ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:பஞ்சமம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
யத் கேவலம் கர்மநிரபேக்ஷம் அம்ருதத்வஸாத⁴நம் , தத்³வக்தவ்யமிதி மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணமாரப்³த⁴ம் ; தச்ச ஆத்மஜ்ஞாநம் ஸர்வஸந்ந்யாஸாங்க³விஶிஷ்டம் ; ஆத்மநி ச விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி ; ஆத்மா ச ப்ரிய: ஸர்வஸ்மாத் ; தஸ்மாத் ஆத்மா த்³ரஷ்டவ்ய: ; ஸ ச ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய இதி ச த³ர்ஶநப்ரகாரா உக்தா: ; தத்ர ஶ்ரோதவ்ய:, ஆசார்யாக³மாப்⁴யாம் ; மந்தவ்ய: தர்கத: ; தத்ர ச தர்க உக்த: — ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இதி ப்ரதிஜ்ஞாதஸ்ய ஹேதுவசநம் ஆத்மைகஸாமாந்யத்வம் ஆத்மைகோத்³ப⁴வத்வம் ஆத்மைகப்ரலயத்வம் ச ; தத்ர அயம் ஹேது: அஸித்³த⁴ இத்யாஶங்க்யதே ஆத்மைகஸாமாந்யோத்³ப⁴வப்ரலயாக்²ய: ; ததா³ஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²மேதத்³ப்³ராஹ்மணமாரப்⁴யதே । யஸ்மாத் பரஸ்பரோபகார்யோபகாரகபூ⁴தம் ஜக³த்ஸர்வம் ப்ருதி²வ்யாதி³, யச்ச லோகே பரஸ்பரோபகார்யோபகாரகபூ⁴தம் தத் ஏககாரணபூர்வகம் ஏகஸாமாந்யாத்மகம் ஏகப்ரலயம் ச த்³ருஷ்டம் , தஸ்மாத் இத³மபி ப்ருதி²வ்யாதி³லக்ஷணம் ஜக³த் பரஸ்பரோபகார்யோபகாரகத்வாத் ததா²பூ⁴தம் ப⁴விதுமர்ஹதி — ஏஷ ஹ்யர்த² அஸ்மிந்ப்³ராஹ்மணே ப்ரகாஶ்யதே । அத²வா ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இதி ப்ரதிஜ்ஞாதஸ்ய ஆத்மோத்பத்திஸ்தி²திலயத்வம் ஹேதுமுக்த்வா, புந: ஆக³மப்ரதா⁴நேந மது⁴ப்³ராஹ்மணேந ப்ரதிஜ்ஞாதஸ்ய அர்த²ஸ்ய நிக³மநம் க்ரியதே ; ததா²ஹி நையாயிகைருக்தம் — ‘ஹேத்வபதே³ஶாத்ப்ரதிஜ்ஞாயா: புநர்வசநம் நிக³மநம்’ இதி । அந்யைர்வ்யாக்²யாதம் — ஆ து³ந்து³பி⁴த்³ருஷ்டாந்தாத் ஶ்ரோதவ்யார்த²மாக³மவசநம் , ப்ராங்மது⁴ப்³ராஹ்மணாத் மந்தவ்யார்த²ம் உபபத்திப்ரத³ர்ஶநேந, மது⁴ப்³ராஹ்மணேந து நிதி³த்⁴யாஸநவிதி⁴ருச்யத இதி । ஸர்வதா²பி து யதா² ஆக³மேநாவதா⁴ரிதம் , தர்கதஸ்ததை²வ மந்தவ்யம் ; யதா² தர்கதோ மதம் , தஸ்ய தர்காக³மாப்⁴யாம் நிஶ்சிதஸ்ய ததை²வ நிதி³த்⁴யாஸநம் க்ரியத இதி ப்ருத²க் நிதி³த்⁴யாஸநவிதி⁴ரநர்த²க ஏவ ; தஸ்மாத் ப்ருத²க் ப்ரகரணவிபா⁴க³ அநர்த²க இத்யஸ்மத³பி⁴ப்ராய: ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநாநாமிதி । ஸர்வதா²பி து அத்⁴யாயத்³வயஸ்யார்த²: அஸ்மிந்ப்³ராஹ்மணே உபஸம்ஹ்ரியதே ॥

பூர்வோத்தரப்³ராஹ்மணயோ: ஸம்க³திம் வக்தும் வ்ருத்தம் கீர்தயதி —

யத்கேவலமிதி ।

கைவல்யம் வ்யாசஷ்டே —

கர்மநிரபேக்ஷமிதி ।

தச்சா(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநமுக்தமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ததோ நிராகாங்க்ஷத்வம் ஸித்³த⁴மிதி சகாரார்த²: ।

ஆத்மஜ்ஞாநம் ஸம்ந்யாஸிநாமேவேதி நியந்தும் விஶிநஷ்டி —

ஸர்வேதி ।

நநு குதஸ்ததோ நைராகாங்க்ஷ்யம் ஸத்யபி தஸ்மிந்விஜ்ஞேயாந்தரஸம்ப⁴வாத³த ஆஹ —

ஆத்மநி சேதி ।

ந வா அரே பத்யுரித்யாதா³வுக்தம் ஸ்மாரயதி —

ஆத்மா சேதி ।

தஸ்ய நிரதிஶயப்ரேமாஸ்பத³த்வேந பரமாநந்த³த்வே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஸ சேத்³த³ர்ஶநார்ஹஸ்தர்ஹி தத்³த³ர்ஶநே காநி ஸாத⁴நாநீத்யாஸம்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸ சேதி ।

த³ர்ஶநப்ரகாரா த³ர்ஶநஸ்யோபாயப்ரபே⁴தா³: ।

ஶ்ரவணமநநயோ: ஸ்வரூபவிஶேஷம் த³ர்ஶயதி —

தத்ரேதி ।

கோ(அ)ஸௌ தர்கோ யேநா(அ)(அ)த்மா மந்தவ்யோ ப⁴வதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தத்ர சேதி ।

து³ந்து³ப்⁴யாதி³க்³ரந்த²: ஸப்தம்யர்த²: ।

உக்தமேவ தர்கம் ஸம்க்³ருஹ்ணாதி —

ஆத்மைவேதி ।

ப்ரதா⁴நாதி³வாத³மாதா³ய ஹேத்வஸித்³தி⁴ஶங்காயாம் தந்நிராகரணார்த²மித³ம் ப்³ராஹ்மணமிதி ஸம்க³திம் ஸம்கி³ரந்தே —

தத்ராயமிதி ।

கத²ம் ஹேத்வஸித்³தி⁴ஶங்கோத்³த்⁴ரியதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

யஸ்மாதி³தி ।

தஸ்மாத்ததா²பூ⁴தம் ப⁴விதுமர்ஹதீத்யுத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।

அந்யோந்யோபகார்யோபகாரகபூ⁴தம் ஜக³தே³கசைதந்யாநுவித்³த⁴மேகப்ரக்ருதிகம் சேத்யத்ர வ்யாப்திமாஹ —

யச்சேதி ।

த்³ருஷ்டம் ஸ்வப்நாதீ³தி ஶேஷ: ।

த்³ருஷ்டாந்தே ஸித்³த⁴மர்த²ம் தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோஜயதி —

தஸ்மாதி³தி ।

தச்ச²ப்³தா³ர்த²ம் ஸ்பு²டயதி —

பரஸ்பரேதி ।

ததா²பூ⁴தமித்யேககாரணபூர்வகாதி³ க்³ருஹ்யதே । விமதமேககாரணம் பரஸ்பரோபகார்யோபகாரகபூ⁴தத்வாத்ஸ்வப்நவதி³த்யயுக்தம் ஹேத்வஸித்³தே⁴: ।

ந ஹி ஸர்வம் ஜக³த்பரஸ்பரோபகார்யோபராரகபூ⁴தமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஏஷ ஹீதி ।

ஹேத்வஸித்³தி⁴ஶங்காம் பரிஹர்தும் ப்³ராஹ்மணமிதி ஸம்க³திமுக்த்வா ப்ரகாராந்தரேண தாமாஹ —

அத²வேதி ।

ப்ரதிஜ்ஞாஹேதூ க்ரமேணோக்த்வா ஹேதுஸஹிதஸ்ய ப்ரதிஜ்ஞார்த²ஸ்ய புநர்வசநம் நிக³மநமித்யத்ர தார்கிகஸம்மதிமாஹ —

ததா² ஹீதி ।

ப⁴ர்த்ருப்ரபஞ்சாநாம் ப்³ராஹ்மணாரம்ப⁴ப்ரகாரமநுவத³தி —

அந்யைரிதி ।

த்³ரஷ்டவ்யாதி³வாக்யாதா³ராப்⁴யா(அ)(அ)து³ந்து³பி⁴த்³ருஷ்டாந்தாதா³க³மவசநம் ஶ்ரோதவ்ய இத்யுக்தஶ்ரவணநிரூபணார்த²ம் । து³ந்து³பி⁴த்³ருஷ்டாந்தாதா³ரப்⁴ய மது⁴ப்³ராஹ்மணாத்ப்ராகு³பபத்திப்ரத³ர்ஶநேந மந்தவ்ய இத்யுக்தமநநநிரூபணார்த²மாக³மவசநம் । நிதி³த்⁴யாஸநம் வ்யாக்²யாதும் புநரேதத்³ப்³ராஹ்மணமித்யர்த²: ।

ஏதத்³தூ³ஷயதி —

ஸர்வதா²(அ)பீதி ।

ஶ்ரவணாதே³ர்விதே⁴யத்வே(அ)விதே⁴யத்வே(அ)பீதி யாவத் । அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஶ்ரவணே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய தத்பௌஷ்கல்யே ஸத்யர்த²லப்³த⁴ம் மநநம் ந விதி⁴மபேக்ஷதே । யதா² தர்கதோ மதம் தத்த்வம் ததா² தஸ்ய தர்காக³மாப்⁴யாம் நிஶ்சிதஸ்யோப⁴யஸாமர்த்²யாதே³வ நிதி³த்⁴யாஸநஸித்³தௌ⁴ தத³பி வித்⁴யநபேக்ஷமேவேத்யர்த²: ।

த்ரயாணாம் வித்⁴யநபேக்ஷத்வே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

இதி பரகீயவ்யாக்²யாநமயுக்தமிதி ஶேஷ: ।

ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி ஶ்ரவணாதி³வித்⁴யப்⁴யுபக³மாத்கத²ம் பரகீயம் ப்ரஸ்தா²நம் ப்ரத்யாக்²யாதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸர்வதா²பி த்விதி ।

தத்³வித்⁴யப்⁴யுபக³மே(அ)பீதி யாவத் ।