తద్యథేత్యాదివాక్యార్థం విస్తరేణోక్త్వా వృత్తం కీర్తయతి —
పరిసమాప్తేతి ।
బ్రహ్మవిద్యా పరిసమాప్తా చేత్కిముత్తరగ్రన్థేనేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఎతస్యా ఇతి ।
ఇయమితి ప్రవర్గ్యప్రకరణస్థామాఖ్యాయికాం పరామృశతి —
ఆనీతేదం వై తన్మధ్విత్యాదినా బ్రాహ్మణేనేతి శేషః ।
తదేతదృషిరిత్యాదేస్తాత్పర్యమాహ —
తస్యా ఇతి ।
తద్వాం నరేత్యాదిరేకో మన్త్రః । ఆథర్వణాయేత్యాదిపరః ।
మన్త్రబ్రాహ్మణాభ్యాం వక్ష్యమాణరీత్యా బ్రహ్మవిద్యాయాః స్తుతత్వే కిం సిధ్యతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఎవం హీతి ।
తస్యా ముక్తిసాధనత్వం దృష్టాన్తేన స్ఫుటయతి —
యథేతి ।
కేన ప్రకారేణ బ్రహ్మవిద్యాయాః స్తుతత్వం తదాహ —
అపి చేతి ।
అపిశబ్దః స్తావకబ్రాహ్మణసంభావనార్థః । మన్త్రద్వయసముచ్చయార్థశ్చశబ్దః ।
ఎవం శబ్దసూచితం స్తుతిప్రకారమేవ ప్రకటయతి —
యేన్ద్రతి ।
తస్యా దుష్ప్రాప్యత్వే హేతుమాహ —
యస్మాదితి ।
మహాన్తమాయాసం స్ఫుటయతి —
బ్రాహ్మణస్యేతి ।
కృతార్థేనాపీన్ద్రియేణ రక్షితత్వే విద్యాయా దౌర్లభ్యే చ ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
న కేవలముక్తేన ప్రకారేణ విద్యా స్తూయతే కిన్తు ప్రకారాన్తరేణాపీత్యాహ —
అపి చేతి ।
తదేవ ప్రకారాన్తరం ప్రకటయతి —
సర్వేతి ।
కేవలయేత్యస్య వ్యాఖ్యానం కర్మనిరపేక్షయేతి । తత్ర హేతుమాహ —
యస్మాదితి ।
కిమితి కర్మప్రకరణే ప్రాప్తాఽపి ప్రకరణాన్తరే కథ్యతే తత్రాఽఽహ —
కర్మణేతి ।
ప్రసిద్ధం పుమర్థోపాయం కర్మ త్యక్త్వా విద్యాయామేవాఽఽదరే తదధికతా సమధిగతేతి ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
ప్రకరాన్తరేణ బ్రహ్మవిద్యాయాః స్తుతిం దర్శయతి —
అపి చేతి ।
అనాత్మరతిం త్యక్త్వాఽఽత్మన్యేవ రతిహేతుత్వాన్మహతీయం విద్యేత్యర్థః ।
విధాన్తరేణ తస్యాః స్తుతిమాహ —
అపి చైవమితి ।
కథం బ్రహ్మవిద్యా భార్యాయై ప్రీత్యర్థమేవోక్తేతి గమ్యతే తత్రాఽఽహ —
ప్రియమితి ।
ఆఖ్యాయికాయాః స్తుత్యర్థత్వం ప్రతిపాద్య వృత్తమనూద్యాఽఽకాఙ్క్షాపూర్వకం తామవతార్య వ్యాకరోతి —
తత్రేత్యాదినా ।
బ్రహ్మవిద్యా సప్తమ్యర్థః ।
పదార్థముక్త్వా వాక్యార్థమాహ —
యదితి ।
దధ్యఙ్ఙిత్యాది వ్యాకుర్వన్నాకాఙ్క్షాపూర్వకం ప్రవర్గ్యప్రకరణస్థామాఖ్యాయికామనుకీర్తయతి —
కథమిత్యాదినా ।
ఆభ్యామశ్విభ్యామితి యావత్ ।
కేన కారణేనోవాచేత్యపేక్షాయామాహ —
తదేనయోరితి ।
ఎనయోరశ్వినోస్తన్మధు ప్రీత్యాస్పదమాసీత్తద్వశాత్తాభ్యాం ప్రార్థితో బ్రాహ్మణస్తదువాచేత్యర్థః ।
యదశ్విభ్యాం మధు ప్రార్థితం తదేతేన వక్ష్యమాణేన ప్రకారేణ ప్రయచ్ఛన్నేవైనయోరశ్వినోరాచార్యత్వేన బ్రాహ్మణః సమీపగమనం కృతవానిత్యాహ —
తదేవేతి ।
ఆచార్యత్వానన్తరం బ్రాహ్మణస్య వచనం దర్శయతి —
స హోవాచేతి ।
ఎతచ్ఛబ్దో మధ్వనుభవవిషయః । యద్యర్థో యచ్ఛబ్దః । తచ్ఛబ్దస్తర్హీత్యర్థః । వాం యువాముపనేష్యే శిష్యత్వేన స్వీకరిష్యామీతి యావత్ । తౌ దేవభిషజావశ్వినౌ శిరశ్ఛేదనిమిత్తం మరణం పఞ్చమ్యర్థః । నావావాముపనేష్యే శిష్యత్వేన స్వీకరిష్యసి యదేతి యావత్ । అథశబ్దస్తదేత్యర్థః । బ్రాహ్మణస్యానుజ్ఞానన్తర్యమథేత్యుక్తమ్ । మధుప్రవచనాన్తర్యం తృతీయస్యాథశబ్దస్యార్థః । యదశ్వస్య శిరో బ్రాహ్మణే నిబద్ధం తస్య చ్ఛేదనానన్తర్యం చతుర్థస్యాథశబ్దస్యార్థః ।
తర్హి సమస్తమపి మధు ప్రవర్గ్యప్రకరణే ప్రదర్శితమేవేతి కృతమనేన బ్రాహ్మణేనేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యావత్త్వితి ।
ప్రవర్గ్యప్రకరణే స్థితాఽఽఖ్యాయికా కిమర్థమత్రాఽఽనీతేత్యాశఙ్క్య తస్యా బ్రహ్మవిద్యాయాః స్తుత్యర్థేయమాఖ్యాయికేత్యత్రోక్తముపసంహరతి —
తత్రేతి ।
బ్రాహ్మణభాగవ్యాఖ్యాం నిగమయతి —
ఇదమితి ।
తద్వామిత్యాదిమన్త్రముత్థాప్య వ్యాచష్టే —
తదేతదితి ।
కథం లాభాయాపి క్రూరకర్మానుష్ఠానమత ఆహ —
లాభేతి ।
నను ప్రతిషేధే ముఖ్యో నకారః కథమివార్థే వ్యాఖ్యాయతే తత్రాఽఽహ —
నకారస్త్వితి ।
వేదే పదాదుపరిష్టాద్యో నకారః శ్రుతః స ఖలూపచారః సన్నుపమార్థోఽపి సంభవతి న నిషేధార్థ ఎవేత్యర్థః ।
తత్రోదాహరణమాహ —
యథేతి ।
“అశ్వం న గూఢమశ్వినే”త్యత్ర నకారో యథోపమార్థీయస్తథా ప్రకృతేఽపీత్యర్థః ।
తదేవ స్పష్టయతి —
అశ్వమివేతి ।
యద్వదితి ।
ఉపమార్థీయే నకారే సతి వాక్యస్వరూపమనూద్య తదర్థం కథయతి —
తన్యతురిత్యాదినా ।
విద్యాస్తుతిద్వారా తద్వన్తావశ్వినావత్ర న స్తూయతే కిన్తు క్రూరకర్మకారిత్వేన నిన్ద్యేతే తదా చాఽఽఖ్యాయికా విద్యాస్తుత్యర్థేత్యయుక్తమితి శఙ్కతే —
నన్వితి ।
ఆఖ్యాయికాయా విద్యాస్తుత్యర్థత్వమవిరుద్ధమితి పరిహరతి —
నైష ఇతి ।
లోమమాత్రమపి న మీయత ఇతి యస్మాత్తస్మాద్విద్యాస్తుత్యా తద్వతోః స్తుతిరేవాత్ర వివక్షితమితి యోజనా ।
యద్యపి క్రూరకర్మకారిణోరశ్వినోర్న దృష్టహానిస్తథాఽప్యదృష్టహానిః స్యాదేవేత్యాశఙ్క్య కైముతికన్యాయేనాఽఽహ —
న చేతి ।
కథం పునర్నిన్దాయాం దృశ్యమానాయాం స్తుతిరిష్యతే తత్రాఽఽహ —
నిన్దామితి ।
న హి నిన్దా నిన్ద్యం నిన్దితుమపి తు విధేయం స్తోతుమితి న్యాయాదిత్యర్థః ।
యథా నిన్దా న నిన్ద్యం నిన్దితుమేవ తథా స్తుతిరపి స్తుత్యం స్తోతుమేవ న భవతి కిన్తు నిన్దితుమపి । తథా చ నానయోర్వ్యవస్థితత్వమిత్యాహ —
తథేతి ।
తద్వామిత్యాదిమన్త్రస్య పూర్వార్ధం వ్యాఖ్యాయాఽఽఖ్యాయికాయాః స్తుత్యర్థత్వవిరోధం చోద్ధృత్యోత్తరార్ధం వ్యచష్టే —
దధ్యఙ్నామేతి ।
యత్కక్ష్యం జ్ఞానాఖ్యం మధు తదాథర్వణో యువాభ్యామశ్వస్య శిరసా ప్రోవాచ । యచ్చాసౌ మధు యువాభ్యాముక్తవాంస్తదహమావిష్కృణోమీతి సంబన్ధః ॥౧౬॥