్పాన్తేఽన్తర్హితాన్వేదానిత్యాదివాక్యాన్నియతరచనావత్త్వం వేదస్య గమ్యతే । ‘అనాదినిధనా’ఇత్యాదేశ్చ సదాతనత్వం తస్య నిశ్చీయతే । న చ కృతకత్వాదప్రామాణ్యం ప్రత్యక్షాదౌ వ్యభిచారాత్ । న చ పౌరుషేయత్వాదనపేక్షత్వహేత్వభావాదప్రామాణ్యమ్ । బుద్ధిపూర్వప్రణీతత్వాభావేన తత్సిద్ధేః । న చోన్మత్తవాక్యసాదృశ్యమబాధితార్థత్వాదితి భావః ।

సిద్ధే వేదస్య ప్రామాణ్యే ఫలితమాహ —

తస్మాదితి ।

నామప్రపఞ్చసృష్టిరేవాత్రోపదిష్టా న రూపప్రపఞ్చసృష్టిః సా చోపదేష్టవ్యా సృష్టిపరిపూర్తేరన్యథాఽనుపపత్తేరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

నామేతి ।

యద్యపి నామతన్త్రా రూపసృష్టిరితి నామసృష్టివచనేన రూపసృష్టిరర్థాదుక్తా తథాఽపి సర్వసంసారసృష్టిర్నోక్తా నామరూపయోరేవ సంసారత్వే ప్రాక్తత్సృష్టేః సంసారో న స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

నామరూపయోరితి ।

సర్వావస్థయోర్వ్యక్తావ్యక్తావస్థయోరితి యావత్ ।

నామప్రపఞ్చస్యైవాత్ర సర్గోక్తిముపపాదితాముపసంహరతి —

ఇతీతి ।

అతఃశబ్దార్థం స్ఫుటయతి —

తద్వచనేనేతి ।

నిఃశ్వసితశ్రుతిం విధాన్తరేణావతారయతి —

అథవేత్యాదినా ।

మిథ్యాత్వేఽపి ప్రతిబిమ్బవత్ప్రామాణ్యసంభవాదున్మత్తాదివాక్యానాం చ మిథ్యాజ్ఞానాధీనప్రయత్నజన్యత్వేనామానత్వాద్వేదస్య తదభావాద్విషయావ్యభిచారాచ్చ నాప్రామాణ్యమిత్యాహ —

తదాశఙ్కేతి ।

అన్యో గ్రన్థో బుద్ధాదిప్రణీతః ‘స్వర్గకామశ్చైత్యం వన్దేతే’త్యాదిః ॥౧౦॥