ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಪ್ರಥಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತಿ ಹೋವಾಚ ಕತಿಭಿರಯಮದ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಯಜ್ಞಂ ದಕ್ಷಿಣತೋ ದೇವತಾಭಿರ್ಗೋಪಾಯತೀತ್ಯೇಕಯೇತಿ ಕತಮಾ ಸೈಕೇತಿ ಮಮ ಏವೇತ್ಯನಂತಂ ವೈ ಮನೋಽನಂತಾ ವಿಶ್ವೇ ದೇವಾ ಅನಂತಮೇವ ಸ ತೇನ ಲೋಕಂ ಜಯತಿ ॥ ೯ ॥
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತಿ ಹೋವಾಚೇತಿ ಪೂರ್ವವತ್ । ಅಯಮ್ ಋತ್ವಿಕ್ ಬ್ರಹ್ಮಾ ದಕ್ಷಿಣತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಆಸನೇ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ಯಜ್ಞಂ ಗೋಪಾಯತಿ । ಕತಿಭಿರ್ದೇವತಾಭಿರ್ಗೋಪಾಯತೀತಿ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಮೇತದ್ಬಹುವಚನಮ್ — ಏಕಯಾ ಹಿ ದೇವತಯಾ ಗೋಪಾಯತ್ಯಸೌ ; ಏವಂ ಜ್ಞಾತೇ ಬಹುವಚನೇನ ಪ್ರಶ್ನೋ ನೋಪಪದ್ಯತೇ ಸ್ವಯಂ ಜಾನತಃ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಪೂರ್ವಯೋಃ ಕಂಡಿಕಯೋಃ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನೇಷು — ಕತಿಭಿಃ ಕತಿ ತಿಸೃಭಿಃ ತಿಸ್ರಃ — ಇತಿ ಪ್ರಸಂಗಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಇಹಾಪಿ ಬಹುವಚನೇನೈವ ಪ್ರಶ್ನೋಪಕ್ರಮಃ ಕ್ರಿಯತೇ ; ಅಥವಾ ಪ್ರತಿವಾದಿವ್ಯಾಮೋಹಾರ್ಥಂ ಬಹುವಚನಮ್ । ಇತರ ಆಹ — ಏಕಯೇತಿ ; ಏಕಾ ಸಾ ದೇವತಾ, ಯಯಾ ದಕ್ಷಿಣತಃ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮ ಆಸನೇ ಯಜ್ಞಂ ಗೋಪಾಯತಿ । ಕತಮಾ ಸೈಕೇತಿ — ಮನ ಏವೇತಿ, ಮನಃ ಸಾ ದೇವತಾ ; ಮನಸಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವ್ಯಾಪ್ರಿಯತೇ ಧ್ಯಾನೇನೈವ, ‘ತಸ್ಯ ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಮನಶ್ಚ ವಾಕ್ಚ ವರ್ತನೀ ತಯೋರನ್ಯತರಾಂ ಮನಸಾ ಸಂಸ್ಕರೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ’ (ಛಾ. ಉ. ೪ । ೧೬ । ೧), (ಛಾ. ಉ. ೪ । ೧೬ । ೨) ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾತ್ ; ತೇನ ಮನ ಏವ ದೇವತಾ, ತಯಾ ಮನಸಾ ಹಿ ಗೋಪಾಯತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಯಜ್ಞಮ್ । ತಚ್ಚ ಮನಃ ವೃತ್ತಿಭೇದೇನಾನಂತಮ್ ; ವೈ - ಶಬ್ದಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾವದ್ಯೋತನಾರ್ಥಃ ; ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಮನಸ ಆನಂತ್ಯಮ್ ; ತದಾನಂತ್ಯಾಭಿಮಾನಿನೋ ದೇವಾಃ ; ಅನಂತಾ ವೈ ವಿಶ್ವೇ ದೇವಾಃ — ‘ಸರ್ವೇ ದೇವಾ ಯತ್ರೈಕಂ ಭವಂತಿ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯಂತರಾತ್ ; ತೇನ ಆನಂತ್ಯಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ ಅನಂತಮೇವ ಸ ತೇನ ಲೋಕಂ ಜಯತಿ ॥

ದಕ್ಷಿಣತ ಆಹವನೀಯಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಂ ಬಹುವಚನಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಏಕಯಾಹೀತಿ ।

ಜಲ್ಪಕಥಾ ಪ್ರಸ್ತುತೇತಿ ಹೃದಿ ನಿಧಾಯ ಬಹೂಕ್ತೇರ್ಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —

ಅಥವೇತಿ ।

ಮನಸೋ ದೇವತಾತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —

ಮನಸೇತಿ ।

ವರ್ತನೀ ವರ್ತ್ಮನೀ ತಯೋರ್ವಾಙ್ಮನಸಯೋರ್ವರ್ತ್ಮನೋರನ್ಯತರಾಂ ವಾಚಂ ಮನಸಾ ಮೌನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಂಸ್ಕರೋತಿ ವಾಗ್ವಿಸರ್ಗೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವಿಧಾನಾದಿತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಸ್ಯಾರ್ಥಃ ।

ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಸಂಪದಃ ಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತಚ್ಚೇತಿ ।

ದೇವಾಃ ಸರ್ವೇ ಯಸ್ಮಿನ್ಮನಸ್ಯೇಕಂ ಭವಂತ್ಯಭಿನ್ನತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಂತೇ ತಸ್ಮಿನ್ವಿಶ್ವದೇವದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಭವತ್ಯನಂತಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಸ್ಯಾರ್ಥಃ ।

ಅನಂತಮೇವೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ತೇನೇತಿ ।

ಉಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ತೇನ ಮನಸಿ ವಿಶ್ವದೇವದೃಷ್ಟ್ಯಧ್ಯಾಸೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ ಇತ್ಯುಪಾಸಕೋಕ್ತಿಃ ॥೯॥