స వా అయమాత్మేత్యస్యార్థమాహ —
యస్మిన్నితి ।
పరిశిష్టః పూర్వపర్యాయేష్వనుపదిష్టోఽన్త్యే చ పర్యాయే యశ్చాయమాత్మేత్యుక్తో నిజ్ఞానమయో యస్మిన్నాత్మని ఖిల్యదృష్టాన్తవచసా ప్రవేశితస్తేన పరేణాఽఽత్మనా తాదాత్మ్యం గతో విద్వానత్రాఽఽత్మశబ్దార్థః ।
ఉక్తమాత్మశబ్దార్థమనూద్య సర్వేషామిత్యాది వ్యాచష్టే —
తస్మిన్నితి ।
అవిద్యయా కృతః కార్యకరణసంఘాతః ఎవోపాధిస్తేన విశిష్టే జీవే తస్మిన్పరమార్థాత్మని బ్రహ్మణి బ్రహ్మవిద్యయా ప్రవేశితే స ఎవాయమాత్మా యథోక్తవిశేషణః సర్వైరుపాస్యః సర్వేషాం భూతానామధిపతిరితి సంబన్ధః ।
వ్యాఖ్యేయం పదమాదాయ తస్య వాచ్యమర్థమాహ —
సర్వేషామితి ।
తస్యైవ వివక్షితోఽర్థః సర్వైరుపాస్య ఇత్యుక్తః ।
స్వాతన్త్ర్యం వ్యతిరేకద్వారా స్ఫోరయతి —
నేత్యాదినా ।
సర్వేషాం భూతానాం రాజేత్యేతావతైవ యథోక్తార్థసిద్ధౌ కిమిత్యధిపతిరితి విశేషణమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
రాజత్వేతి ।
రాజత్వజాత్యనాక్రాన్తోఽపి కశ్చిత్తదుచితపరిపాలనాదివ్యవహారవానిత్యుపలబ్ధిం న పునస్తస్య స్వాతన్త్ర్యం రాజపరతన్త్రత్వాత్తస్మాత్తతో వ్యవచ్ఛేదార్థమధిపతిరితి విశేషణమిత్యర్థః ।
రాజాఽధిపతిరిత్యుభయోరపి మిథో విశేషణవిశేష్యత్వమభిప్రేత్య వాక్యార్థం నిగమయతి —
ఎవమితి ।
ఉక్తస్య విద్యాఫలస్య తృతీయేనైకవాక్యత్వమాహ —
యదుక్తమితి ।
తదేవ వ్యాఖ్యాతం స్ఫోరయతి —
ఎవమితి ।
మైత్రేయీబ్రాహ్మణోక్తక్రమేణేతి యావత్ ।
ఎవమిత్యస్యార్థం కథయతి —
యథేతి ।
మధుబ్రాహ్మణే పూర్వబ్రాహ్మణే చోక్తక్రమేణాఽఽత్మని శ్రవణాదిత్రయం సంపాద్య విద్వాన్బ్రహ్మాభవదితి సంబన్ధః ।
నను మోక్షావస్థాయామేవ విదుషో బ్రహ్మత్వాపరిచ్ఛిన్నత్వం న ప్రాచ్యామవిద్యాదశాయామిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తస్మాదితి ।
సమానాధికరణం పఞ్చమీత్రయమ్ । ఎవంలక్షణాదహం బ్రహ్మాస్మీతి శ్రవణాదికృతాత్తత్త్వసాక్షాత్కారాదితి యావత్ ।
అబ్రహ్మత్వాదిధీధ్వస్తిస్తర్హి కథమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తాం త్వితి ।
వృత్తమనూద్యోత్తరగ్రన్థమవతారయతి —
పరిసమాప్త ఇతి ।
యస్య శాస్త్రస్యార్థో విషయప్రయోజనాఖ్యో బ్రహ్మకణ్డికాయాం చతుర్థాదౌ చ ప్రస్తుతస్తస్యార్థో యథోక్తన్యాయేన నిర్ధారిత ఇత్యనువాదార్థః । సర్వాత్మభూతత్వం సర్పాదివత్కల్పితానాం సర్వేషామాత్మభావేన స్థితత్వమ్ । సర్వం బ్రహ్మ తద్రూపత్వం సర్వాత్మకమ్ ।
సర్వ ఎత ఆత్మాన కుతో భేదోక్తిరాత్మైక్యస్య శాస్త్రీయత్వాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
జలచన్ద్రవదితి ।
దార్ష్టాన్తికభాగస్య సంపిణ్డితమర్థమాహ —
సర్వమితి ।
ఉక్తస్య సర్వాత్మభావస్య తృతీయేనైకవాక్యత్వం నిర్దిశతి —
యదుక్తమితి ।
సర్వాత్మభావే విదుషః సప్రపఞ్చత్వం స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
స ఎష ఇతి ।
సర్వేణ కల్పితేన ద్వైతేన సహితమధిష్ఠానభూతం బ్రహ్మ ప్రత్యగ్భావేన పశ్యన్విద్వాన్సర్వోపాధిస్తత్తద్రూపేణ స్థితః సర్వో భవతి ।
తదేవం కల్పితం సప్రపఞ్చత్వమవిద్వద్దృష్ట్యా విదుషోఽభీష్టమిత్యర్థః విద్వద్దృష్ట్యా తస్య నిష్ప్రపఞ్చత్వం దర్శయతి —
నిరుపాధిరితి ।
నిరుపాఖ్యత్వం శబ్దప్రత్యయగోచరత్వం బ్రహ్మణః సప్రపఞ్చత్వమవిద్యాకృతం నిష్ప్రపఞ్చత్వం తాత్త్వికమిత్యాగమార్థావిరోధ ఉక్తః ।
కథం తర్హి తార్కికా మీమాంసకాశ్చ శాస్త్రార్థం విరుద్ధం పశ్యన్తో బ్రహ్మాస్తి నాస్తీత్యాది వికల్పయన్తో మోముహ్యన్తే తత్రాఽఽహ —
తమేతమితి ।
వాదివ్యామోహస్యాజ్ఞానం మూలముక్త్వా ప్రకృతే బ్రహ్మణో ద్వైరూప్యే ప్రమాణమాహ —
తమిత్యాదినా ।
తైత్తిరీయశ్రుతావాదిశబ్దేనాహమన్నమన్నమదన్తమద్మీత్యాది గృహ్యతే । ఛాన్దోగ్యశ్రుతావాదిశబ్దేన సత్యకామః సత్యకఙ్కల్పో విజరో విమృత్యురిత్యాది గృహీతమ్ ।
శ్రుతిసిద్ధే ద్వైరూప్యే స్మృతిమపి సంవాదయతి —
తథేతి ।
పూర్వోక్తప్రకారేణాఽఽగమార్థవిరోధసమాధానే విద్యమానేఽపి తదజ్ఞానాద్వాదివిభ్రాన్తిరిత్యుపసంహరతి —
ఇత్యేవమాదీతి ।
వికల్పమేవ స్ఫుటయతి —
అస్తీతి ।
సర్వత్ర శ్రుతిస్మృతిష్వాత్మనీతి యావత్ ।
కే తర్హి పారమవిద్యాయాః సమధిగచ్ఛన్తి తత్రాఽఽహ —
తస్మాదితి ।
బ్రహ్మజ్ఞానఫలమాహ —
స ఎవేతి ॥౧౫॥