ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ದ್ವಿತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಷಷ್ಠಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಘೃತಕೌಶಿಕಾದ್ಘೃತಕೌಶಿಕಃ ಪಾರಾಶರ್ಯಾಯಣಾತ್ಪಾರಾಶರ್ಯಾಯಣಃ ಪಾರಾಶರ್ಯಾತ್ಪಾರಾಶರ್ಯೋ ಜಾತೂಕರ್ಣ್ಯಾಜ್ಜಾತೂಕರ್ಣ್ಯ ಆಸುರಾಯಣಾಚ್ಚ ಯಾಸ್ಕಾಚ್ಚಾಸುರಾಯಣಸ್ತ್ರೈವಣೇಸ್ತ್ರೈವಣಿರೌಪಜಂಧನೇರೌಪಜಂಧನಿರಾಸುರೇರಾಸುರಿರ್ಭಾರದ್ವಾಜಾದ್ಭಾರದ್ವಾಜ ಆತ್ರೇಯಾದಾತ್ರೇಯೋ ಮಾಂಟೇರ್ಮಾಂಟಿರ್ಗೌತಮಾದ್ಗೌತಮೋ ಗೌತಮಾದ್ಗೌತಮೋ ವಾತ್ಸ್ಯಾದ್ವಾತ್ಸ್ಯಃ ಶಾಂಡಿಲ್ಯಾಚ್ಛಾಂಡಿಲ್ಯಃ ಕೈಶೋರ್ಯಾತ್ಕಾಪ್ಯಾತ್ಕೈಶೋರ್ಯಃ ಕಾಪ್ಯಃ ಕುಮಾರಹಾರಿತಾತ್ಕುಮಾರಹಾರಿತೋ ಗಾಲವಾದ್ಗಾಲವೋ ವಿದರ್ಭೀಕೌಂಡಿನ್ಯಾದ್ವಿದರ್ಭೀಕೌಂಡಿನ್ಯೋ ವತ್ಸನಪಾತೋ ಬಾಭ್ರವಾದ್ವತ್ಸನಪಾದ್ಬಾಭ್ರವಃ ಪಥಃ ಸೌಭರಾತ್ಪಂಥಾಃ ಸೌಭರೋಽಯಾಸ್ಯಾದಾಂಗಿರಸಾದಯಾಸ್ಯ ಆಂಗಿರಸ ಆಭೂತೇಸ್ತ್ವಾಷ್ಟ್ರಾದಾಭೂತಿಸ್ತ್ವಾಷ್ಟ್ರೋ ವಿಶ್ವರೂಪಾತ್ತ್ವಾಷ್ಟ್ರಾದ್ವಿಶ್ವರೂಪಸ್ತ್ವಾಷ್ಟ್ರೋಽಶ್ವಿಭ್ಯಾಮಶ್ವಿನೌ ದಧೀಚ ಆಥರ್ವಣಾದ್ದಧ್ಯಙ್ಙಾಥರ್ವಣೋಽಥರ್ವಣೋ ದೈವಾದಥರ್ವಾ ದೈವೋ ಮೃತ್ಯೋಃ ಪ್ರಾಧ್ವಂಸನಾನ್ಮೃತ್ಯುಃ ಪ್ರಾಧ್ವಂಸನಃ ಪ್ರಧ್ವಂಸನಾತ್ಪ್ರಧ್ವಂಸನ ಏಕರ್ಷೇರೇಕರ್ಷಿರ್ವಿಪ್ರಚಿತ್ತೇರ್ವಿಪ್ರಚಿತ್ತಿರ್ವ್ಯಷ್ಟೇರ್ವ್ಯಷ್ಟಿಃ ಸನಾರೋಃ ಸನಾರುಃ ಸನಾತನಾತ್ಸನಾತನಃ ಸನಗಾತ್ಸನಗಃ ಪರಮೇಷ್ಠಿನಃ ಪರಮೇಷ್ಠೀ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಬ್ರಹ್ಮ ಸ್ವಯಂಭು ಬ್ರಹ್ಮಣೇ ನಮಃ ॥ ೩ ॥
ಅಥೇದಾನೀಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಮಧುಕಾಂಡಸ್ಯ ವಂಶಃ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ । ಮಂತ್ರಶ್ಚಾಯಂ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾರ್ಥೋ ಜಪಾರ್ಥಶ್ಚ । ತತ್ರ ವಂಶ ಇವ ವಂಶಃ — ಯಥಾ ವೇಣುಃ ವಂಶಃ ಪರ್ವಣಃ ಪರ್ವಣೋ ಹಿ ಭಿದ್ಯತೇ ತದ್ವತ್ ಅಗ್ರಾತ್ಪ್ರಭೃತಿ ಆ ಮೂಲಪ್ರಾಪ್ತೇಃ ಅಯಂ ವಂಶಃ ; ಅಧ್ಯಾಯಚತುಷ್ಟಯಸ್ಯ ಆಚಾರ್ಯಪರಂಪರಾಕ್ರಮೋ ವಂಶ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ; ತತ್ರ ಪ್ರಥಮಾಂತಃ ಶಿಷ್ಯಃ ಪಂಚಮ್ಯಂತ ಆಚಾರ್ಯಃ ; ಪರಮೇಷ್ಠೀ ವಿರಾಟ್ ; ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾತ್ ; ತತಃ ಪರಮ್ ಆಚಾರ್ಯಪರಂಪರಾ ನಾಸ್ತಿ । ಯತ್ಪುನರ್ಬ್ರಹ್ಮ, ತನ್ನಿತ್ಯಂ ಸ್ವಯಂಭು, ತಸ್ಮೈ ಬ್ರಹ್ಮಣೇ ಸ್ವಯಂಭುವೇ ನಮಃ ॥

ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಂ ಸಂಕ್ಷೇಪವಿಸ್ತರಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ವಂಶಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಅಥೇತಿ ।

ಮಹಾಜನಪರಿಗೃಹೀತಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ತೇನ ಸಾ ಮಹಾಭಾಗಧೇಯೇತಿ ಸ್ತುತಿಃ ।

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರಮಾಹ —

ಮಂತ್ರಶ್ಚೇತಿ ।

ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಃ ಸ್ವಾಧೀನೋಚ್ಚಾರಣಕ್ಷಮತ್ವೇ ಸತ್ಯಧ್ಯಾಪನಂ ಜಪಸ್ತು ಪ್ರತ್ಯಹಮಾವೃತ್ತಿರಿತಿ ಭೇದಃ ।

ಯಥೋಕ್ತನೀತ್ಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರಂಭೇ ಸ್ಥಿತೇ ವಂಶಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —

ಯಥೇತಿ ।

ಶಿಷ್ಯಾವಸಾನೋಪಲಕ್ಷಿಣೀಭೂತಾತ್ಪೌತಿಮಾಷ್ಯಾದಾರಭ್ಯ ತದಾದಿರ್ವೇದಾಖ್ಯಬ್ರಹ್ಮಮೂಲಪರ್ಯಂತೋಽಯಂ ವಂಶಃ ಪರ್ವಣಃ ಪರ್ವಣೋ ಭಿದ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ವಂಶಶಬ್ದೇನ ನಿಷ್ಪನ್ನಮರ್ಥಮಾಹ —

ಅಧ್ಯಾಯಚತುಷ್ಟಯಸ್ಯೇತಿ ।

ಅಥಾತ್ರ ಶಿಷ್ಯಾಚಾರ್ಯವಾಚಕಶಬ್ದಾಭಾವೇ ಕುತೋ ವ್ಯವಸ್ಥೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ಪರಮೇಷ್ಠಿಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಯೋರೇಕಾರ್ಥತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಪರಮೇಷ್ಠೀತಿ ।

ಕುತಸ್ತರ್ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತತ ಇತಿ ।

ಸ್ವಯಂಪ್ರತಿಭಾತವೇದೋ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋ ನಾಽಽಚಾರ್ಯಾಂತರಮಪೇಕ್ಷತೇ । ಈಸ್ವರಾನುಗೃಹೀತಸ್ಯ ತಸ್ಯ, ಬುದ್ಧಾವಾವಿರ್ಭೂತಾದ್ವೇದಾದೇವ ವಿದ್ಯಾಲಾಭಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕುತಸ್ತರ್ಹಿ ವೇದೋ ಜಾಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಯತ್ಪುನರಿತಿ ।

ಪರಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವೇದರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಾನಾತ್ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವಾನ್ನ ಹೇತ್ವಪೇಕ್ಷೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಆದಾವಂತೇ ಚ ಕೃತಮಂಗಲಾ ಗ್ರಂಥಾಃ ಪ್ರಚಾರಿಣೋ ಭವಂತೀತಿ ದ್ಯೋತಯಿತುಮಂತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೇ ನಮ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ತಸ್ಮಾ ಇತಿ ॥೧–೨–೩॥