ఎవం ప్రతిబోధితా సా హ కిల ఉవాచ ఉక్తవతీ మైత్రేయీ — అత్రైవ ఎతస్మిన్నేవ ఎకస్మిన్వస్తుని బ్రహ్మణి విరుద్ధధర్మవత్త్వమాచక్షాణేన భగవతా మమ మోహః కృతః ; తదాహ — అత్రైవ మా భగవాన్ పూజావాన్ అమూముహత్ మోహం కృతవాన్ । కథం తేన విరుద్ధధర్మవత్త్వముక్తమిత్యుచ్యతే — పూర్వం విజ్ఞానఘన ఎవేతి ప్రతిజ్ఞాయ, పునః న ప్రేత్య సంజ్ఞాస్తీతి ; కథం విజ్ఞానఘన ఎవ ? కథం వా న ప్రేత్య సంజ్ఞాస్తీతి ? న హి ఉష్ణః శీతశ్చ అగ్నిరేవైకో భవతి ; అతో మూఢాస్మి అత్ర । స హోవాచ యాజ్ఞవల్క్యః — న వా అరే మైత్రేయ్యహం మోహం బ్రవీమి — మోహనం వాక్యం న బ్రవీమీత్యర్థః । నను కథం విరుద్ధధర్మత్వమవోచః — విజ్ఞానఘనం సంజ్ఞాభావం చ ? న మయా ఇదమ్ ఎకస్మిన్ధర్మిణ్యభిహితమ్ ; త్వయైవ ఇదం విరుద్ధధర్మత్వేన ఎకం వస్తు పరిగృహీతం భ్రాన్త్యా ; న తు మయా ఉక్తమ్ ; మయా తు ఇదముక్తమ్ — యస్తు అవిద్యాప్రత్యుపస్థాపితః కార్యకరణసమ్బన్ధీ ఆత్మనః ఖిల్యభావః, తస్మిన్విద్యయా నాశితే, తన్నిమిత్తా యా విశేషసంజ్ఞా శరీరాదిసమ్బన్ధినీ అన్యత్వదర్శనలక్షణా, సా కార్యకరణసఙ్ఘాతోపాధౌ ప్రవిలాపితే నశ్యతి, హేత్వభావాత్ , ఉదకాద్యాధారనాశాదివ చన్ద్రాదిప్రతిబిమ్బః తన్నిమిత్తశ్చ ప్రకాశాదిః ; న పునః పరమార్థచన్ద్రాదిత్యస్వరూపవత్ అసంసారిబ్రహ్మస్వరూపస్య విజ్ఞానఘనస్య నాశః ; తత్ విజ్ఞానఘన ఇత్యుక్తమ్ ; స ఆత్మా సర్వస్య జగతః ; పరమార్థతో భూతనాశాత్ న వినాశీ ; వినాశీ తు అవిద్యాకృతః ఖిల్యభావః, ‘వాచారమ్భణం వికారో నామధేయమ్’ (ఛా. ఉ. ౬ । ౧ । ౪), ఇతి శ్రుత్యన్తరాత్ । అయం తు పారమార్థికః — అవినాశీ వా అరేఽయమాత్మా ; అతః అలం పర్యాప్తమ్ వై అరే ఇదం మహద్భూతమనన్తమపారం యథావ్యాఖ్యాతమ్ విజ్ఞానాయ విజ్ఞాతుమ్ ; ‘న హి విజ్ఞాతుర్విజ్ఞాతేర్విపరిలోపో విద్యతేఽవినాశిత్వాత్’ (బృ. ఉ. ౪ । ౫ । ౩౦) ఇతి హి వక్ష్యతి ॥