ఆత్మనో విజ్ఞానఘనత్వం ప్రామాణికం చేత్తర్హి నిషేధవాక్యమయుక్తమితి శఙ్కతే —
కథమితి ।
అవిద్యాకృతవిశేషవిజ్ఞానాభావాభిప్రాయేణ నిషేధవాక్యోపపత్తిరిత్యుత్తరమాహ —
శృణ్వితి ।
యస్మిన్నుక్తలక్షణే ఖిల్యభావే సతి యస్మాద్యథోక్తే బ్రహ్మణి ద్వైతమివ ద్వైతముపలక్ష్యతే తస్మాత్తస్మిన్సతీతర ఇతరం జిఘ్రతీతి సంబన్ధః ।
ద్వైతమివేత్యుక్తమనూద్య వ్యాచష్టే —
భిన్నమివేతి ।
ఇవశబ్దస్యోపమార్థత్వముపేత్య శఙ్కతే —
నన్వితి ।
ద్వైతేన ద్వైతస్యోపమీయమానత్వాద్దృష్టాన్తస్య దార్ష్టాన్తికస్య చ తస్య వస్తుత్వం స్యాదుపమానోపమోయయోశ్చన్ద్రముఖయోర్వస్తుత్వోపలమ్భాదిత్యర్థః ।
ద్వైతప్రపుఞ్చస్య మిథ్యాత్వవాదిశ్రుతివిరోధాన్న తస్య సత్యతేతి పరిహరతి —
న వాచాఽఽరమ్భణమితి ।
తత్ర తస్మిన్ఖిల్యభావే సతీతి యావత్ । స్వప్నాదిద్వైతమివ జాగరితేఽపి ద్వైతం యస్మాదాలక్ష్యతే తస్మాత్పరమాత్మనః సకాశాదితరోఽసావాత్మా ఖిల్యభూతోఽపరమార్థః సన్నితరం జిఘ్రతీతి యోజనా ।
పరస్మాదితరస్మిన్నాత్మన్యపరమార్థే ఖిల్యభూతే దృష్టాన్తమాహ —
చన్ద్రాదేరితి ।
ఇతరశబ్దమనూద్య తస్యార్థమాహ —
ఇతరో ఘ్రాతీతి ।
అవిద్యాదశాయాం సర్వాణ్యపి కారకాణి సన్తి కర్తృకర్మనిర్దేశస్య సర్వకారకోపలక్షణత్వాదిత్యాహ —
ఇతర ఇతి ।
క్రియాఫలయోరేకశబ్దత్వే దృష్టాన్తం వివృణోతి —
యథేతి ।
దృష్టాన్తేఽపి విప్రతిపత్తిమాశఙ్క్యానన్తరోక్తం హేతుమేవ స్పష్టయతి —
క్రియేతి ।
అతశ్చ జిఘ్రతీత్యత్రాపి క్రియాఫలయోరేకశబ్దత్వమవిరుద్ధమితి శేషః ।
ఉక్తం వాక్యార్థమనూద్య వాక్యాన్తరేష్వతిదిశతి —
ఇతర ఇతి ।
తథేతరో ద్రష్టేతరేణ చక్షుషేతరం ద్రష్టవ్యం పశ్యతీత్యది ద్రష్టవ్యమితి శేషః ।
ఉత్తరేష్వపి వాక్యేషు పూర్వవాక్యవత్కర్తృకర్మనిర్దేశస్య సర్వకారకోపలక్షణత్వం క్రియాపదస్య చ క్రియాతత్ఫలాభిధాయిత్వం తుల్యమిత్యాహ —
సర్వమితి ।
యత్ర హీత్యాదివాక్యార్థముపసంహరతి —
ఇయమితి ।
యత్ర వా అస్యేత్యాదివాక్యస్య తాత్పర్యమాహ —
యత్ర త్వితి ।
ఉక్తేఽర్థే వాక్యాక్షరాణి వ్యాచష్టే —
యత్రేతి ।
తమేవార్థం సంక్షిపతి —
యత్రైవమితి ।
సర్వం కర్తృకరణాదీతి శేషః ।
తత్కేనేత్యాది వ్యాకరోతి —
తత్తత్రేతి ।
కింశబ్దస్యాఽఽక్షేపార్థం కథయతి —
సర్వత్ర హీతి ।
బ్రహ్మవిదోఽపి కారకద్వారా క్రియాది స్వీక్రియతామిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఆత్మత్వాదితి ।
సర్వస్యాఽఽత్మత్వాసిద్ధిమాశఙ్క్య సర్వమాత్మైవాభూదితి శ్రుత్యా సమాధత్తే —
న చేతి ।
కథం తర్హి సర్వమాత్మవ్యతిరేకేణ భాతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తస్మాదితి ।
భేదభానస్యావిద్యాకృతత్వే ఫలితమాహ —
తస్మాత్పరమార్థేతి ।
తద్ధేతోరజ్ఞానస్యాపనీయత్వాదితి శేషః ।
ఎకత్వప్రత్యయాదజ్ఞాననివృత్తిద్వారా క్రియాదిప్రత్యయే నివృత్తేఽపి క్రియాది స్యాన్నేత్యాహ —
అత ఇతి ।
కరణప్రమాణయోరభావే కార్యస్య విరుద్ధత్వాదితి యావత్ ।
నను కింశబ్దే ప్రశ్నార్థే ప్రతీయమానే కథం క్రియాతత్సాధనయోరత్యన్తనివృత్తిర్విదుషో వివక్ష్యతే తత్రాఽఽహ —
కేనేతి ।
కింశబ్దస్య ప్రాగేవ క్షేపార్థత్వముక్తం తచ్చ క్షేపార్థం వచో విదుషః సర్వప్రకారక్రియాకారకాద్యసంభవప్రదర్శనార్థమిత్యత్యన్తమేవ క్రియాదినివృత్తిర్విదుషో యుక్తేత్యర్థః ।
సర్వప్రకారానుపపత్తిమేవాభినయతి —
కేనచిదితి ।
కైవల్యావస్థామాస్థాయ సంజ్ఞాభావవచనమిత్యుక్త్వా తత్రైవ కిమ్పునర్న్యాయం వక్తుమవిద్యావస్థాయామపి సాక్షిణో జ్ఞానావిషయత్వమాహ —
యత్రాపీతి ।
యేన కూటస్థబోధేన వ్యాప్తో లోకః సర్వం జానాతి తం సాక్షిణం కేన కరణేన కో వా జ్ఞాతా జానీయాదిత్యత్ర హేతుమాహ —
యేనేతి ।
యేన చక్షురాదినా లోకో జానాతి తస్య విషయగ్రహణేనైవోపక్షీణత్వాన్న సాక్షిణి ప్రవృత్తిరిత్యర్థః ।
ఆత్మనోఽసన్దిగ్ధభావత్వాచ్చ ప్రమేయత్వాసిద్ధిరిత్యాహ —
జ్ఞతుశ్చేతి ।
కిఞ్చాఽఽత్మా స్వేనైవ జ్ఞాయతే జ్ఞాత్రన్తరేణ వా । నాఽఽద్య ఇత్యాహ —
న చేతి ।
న ద్వితీయ ఇత్యాహ —
న చావిషయ ఇతి ।
జ్ఞాత్రన్తరస్యాభావాత్తస్యావిషయోఽయమాత్మా కుతస్తేన జ్ఞాతుం శక్యతే । న హి జ్ఞాత్రన్తరమస్తి నాన్యోఽతోఽస్తి ద్రష్టేత్యాదిశ్రుతేరిత్యర్థః ।
ఆత్మని ప్రమాతృప్రమాణయోరభావే జ్ఞానావిషయత్వం ఫలతీత్యాహ —
తస్మాదితి ।
విజ్ఞాతారమిత్యాదివాక్యస్యార్థం ప్రపఞ్చయతి —
యదా త్వితి ।
తదేవం స్వరూపాపేక్షం విజ్ఞానఘనత్వం విశేషవిజ్ఞానాపేక్షం తు సంజ్ఞాభావవచనమిత్యవిరోధ ఇతి ॥౧౪॥