ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಪ್ರಥಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಓಂ ಜನಕೋ ಹ ವೈದೇಹೋ ಬಹುದಕ್ಷಿಣೇನ ಯಜ್ಞೇನೇಜೇ ತತ್ರ ಹ ಕುರುಪಂಚಾಲಾನಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅಭಿಸಮೇತಾ ಬಭೂವುಸ್ತಸ್ಯ ಹ ಜನಕಸ್ಯ ವೈದೇಹಸ್ಯ ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಾ ಬಭೂವ ಕಃಸ್ವಿದೇಷಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಮನೂಚಾನತಮ ಇತಿ ಸ ಹ ಗವಾಂ ಸಹಸ್ರಮವರುರೋಧ ದಶ ದಶ ಪಾದಾ ಏಕೈಕಸ್ಯಾಃ ಶೃಂಗಯೋರಾಬದ್ಧಾ ಬಭೂವುಃ ॥ ೧ ॥
ಜನಕೋ ನಾಮ ಹ ಕಿಲ ಸಮ್ರಾಟ್ ರಾಜಾ ಬಭೂವ ವಿದೇಹಾನಾಮ್ ; ತತ್ರ ಭವೋ ವೈದೇಹಃ ; ಸ ಚ ಬಹುದಕ್ಷಿಣೇನ ಯಜ್ಞೇನ — ಶಾಖಾಂತರಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ವಾ ಬಹುದಕ್ಷಿಣೋ ನಾಮ ಯಜ್ಞಃ, ಅಶ್ವಮೇಧೋ ವಾ ದಕ್ಷಿಣಾಬಾಹುಲ್ಯಾತ್ ಬಹುದಕ್ಷಿಣ ಇಹೋಚ್ಯತೇ — ತೇನೇಜೇ ಅಯಜತ್ । ತತ್ರ ತಸ್ಮಿನ್ಯಜ್ಞೇ ನಿಮಂತ್ರಿತಾ ದರ್ಶನಕಾಮಾ ವಾ ಕುರೂಣಾಂ ದೇಶಾನಾಂ ಪಂಚಾಲಾನಾಂ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ — ತೇಷು ಹಿ ವಿದುಷಾಂ ಬಾಹುಲ್ಯಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ — ಅಭಿಸಮೇತಾಃ ಅಭಿಸಂಗತಾ ಬಭೂವುಃ । ತತ್ರ ಮಹಾಂತಂ ವಿದ್ವತ್ಸಮುದಾಯಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ತಸ್ಯ ಹ ಕಿಲ ಜನಕಸ್ಯ ವೈದೇಹಸ್ಯ ಯಜಮಾನಸ್ಯ, ಕೋ ನು ಖಲ್ವತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠ ಇತಿ ವಿಶೇಷೇಣ ಜ್ಞಾತುಮಿಚ್ಛಾ ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಾ, ಬಭೂವ ; ಕಥಮ್ ? ಕಃಸ್ವಿತ್ ಕೋ ನು ಖಲು ಏಷಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಮ್ ಅನೂಚಾನತಮಃ — ಸರ್ವ ಇಮೇಽನೂಚಾನಾಃ, ಕಃ ಸ್ವಿದೇಷಾಮತಿಶಯೇನಾನೂಚಾನ ಇತಿ । ಸ ಹ ಅನೂಚಾನತಮವಿಷಯೋತ್ಪನ್ನಜಿಜ್ಞಾಸಃ ಸನ್ ತದ್ವಿಜ್ಞಾನೋಪಾಯಾರ್ಥಂ ಗವಾಂ ಸಹಸ್ರಂ ಪ್ರಥಮವಯಸಾಮ್ ಅವರುರೋಧ ಗೋಷ್ಠೇಽವರೋಧಂ ಕಾರಯಾಮಾಸ ; ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟಾಸ್ತಾ ಗಾವೋಽವರುದ್ಧಾ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಪಲಚತುರ್ಥಭಾಗಃ ಪಾದಃ ಸುವರ್ಣಸ್ಯ, ದಶ ದಶ ಪಾದಾ ಏಕೈಕಸ್ಯಾ ಗೋಃ ಶೃಂಗಯೋಃ ಆಬದ್ಧಾ ಬಭೂವುಃ, ಪಂಚ ಪಂಚ ಪಾದಾ ಏಕೈಕಸ್ಮಿನ್ ಶೃಂಗೇ ॥

ಕುರುಪಂಚಾಲಾನಾಮಿತಿ ಕುತೋ ವಿಶೇಷಣಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತೇಷು ಹೀತಿ ।

ತತ್ರ ಯಜ್ಞಶಾಲಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಾಮೇವಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಿಕಾಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —

ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅನೂಚಾನತ್ವಮನುವಚನಸಮರ್ಥತ್ವಮ್ । ಏಷಾಂ ಮಧ್ಯೇಽತಿಶಯೇನಾನೂಚಾನೋಽನೂಚಾನತಮಃ ಸ ಕಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ಏಕಸ್ಯ ಪಲಸ್ಯ ಚತ್ವಾರೋ ಭಾಗಾಸ್ತೇಷಾಮೇಕೋ ಭಾಗಃ ಪಾದ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಶೃಂಗಯೋರ್ದಶ ದಶ ಪಾದಾಃ ಸಂಬಧ್ಯೇರನ್ನಿತಿ ಶಂಕಾಂ ನಿರಾಕರ್ತುಂ ವಿಭಜತೇ —

ಪಂಚೇತಿ ।

ಏಕೈಕಸ್ಮಿಞ್ಶೃಂಗ ಆಬದ್ಧಾ ಬಭೂವುರಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ॥೧॥