ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யதி³த³ம் ஸர்வம் பூர்வபக்ஷாபரபக்ஷாப்⁴யாமாப்தம் ஸர்வம் பூர்வபக்ஷாபரபக்ஷாப்⁴யாமபி⁴பந்நம் கேந யஜமாந: பூர்வபக்ஷாபரபக்ஷயோராப்திமதிமுச்யத இத்யுத்³கா³த்ரர்த்விஜா வாயுநா ப்ராணேந ப்ராணோ வை யஜ்ஞஸ்யோத்³கா³தா தத்³யோ(அ)யம் ப்ராண: ஸ வாயு: ஸ உத்³கா³தா ஸ முக்தி: ஸாதிமுக்தி: ॥ 5 ॥
இதா³நீம் தித்²யாதி³லக்ஷணாத³திமுக்திருச்யதே — யதி³த³ம் ஸர்வம் — அஹோராத்ரயோரவிஶிஷ்டயோராதி³த்ய: கர்தா, ந ப்ரதிபதா³தீ³நாம் திதீ²நாம் ; தாஸாம் து வ்ருத்³தி⁴க்ஷயோபக³மநேந ப்ரதிபத்ப்ரப்⁴ருதீநாம் சந்த்³ரமா: கர்தா ; அத: ததா³பத்த்யா பூர்வபக்ஷாபரபக்ஷாத்யய:, ஆதி³த்யாபத்த்யா அஹோராத்ராத்யயவத் । தத்ர யஜமாநஸ்ய ப்ராணோ வாயு:, ஸ ஏவோத்³கா³தா — இத்யுத்³கீ³த²ப்³ராஹ்மணே(அ)வக³தம் , ‘வாசா ச ஹ்யேவ ஸ ப்ராணேந சோத³கா³யத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 24) இதி ச நிர்தா⁴ரிதம் ; அதை²தஸ்ய ப்ராணஸ்யாப: ஶரீரம் ஜ்யோதீரூபமஸௌ சந்த்³ர:’ இதி ச ; ப்ராணவாயுசந்த்³ரமஸாமேகத்வாத் சந்த்³ரமஸா வாயுநா சோபஸம்ஹாரே ந கஶ்சித்³விஶேஷ: — ஏவம்மந்யமாநா ஶ்ருதி: வாயுநா அதி⁴தை³வதரூபேணோபஸம்ஹரதி । அபி ச வாயுநிமித்தௌ ஹி வ்ருத்³தி⁴க்ஷயௌ சந்த்³ரமஸ: ; தேந தித்²யாதி³லக்ஷணஸ்ய காலஸ்ய கர்துரபி காரயிதா வாயு: । அதோ வாயுரூபாபந்ந: தித்²யாதி³காலாத³தீதோ ப⁴வதீத்யுபபந்நதரம் ப⁴வதி । தேந ஶ்ருத்யந்தரே சந்த்³ரரூபேண த்³ருஷ்டி: முக்திரதிமுக்திஶ்ச ; இஹ து காண்வாநாம் ஸாத⁴நத்³வயஸ்ய தத்காரணரூபேண வாய்வாத்மநா த்³ருஷ்டி: முக்திரதிமுக்திஶ்சேதி — ந ஶ்ருத்யோர்விரோத⁴: ॥

கண்டி³காந்தரஸ்ய தாத்பர்யமாஹ —

இதா³நீமிதி ।

நந்வஹோராத்ராதி³லக்ஷணே காலே தித்²யாதி³லக்ஷணஸ்ய காலஸ்யாந்தர்பா⁴வாத்ததோ(அ)திமுக்தாவுக்தாயாம் தித்²யாதி³லக்ஷணாத³பி காலாத³ஸாவுக்தைவேதி க்ருதம் ப்ருத²கா³ரம்பே⁴ணேதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

அஹோராத்ரயோரிதி ।

அவிஶிஷ்டயோர்வ்ருத்³தி⁴க்ஷயஶூந்யயோரிதி யாவத் ।

கத²ம் தர்ஹி தித்²யாதி³க்ஷணாத்காலாத³திமுக்திரத ஆஹ —

அதஸ்ததா³பத்த்யேதி ।

சந்த்³ராப்ராப்த்யா தித்²யாத்³யத்யயோ மாத்⁴யந்தி³நஶ்ருத்யோச்யதே காண்வஶ்ருத்யா து வாயுபா⁴வாபத்த்யா தத³த்யய உக்த: ।

ததா² ச ஶ்ருத்யேர்விரோதே⁴ க: ஸமாதி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தத்ரேதி ।

காண்வஶ்ருதாவிதி யாவத் ।

உத்³கா³துரபி ப்ராணாத்மகவாயுரூபத்வம் ஶ்ருதித்³வயாநுஸாரேண த³ர்ஶயதி —

ஸ ஏவேதி ।

ந கேவலமுத்³கா³து: ப்ராணத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரேண ப்ரதிபந்நம் கிந்து விசார்ய நிர்தா⁴ரிதம் சேத்யாஹ —

வாசேதி ।

ப்ராணசந்த்³ரமஸோஶ்சைகத்வம் ஸப்தாந்நாதி⁴காரே நிர்தா⁴ரிதமித்யாஹ —

அதே²தி ।

உக்தயா ரீத்யா ப்ராணாதீ³நாமேகத்வே ஶ்ருத்யேரவிரோத⁴ம் ப²லிதமாஹ —

ப்ராணேதி ।

மநோப்³ரஹ்மணோஶ்சந்த்³ரமஸா ப்ராணோத்³கா³த்ரோஶ்ச வாயுநோபாஸ்யத்வேநோபஸம்க்³ரஹே ம்ருத்யுதரணே விஶேஷோ நாஸ்தீதி ஶ்ருத்யோர்விகல்பேநோபபத்திரித்யர்த²: । உபஸம்ஹரதி ப்ராணமுத்³கா³தாரம் ச தத்³ரூபேணோபாஸ்யதயா ஸம்க்³ருஹ்ணாதி காண்வ ஶ்ருதிரித்யர்த²: ।

இதஶ்ச காண்வஶ்ருதிருபபந்நேத்யாஹ —

அபி சேதி ।

வாயு: ஸூத்ராத்மா தந்நிமித்தௌ ஸ்வாவயவஸ்ய சந்த்³ரமஸோ வ்ருத்³தி⁴ஹ்ராஸௌ । ஸூத்ராதீ⁴நா ஹி சந்த்³ராதே³ர்ஜக³தஶ்சேஷ்டேத்யர்த²: ।

வ்ருத்³த்⁴யாதி³ஹேதுத்வே ப²லிதமாஹ —

தேநேதி ।

கர்துஶ்சந்த்³ரஸ்யேத்யர்த²: ।

வாயோஶ்சந்த்³ரமஸி காரயித்ருத்வே(அ)பி ப்ரக்ருதே கிமாயாதம் ததா³ஹ —

அத இதி ।

உதி³தாநுதி³தஹோமவத்³விகல்பமுபேத்யாவிரோத⁴முபஸம்ஹரதி —

தேநேதி ।

ஶ்ருத்யந்தரம் மாத்⁴யந்தி³நஶ்ருதி: । ஸாத⁴நத்³வயஸ்யேத்யுப⁴யத்ர ஸம்ப³த்⁴யதே । தத்ரா(அ)(அ)தௌ³ மநஸோ ப்³ரஹ்மணஶ்சேத்யர்த²: । உத்தரத்ர ப்ராணஸ்யோத்³கா³துஶ்சேத்யர்த²: । தச்ச²ப்³த³ஶ்சந்த்³ரவிஷய: ॥5॥