ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ யதா² ஸர்வாஸாமபாம் ஸமுத்³ர ஏகாயநமேவம் ஸர்வேஷாம் ஸ்பர்ஶாநாம் த்வகே³காயநமேவம் ஸர்வேஷாம் க³ந்தா⁴நாம் நாஸிகே ஏகாயநமேவம் ஸர்வேஷாம் ரஸாநாம் ஜிஹ்வைகாயநமேவம் ஸர்வேஷாம் ரூபாணாம் சக்ஷுரேகாயநமேவம் ஸர்வேஷாம் ஶப்³தா³நாம் ஶ்ரோத்ரமேகாயநமேவம் ஸர்வேஷாம் ஸங்கல்பாநாம் மந ஏகாயநமேவம் ஸர்வாஸாம் வித்³யாநாம் ஹ்ருத³யமேகாயநமேவம் ஸர்வேஷாம் கர்மணாம் ஹஸ்தாவேகாயநமேவம் ஸர்வேஷாமாநந்தா³நாமுபஸ்த² ஏகாயநமேவம் ஸர்வேஷாம் விஸர்கா³ணாம் பாயுரேகாயநமேவம் ஸர்வேஷாமத்⁴வநாம் பாதா³வேகாயநமேவம் ஸர்வேஷாம் வேதா³நாம் வாகே³காயநம் ॥ 11 ॥
கிஞ்சாந்யத் ; ந கேவலம் ஸ்தி²த்யுத்பத்திகாலயோரேவ ப்ரஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் ஜக³தோ ப்³ரஹ்மத்வம் ; ப்ரலயகாலே ச ; ஜலபு³த்³பு³த³பே²நாதீ³நாமிவ ஸலிலவ்யதிரேகேணாபா⁴வ:, ஏவம் ப்ரஜ்ஞாநவ்யதிரேகேண தத்கார்யாணாம் நாமரூபகர்மணாம் தஸ்மிந்நேவ லீயமாநாநாமபா⁴வ: ; தஸ்மாத் ஏகமேவ ப்³ரஹ்ம ப்ரஜ்ஞாநக⁴நம் ஏகரஸம் ப்ரதிபத்தவ்யமித்யத ஆஹ । ப்ரலயப்ரத³ர்ஶநாய த்³ருஷ்டாந்த: ; ஸ இதி த்³ருஷ்டாந்த: ; யதா² யேந ப்ரகாரேண, ஸர்வாஸாம் நதீ³வாபீதடா³கா³தி³க³தாநாமபாம் , ஸமுத்³ர: அப்³தி⁴: ஏகாயநம் , ஏகக³மநம் ஏகப்ரலய: அவிபா⁴க³ப்ராப்திரித்யர்த²: ; யதா² அயம் த்³ருஷ்டாந்த:, ஏவம் ஸர்வேஷாம் ஸ்பர்ஶாநாம் ம்ருது³கர்கஶகடி²நபிச்சி²லாதீ³நாம் வாயோராத்மபூ⁴தாநாம் த்வக் ஏகாயநம் , த்வகி³தி த்வக்³விஷயம் ஸ்பர்ஶஸாமாந்யமாத்ரம் , தஸ்மிந்ப்ரவிஷ்டா: ஸ்பர்ஶவிஶேஷா: — ஆப இவ ஸமுத்³ரம் — தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வபூ⁴தா ப⁴வந்தி ; தஸ்யைவ ஹி தே ஸம்ஸ்தா²நமாத்ரா ஆஸந் । ததா² தத³பி ஸ்பர்ஶஸாமாந்யமாத்ரம் த்வக்ஶப்³த³வாச்யம் மந:ஸங்கல்பே மநோவிஷயஸாமாந்யமாத்ரே, த்வக்³விஷய இவ ஸ்பர்ஶவிஶேஷா:, ப்ரவிஷ்டம் தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வபூ⁴தம் ப⁴வதி ; ஏவம் மநோவிஷயோ(அ)பி பு³த்³தி⁴விஷயஸாமாந்யமாத்ரே ப்ரவிஷ்ட: தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வபூ⁴தோ ப⁴வதி ; விஜ்ஞாநமாத்ரமேவ பூ⁴த்வா ப்ரஜ்ஞாநக⁴நே பரே ப்³ரஹ்மணி ஆப இவ ஸமுத்³ரே ப்ரலீயதே । ஏவம் பரம்பராக்ரமேண ஶப்³தா³தௌ³ ஸஹ க்³ராஹகேண கரணேந ப்ரலீநே ப்ரஜ்ஞாநக⁴நே, உபாத்⁴யபா⁴வாத் ஸைந்த⁴வக⁴நவத் ப்ரஜ்ஞாநக⁴நம் ஏகரஸம் அநந்தம் அபாரம் நிரந்தரம் ப்³ரஹ்ம வ்யவதிஷ்ட²தே । தஸ்மாத் ஆத்மைவ ஏகமத்³வயமிதி ப்ரதிபத்தவ்யம் । ததா² ஸர்வேஷாம் க³ந்தா⁴நாம் ப்ருதி²வீவிஶேஷாணாம் நாஸிகே க்⁴ராணவிஷயஸாமாந்யம் । ததா² ஸர்வேஷாம் ரஸாநாமப்³விஶேஷாணாம் ஜிஹ்வேந்த்³ரியவிஷயஸாமாந்யம் । ததா² ஸர்வேஷாம் ரூபாணாம் தேஜோவிஶேஷாணாம் சக்ஷு: சக்ஷுர்விஷயஸாமாந்யம் । ததா² ஶப்³தா³நாம் ஶ்ரோத்ரவிஷயஸாமாந்யம் பூர்வவத் । ததா² ஶ்ரோத்ராதி³விஷயஸாமாந்யாநாம் மநோவிஷயஸாமாந்யே ஸங்கல்பே ; மநோவிஷயஸாமாந்யஸ்யாபி பு³த்³தி⁴விஷயஸாமாந்யே விஜ்ஞாநமாத்ரே ; விஜ்ஞாநமாத்ரம் பூ⁴த்வா பரஸ்மிந்ப்ரஜ்ஞாநக⁴நே ப்ரலீயதே । ததா² கர்மேந்த்³ரியாணாம் விஷயா வத³நாதா³நக³மநவிஸர்கா³நந்த³விஶேஷா: தத்தத்க்ரியாஸாமாந்யேஷ்வேவ ப்ரவிஷ்டா ந விபா⁴க³யோக்³யா ப⁴வந்தி, ஸமுத்³ர இவ அப்³விஶேஷா: ; தாநி ச ஸாமாந்யாநி ப்ராணமாத்ரம் ; ப்ராணஶ்ச ப்ரஜ்ஞாநமாத்ரமேவ — ‘யோ வை ப்ராண: ஸா ப்ரஜ்ஞா யா வை ப்ரஜ்ஞா ஸ ப்ராண:’ (கௌ. உ. 3 । 3) இதி கௌஷீதகிநோ(அ)தீ⁴யதே । நநு ஸர்வத்ர விஷயஸ்யைவ ப்ரலயோ(அ)பி⁴ஹித:, ந து கரணஸ்ய ; தத்ர கோ(அ)பி⁴ப்ராய இதி — பா³ட⁴ம் ; கிந்து விஷயஸமாநஜாதீயம் கரணம் மந்யதே ஶ்ருதி:, ந து ஜாத்யந்தரம் ; விஷயஸ்யைவ ஸ்வாத்மக்³ராஹகத்வேந ஸம்ஸ்தா²நாந்தரம் கரணம் நாம — யதா² ரூபவிஶேஷஸ்யைவ ஸம்ஸ்தா²நம் ப்ரதீ³ப: கரணம் ஸர்வரூபப்ரகாஶநே, ஏவம் ஸர்வவிஷயவிஶேஷாணாமேவ ஸ்வாத்மவிஶேஷப்ரகாஶகத்வேந ஸம்ஸ்தா²நாந்தராணி கரணாநி, ப்ரதீ³பவத் ; தஸ்மாத் ந கரணாநாம் ப்ருத²க்ப்ரலயே யத்ந: கார்ய: ; விஷயஸாமாந்யாத்மகத்வாத் விஷயப்ரலயேநைவ ப்ரலய: ஸித்³தோ⁴ ப⁴வதி கரணாநாமிதி ॥

ஸ யதா² ஸர்வாஸாமபாமித்யாதி³ஸமநந்தரக்³ரந்த²முத்தா²பயதி —

கிஞ்சாந்யதி³தி ।

ததே³வ வ்யாகரோதி —

ந கேவலமிதி ।

ப்ரலயகாலே ச ப்ரஜ்ஞாநவ்யதிரேகேணாபா⁴வாஜ்ஜக³தோ ப்³ரஹ்மத்வமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

உக்தமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதே —

ஜலேதி ।

ததா²(அ)பி ப்ரஜ்ஞாநமேவைகமேவ ஸ்யாந்ந ப்³ரஹ்மேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஸத்யஜ்ஞாநாதி³வாக்யாத்³ப்³ரஹ்மணஸ்தந்மாத்ரத்வாதி³த்யர்த²: ।

யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்ம சேத்ப்ரதிபத்தவ்யம் கிமிதி தர்ஹி ஸ யதே²த்யாதி³ வாக்யமித்யாஶங்க்ய தச்சே²ஷத்வேந ப்ரலயம் த³ர்ஶயிதும் த்³ருஷ்டாந்தவசநமேததி³த்யாஹ —

அத ஆஹேதி ।

ப்ரலீயதே(அ)ஸ்மிந்நிதி ப்ரலய ஏகஶ்சாஸௌ ப்ரலயஶ்சேத்யேகப்ரலய: தடா³கா³தி³க³தாநாமபாம் குத: ஸமுத்³ரே லயோ ந ஹி தாஸாம் தேந ஸம்க³திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அவிபா⁴கே³தி ।

அத்ர ஹி ஸமுத்³ரஶப்³தே³ந ஜலஸாமாந்யமுச்யதே । தத்³வ்யதிரேகேண ச ஜலவிஶேஷாணாமபா⁴வோ விவக்ஷிதஸ்தேஷாம் தத்ஸம்ஸ்தா²நமாத்ரத்வாத³தஶ்சா(அ)(அ)ஸாமஸ்மிந்நவிபா⁴க³ஸ்ய ப்ராப்திரிதி ஸமுத்³ரே(அ)விபா⁴க³ப்ராப்திரித்யர்த²: । பிச்சி²லாதீ³நாமித்யாதி³ஶப்³தே³நாநுக்தஸ்பர்ஶம்விஶேஷா: ஸர்வே க்³ருஹ்யந்தே ।

விஷயாணாமிந்த்³ரியகார்யத்வாபா⁴வாத்குத: ஸ்பர்ஶாநாம் த்வசி விலய: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

த்வகி³தீதி ।

ஸ்பர்ஶவிஶேஷாணாம் ஸ்பர்ஶஸாமாந்யே(அ)ந்தர்பா⁴வம் ப்ரபஞ்சயதி —

தஸ்மிந்நிதி ।

ததா²(அ)பி ஸமஸ்தஸ்ய ஜக³தோ ப்³ரஹ்மவ்யதிரேகேணாபா⁴வாத்³ப்³ரஹ்மத்வமித்யேதத்கத²ம் ப்ரதிஜ்ஞாதமித்யாஶங்க்ய பரம்பரயா ப்³ரஹ்மணி ஸர்வப்ரவிலயம் த³ர்ஶயிதும் க்ரமமநுக்ராமதி —

ததே²தி ।

மநஸி ஸதி விஷயவிஷயிபா⁴வஸ்ய த³ர்ஶநாத³ஸதி சாத³ர்ஶநாந்மந:ஸ்பந்தி³தமாத்ரம் விஷயஜாதமிதி தஸ்ய தத்³விஷயமாத்ரே ப்ரவிஷ்டஸ்ய தத³திரேகேணாஸத்த்வமித்யர்த²: ।

ஸம்கல்பவிகல்பாத்மகமந:ஸ்பந்தி³தத்³வைதஸ்ய ஸம்கல்பாத்மகே மநஸ்யந்தர்பா⁴வாத்தஸ்ய ச ஸம்கல்பஸ்யாத்⁴யவஸாயபாரதந்த்ர்யத³ர்ஶநாத³த்⁴யவஸாயாத்மிகாயாம் ச பு³த்³தௌ⁴ தத்³விஷயஸ்ய பூர்வவத³நுப்ரவேஶாந்மநோவிஷயஸாமாந்யஸ்ய பு³த்³தி⁴விஷயஸாமாந்யே ப்ரவிஷ்டஸ்ய தத்³வ்யதிரேகேணாஸத்த்வமித்யாஹ —

ஏவமிதி ।

ஸர்வம் ஜக³து³க்தேந ந்யாயேந பு³த்³தி⁴மாத்ரம் பூ⁴த்வா தத்³யச்சே²ச்சா²ந்த ஆத்மநீதி ஶ்ருத்யா ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸ்யதீத்யாஹ —

விஜ்ஞாநமாத்ரமிதி ।

நநு ஜக³தி³த³ம் விலீயமாநம் ஶக்திஶேஷமேவ விலீயதே । தத்த்வஜ்ஞாநாத்³ருதே தஸ்ய நி:ஶேஷநாஶாநாஶ்ரயணாத் । ததா² ச குதோ ப்³ரஹ்மைகரஸஸ்ய ப்ரதிபத்திரத ஆஹ —

ஏவமிதி ।

ஶக்திஶேஷலயே(அ)பி தஸ்யா து³ர்நிரூபத்வாத்³வஸ்த்வேகரஸஸ்ய தீ⁴ரவிருத்³தே⁴தி பா⁴வ: ।

ஏகாயநப்ரக்ரியாதாத்பர்யமுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

க்⁴ராணவிஷயஸாமாந்யமித்யாதா³வேகாயநமிதி ஸர்வத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।

கத²ம் புநரத்ர ப்ரதிபர்யாயம் ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸாநம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ததே²தி ।

யதா² ஸர்வேஷு பர்யாயேஷு ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸாநம் ததோ²ச்யத இதி யாவத் । பூர்வவதி³தி த்வக்³விஷயஸாமாந்யவதி³த்யர்த²: । ஸம்கல்பே லய இதி ஶேஷ: । விஜ்ஞாநமாத்ர இத்யத்ராபி ததை²வ ।

ஏவம் ஸர்வேஷாம் கர்மணாமித்யாதே³ரர்த²மாஹ —

ததா² கர்மேந்த்³ரியாணாமிதி ।

க்ரியாஸாமாந்யாநாம் ஸூத்ராத்மஸம்ஸ்தா²நபே⁴த³த்வமப்⁴யுபேத்யா(அ)(அ)ஹ —

தாநி சேதி ।

க்ரியாஜ்ஞாநஶக்த்யோஶ்சிது³பாதி⁴பூ⁴தயோஶ்சித³பே⁴தா³பே⁴த³மபி⁴ப்ரேத்ய ப்ராணஶ்சேத்யாதி³ பா⁴ஷ்யம் । தத்ர தயோரந்யோந்யாபே⁴தே³ மாநமாஹ —

யோ வா இதி ।

ஶ்ருதிமுகா²த்கரணலயோ ந ப்ரதிபா⁴தி ஸ்வயம் ச வ்யாக்²யாயதே தத்ர கோ ஹேதுரிதி ப்ருச்ச²தி —

நந்விதி ।

ஶ்ருத்யா கரணலயஸ்யாநுக்தத்வமங்கீ³கரோதி —

பா³ட⁴மிதி ।

ப்ருஷ்டமபி⁴ப்ராயம் ப்ரகடயதி —

கிந்த்விதி ।

கரணஸ்ய விஷயஸாஜாத்யம் விவ்ருணோதி —

விஷயஸ்யைவேதி ।

கிமத்ர ப்ரமாணமித்யாஶங்க்யாநுமாநமதி ஸூசயதி —

ப்ரதீ³பவதி³தி ।

சக்ஷுஷஸ்தேஜஸம் ரூபாதி³ஷு மத்⁴யே ரூபஸ்யைவ வ்யஞ்ஜகத்³ரவ்யத்வாத்ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³த்யாதீ³ந்யநுமாநாநி ஶாஸ்த்ரப்ரகாஶிகாயாமதி⁴க³ந்தவ்யாநி ।

கரணாநாம் விஷயஸாஜாத்யே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ருத²க்³விஷயப்ரலயாதி³தி ஶேஷ: । ஏகாயநப்ரக்ரியாஸமாப்தாவிதிஶப்³த³: ॥11॥