ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ದ್ವಿತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತತ್ರ ‘ಇದಂ ಸರ್ವಂ ಯದಯಮಾತ್ಮಾ’ (ಬೃ. ಉ. ೨ । ೪ । ೬) ಇತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಮ್ ; ತತ್ರ ಹೇತುರಭಿಹಿತಃ — ಆತ್ಮಸಾಮಾನ್ಯತ್ವಮ್ , ಆತ್ಮಜತ್ವಮ್ , ಆತ್ಮಪ್ರಲಯತ್ವಂ ಚ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಉತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಿತಿಪ್ರಲಯಕಾಲೇಷು ಪ್ರಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಭಾವಾತ್ ‘ಪ್ರಜ್ಞಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮ’ ‘ಆತ್ಮೈವೇದಂ ಸರ್ವಮ್’ ಇತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಂ ಯತ್ , ತತ್ ತರ್ಕತಃ ಸಾಧಿತಮ್ । ಸ್ವಾಭಾವಿಕೋಽಯಂ ಪ್ರಲಯ ಇತಿ ಪೌರಾಣಿಕಾ ವದಂತಿ । ಯಸ್ತು ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಃ ಪ್ರಲಯಃ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾನಿಮಿತ್ತಃ, ಅಯಮ್ ಆತ್ಯಂತಿಕ ಇತ್ಯಾಚಕ್ಷತೇ — ಅವಿದ್ಯಾನಿರೋಧದ್ವಾರೇಣ ಯೋ ಭವತಿ ; ತದರ್ಥೋಽಯಂ ವಿಶೇಷಾರಂಭಃ —

ಸ ಯಥಾ ಸೈಂಧವಖಿಲ್ಯ ಇತ್ಯಾದೇಃ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —

ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪೂರ್ವಃ ಸಂದರ್ಭಸ್ತತ್ರೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ।

ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತೇಽರ್ಥೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಹೇತುಮನೂದ್ಯ ಸಾಧ್ಯಸಿದ್ಧಿಂ ಫಲಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಉಕ್ತಹೇತೋರ್ಯಥೋಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸರ್ವಮಿದಂ ಜಗದಿತಿ ಯತ್ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ಯದಯಮಾತ್ಮೇತಿ ತತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತದೃಷ್ಟಾಂತಪ್ರಬಂಧರೂಪತರ್ಕವಶಾತ್ಸಾಧಿತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ಉತ್ತರವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಷಯಪರಿಶೇಷಾರ್ಥಮುಕ್ತಪ್ರಲಯೇ ಪೌರಾಣಿಕಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —

ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಇತಿ ।

ಕಾರ್ಯಾಣಾಂ ಪ್ರಕೃತಾವಾಶ್ರಿತತ್ವಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಮ್ ।

ಪ್ರಲಯಾಂತರೇಽಪಿ ತೇಷಾಂ ಸಮ್ಮತಿಂ ಸಂಗಿರತೇ —

ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ದ್ವಿತೀಯಪ್ರಲಯಮಧಿಕೃತ್ಯಾನಂತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —

ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।

ತತ್ರೇತ್ಯಾತ್ಯಂತಿಕಪ್ರಲಯೋಕ್ತಿಃ ।