ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಪ್ರಥಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತಾನ್ಹೋವಾಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಭಗವಂತೋ ಯೋ ವೋ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಃ ಸ ಏತಾ ಗಾ ಉದಜತಾಮಿತಿ । ತೇ ಹ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನ ದಧೃಷುರಥ ಹ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ ಸ್ವಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣಮುವಾಚೈತಾಃ ಸೋಮ್ಯೋದಜ ಸಾಮಶ್ರವಾ೩ ಇತಿ ತಾ ಹೋದಾಚಕಾರ ತೇ ಹ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಶ್ಚುಕ್ರುಧುಃ ಕಥಂ ನೋ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠೋ ಬ್ರುವೀತೇತ್ಯಥ ಹ ಜನಕಸ್ಯ ವೈದೇಹಸ್ಯ ಹೋತಾಶ್ವಲೋ ಬಭೂವ ಸ ಹೈನಂ ಪಪ್ರಚ್ಛ ತ್ವಂ ನು ಖಲು ನೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠೋಽಸೀ೩ ಇತಿ ಸ ಹೋವಾಚ ನಾಮೋ ವಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಾಯ ಕುರ್ಮೋ ಗೋಕಾಮಾ ಏವ ವಯಂ ಸ್ಮ ಇತಿ ತಂ ಹ ತತ ಏವ ಪ್ರಷ್ಟುಂ ದಧ್ರೇ ಹೋತಾಶ್ವಲಃ ॥ ೨ ॥
ಗಾ ಏವಮವರುಧ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂಸ್ತಾನ್ಹೋವಾಚ, ಹೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಭಗವಂತಃ ಇತ್ಯಾಮಂತ್ರ್ಯ — ಯಃ ವಃ ಯುಷ್ಮಾಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಃ — ಸರ್ವೇ ಯೂಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಣಃ, ಅತಿಶಯೇನ ಯುಷ್ಮಾಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಯಃ — ಸಃ ಏತಾ ಗಾ ಉದಜತಾಮ್ ಉತ್ಕಾಲಯತು ಸ್ವಗೃಹಂ ಪ್ರತಿ । ತೇ ಹ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನ ದಧೃಷುಃ — ತೇ ಹ ಕಿಲ ಏವಮುಕ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠತಾಮಾತ್ಮನಃ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತುಂ ನ ದಧೃಷುಃ ನ ಪ್ರಗಲ್ಭಾಃ ಸಂವೃತ್ತಾಃ । ಅಪ್ರಗಲ್ಭಭೂತೇಷು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಷು ಅಥ ಹ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ ಸ್ವಮ್ ಆತ್ಮೀಯಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣಮ್ ಅಂತೇವಾಸಿನಮ್ ಉವಾಚ — ಏತಾಃ ಗಾಃ ಹೇ ಸೋಮ್ಯ ಉದಜ ಉದ್ಗಮಯ ಅಸ್ಮದ್ಗೃಹಾನ್ಪ್ರತಿ, ಹೇ ಸಾಮಶ್ರವಃ — ಸಾಮವಿಧಿಂ ಹಿ ಶೃಣೋತಿ, ಅತಃ ಅರ್ಥಾಚ್ಚತುರ್ವೇದೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ । ತಾಃ ಗಾಃ ಹ ಉದಾಚಕಾರ ಉತ್ಕಾಲಿತವಾನಾಚಾರ್ಯಗೃಹಂ ಪ್ರತಿ । ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಪಣಸ್ವೀಕರಣೇನ ಆತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠತಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತೇತಿ ತೇ ಹ ಚುಕ್ರುಧುಃ ಕ್ರುದ್ಧವಂತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ । ತೇಷಾಂ ಕ್ರೋಧಾಭಿಪ್ರಾಯಮಾಚಷ್ಟೇ — ಕಥಂ ನಃ ಅಸ್ಮಾಕಮ್ ಏಕೈಕಪ್ರಧಾನಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠೋಽಸ್ಮೀತಿ ಬ್ರುವೀತೇತಿ । ಅಥ ಹ ಏವಂ ಕ್ರುದ್ಧೇಷು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಷು ಜನಕಸ್ಯ ಯಜಮಾನಸ್ಯ ಹೋತಾ ಋತ್ವಿಕ್ ಅಶ್ವಲೋ ನಾಮ ಬಭೂವ ಆಸೀತ್ । ಸ ಏವಂ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಮ್ — ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಾಭಿಮಾನೀ ರಾಜಾಶ್ರಯತ್ವಾಚ್ಚ ಧೃಷ್ಟಃ — ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಂ ಪಪ್ರಚ್ಛ ಪೃಷ್ಟವಾನ್ ; ಕಥಮ್ ? ತ್ವಂ ನು ಖಲು ನೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠೋಽಸೀ೩ ಇತಿ — ಪ್ಲುತಿಃ ಭರ್ತ್ಸನಾರ್ಥಾ । ಸ ಹೋವಾಚ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ — ನಮಸ್ಕುರ್ಮೋ ವಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಾಯ, ಇದಾನೀಂ ಗೋಕಾಮಾಃ ಸ್ಮೋ ವಯಮಿತಿ । ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಪ್ರತಿಜ್ಞಂ ಸಂತಂ ತತ ಏವ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಪಣಸ್ವೀಕರಣಾತ್ ಪ್ರಷ್ಟುಂ ದಧ್ರೇ ಧೃತವಾನ್ಮನೋ ಹೋತಾ ಅಶ್ವಲಃ ॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವೇದಾಧ್ಯಯನಸಂಪನ್ನಾಸ್ತದರ್ಥನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಉತ್ಕಾಲಯತೂದ್ಗಮಯತು । ಯತೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಾದ್ಯಜುರ್ವೇದವಿದಃ ಸಕಾಶಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಸಾಮವಿಧಿಂ ಶೃಣೋತಿ ಋಕ್ಷು ಚಾಧ್ಯಾರೂಢಂ ಸಾಮ ಗೀಯತೇ ತ್ರಿಷ್ವೇವ ಚ ವೇದೇಷ್ವಂತರ್ಭೂತೋಽಥರ್ವವೇದಸ್ತಸ್ಮಾದರ್ಥಾದ್ಯಜುರ್ವೇದಿನೋ ಮುನೇಃ ಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಸಾಮವೇದಾಧ್ಯಯನಾನುಪಪತ್ತೇರ್ವೇದಚತುಷ್ಟಯವಿಶಿಷ್ಟೋ ಮುನಿರಿತ್ಯಾಹ —

ಅತ ಇತಿ ।

ನಿಮಿತ್ತನಿವೇದನಪೂರ್ವಕಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಂ ಸಭ್ಯಾನಾಂ ಕ್ರೋಧಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇನೇತಿ ।

ಕ್ರೋಧಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —

ಕ್ರುದ್ಧೇಷ್ವಿತಿ ।

ಅಶ್ವಲಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ಪ್ರಾಥಮ್ಯೇ ಹೇತುಃ —

ರಾಜೇತಿ ।

ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಮಿತ್ಯನುವಾದೋಽನ್ವಯಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಃ ।

ಪ್ರಶ್ನಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —

ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅನೌದ್ಧತ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ಲಿಂಗಮಿತಿ ಸೂಚಯತಿ —

ಸ ಹೇತಿ ।

ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ಸ್ವಗೃಹಂ ಪ್ರತಿ ಗಾವೋ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಪಣಭೂತಾ ನೀತಾಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಇದಾನೀಮಿತಿ ।

ನ ತಸ್ಯ ತಾದೃಶೀ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ತತ ಏವೇತಿ ॥೨॥