బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
తృతీయోఽధ్యాయఃప్రథమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
ఓం జనకో హ వైదేహో బహుదక్షిణేన యజ్ఞేనేజే తత్ర హ కురుపఞ్చాలానాం బ్రాహ్మణా అభిసమేతా బభూవుస్తస్య హ జనకస్య వైదేహస్య విజిజ్ఞాసా బభూవ కఃస్విదేషాం బ్రాహ్మణానామనూచానతమ ఇతి స హ గవాం సహస్రమవరురోధ దశ దశ పాదా ఎకైకస్యాః శృఙ్గయోరాబద్ధా బభూవుః ॥ ౧ ॥
జనకో నామ హ కిల సమ్రాట్ రాజా బభూవ విదేహానామ్ ; తత్ర భవో వైదేహః ; స చ బహుదక్షిణేన యజ్ఞేన — శాఖాన్తరప్రసిద్ధో వా బహుదక్షిణో నామ యజ్ఞః, అశ్వమేధో వా దక్షిణాబాహుల్యాత్ బహుదక్షిణ ఇహోచ్యతే — తేనేజే అయజత్ । తత్ర తస్మిన్యజ్ఞే నిమన్త్రితా దర్శనకామా వా కురూణాం దేశానాం పఞ్చాలానాం చ బ్రాహ్మణాః — తేషు హి విదుషాం బాహుల్యం ప్రసిద్ధమ్ — అభిసమేతాః అభిసఙ్గతా బభూవుః । తత్ర మహాన్తం విద్వత్సముదాయం దృష్ట్వా తస్య హ కిల జనకస్య వైదేహస్య యజమానస్య, కో ను ఖల్వత్ర బ్రహ్మిష్ఠ ఇతి విశేషేణ జ్ఞాతుమిచ్ఛా విజిజ్ఞాసా, బభూవ ; కథమ్ ? కఃస్విత్ కో ను ఖలు ఎషాం బ్రాహ్మణానామ్ అనూచానతమః — సర్వ ఇమేఽనూచానాః, కః స్విదేషామతిశయేనానూచాన ఇతి । స హ అనూచానతమవిషయోత్పన్నజిజ్ఞాసః సన్ తద్విజ్ఞానోపాయార్థం గవాం సహస్రం ప్రథమవయసామ్ అవరురోధ గోష్ఠేఽవరోధం కారయామాస ; కింవిశిష్టాస్తా గావోఽవరుద్ధా ఇత్యుచ్యతే — పలచతుర్థభాగః పాదః సువర్ణస్య, దశ దశ పాదా ఎకైకస్యా గోః శృఙ్గయోః ఆబద్ధా బభూవుః, పఞ్చ పఞ్చ పాదా ఎకైకస్మిన్ శృఙ్గే ॥

కురుపఞ్చాలానామితి కుతో విశేషణం తత్రాఽఽహ —

తేషు హీతి ।

తత్ర యజ్ఞశాలాయామితి యావత్ ।

విజిజ్ఞాసామేవాఽఽకాఙ్క్షాపూర్వికాం వ్యుత్పాదయతి —

కథమిత్యాదినా ।

అనూచానత్వమనువచనసమర్థత్వమ్ । ఎషాం మధ్యేఽతిశయేనానూచానోఽనూచానతమః స కః స్యాదితి యోజనా ।

ఎకస్య పలస్య చత్వారో భాగాస్తేషామేకో భాగః పాద ఇత్యుచ్యతే । ప్రత్యేకం శృఙ్గయోర్దశ దశ పాదాః సంబధ్యేరన్నితి శఙ్కాం నిరాకర్తుం విభజతే —

పఞ్చేతి ।

ఎకైకస్మిఞ్శృఙ్గ ఆబద్ధా బభూవురితి పూర్వేణ సంబన్ధః ॥౧॥