ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:த்³விதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஆக்²யாயிகாஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ । ம்ருத்யோரதிமுக்திர்வ்யாக்²யாதா காலலக்ஷணாத் கர்மலக்ஷணாச்ச ; க: புநரஸௌ ம்ருத்யு:, யஸ்மாத் அதிமுக்திர்வ்யாக்²யாதா ? ஸ ச ஸ்வாபா⁴விகாஜ்ஞாநஸங்கா³ஸ்பத³: அத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தவிஷயபரிச்சி²ந்ந: க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணோ ம்ருத்யு: । தஸ்மாத்பரிச்சி²ந்நரூபாந்ம்ருத்யோரதிமுக்தஸ்ய ரூபாணி அக்³ந்யாதி³த்யாதீ³நி உத்³கீ³த²ப்ரகரணே வ்யாக்²யாதாநி ; அஶ்வலப்ரஶ்நே ச தத்³க³தோ விஶேஷ: கஶ்சித் ; தச்ச ஏதத் கர்மணாம் ஜ்ஞாநஸஹிதாநாம் ப²லம் । ஏதஸ்மாத்ஸாத்⁴யஸாத⁴நரூபாத்ஸம்ஸாராந்மோக்ஷ: கர்தவ்ய இத்யத: ப³ந்த⁴நரூபஸ்ய ம்ருத்யோ: ஸ்வரூபமுச்யதே ; ப³த்³த⁴ஸ்ய ஹி மோக்ஷ: கர்தவ்ய: । யத³பி அதிமுக்தஸ்ய ஸ்வரூபமுக்தம் , தத்ராபி க்³ரஹாதிக்³ரஹாப்⁴யாமவிநிர்முக்த ஏவ ம்ருத்யுரூபாப்⁴யாம் ; ததா² சோக்தம் — ‘அஶநாயா ஹி ம்ருத்யு:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 2 । 1) ; ‘ஏஷ ஏவ ம்ருத்யு:’ (ஶ. ப்³ரா. 10 । 5 । 2 । 3) இதி ஆதி³த்யஸ்த²ம் புருஷமங்கீ³க்ருத்ய ஆஹ, ‘ஏகோ ம்ருத்யுர்ப³ஹவா’ (ஶ. ப்³ரா. 10 । 5 । 2 । 16) இதி ச ; ததா³த்மபா⁴வாபந்நோ ஹி ம்ருத்யோராப்திமதிமுச்யத இத்யுச்யதே ; ந ச தத்ர க்³ரஹாதிக்³ரஹௌ ம்ருத்யுரூபௌ ந ஸ்த: ; ‘அதை²தஸ்ய மநஸோ த்³யௌ: ஶரீரம் ஜ்யோதீரூபமஸாவாதி³த்ய:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 12) ‘மநஶ்ச க்³ரஹ: ஸ காமேநாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீத:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 7) இதி வக்ஷ்யதி — ‘ப்ராணோ வை க்³ரஹ: ஸோ(அ)பாநேநாதிக்³ராஹேண’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 2) இதி, ‘வாக்³வை க்³ரஹ: ஸ நாம்நாதிக்³ராஹேண’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 3) இதி ச । ததா² த்ர்யந்நவிபா⁴கே³ வ்யாக்²யாதமஸ்மாபி⁴: । ஸுவிசாரிதம் சைதத் — யதே³வ ப்ரவ்ருத்திகாரணம் , ததே³வ நிவ்ருத்திகாரணம் ந ப⁴வதீதி ॥

ப்³ராஹ்மணாந்தரமவதாரயந்நாக்²யாயிகா கிமர்தே²தி ஶங்கமாநம் ப்ரத்யாஹ —

ஆக்²யாயிகேதி ।

யாஜ்ஞவல்க்யோ ஹி வித்³யாப்ரகர்ஷவஶாத³த்ர பூஜாபா⁴கீ³ லக்ஷ்யதே நா(அ)(அ)ர்தபா⁴க³ஸ்ததா² வித்³யாமாந்த்³யாத³தோ வித்³யாஸ்துத்யர்தே²யமாக்²யாயிகேத்யர்த²: ।

இதா³நீம் ப்³ராஹ்மணார்த²ம் வக்தும் வ்ருத்தம் கீர்தயதி —

ம்ருத்யோரிதி ।

ம்ருத்யுஸ்வரூபம் ப்ருச்ச²தி —

க: புநரஸாவிதி ।

தத்ஸ்வரூபநிரூபணார்த²ம் ப்³ராஹ்மணமுத்தா²பயதி —

ஸ சேதி ।

ம்ருத்யுரிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸ்வாபா⁴விகம் நைஸர்கி³கமநாதி³ஸித்³த⁴மஜ்ஞாநம் தஸ்மாதா³ஸம்க³: ஸ ஆஸ்பத³மிவா(அ)(அ)ஸ்பத³ம் யஸ்ய ஸ ததே²தி விக்³ரஹ: ।

தஸ்ய விஷயமுக்த்வா வ்யப்திமாஹ —

அத்⁴யாத்மேதி ।

தஸ்ய ஸ்வரூபமாஹ —

க்³ரஹேதி ।

யதோ²க்தம்ருத்யுவ்யாப்திமக்³ந்யாதீ³நாம் கத²யதி —

தஸ்மாதி³தி ।

தாந்யபி க்³ரஹாதிக்³ரஹக்³ருஹீதாந்யேவார்தோ²ந்த்³ரியஸம்ஸர்கி³த்வாதி³த்யர்த²: । தத்³க³தோ விஶேஷோ(அ)க்³ந்யாதி³க³தோ த்³ருஷ்டிபே⁴த³ இதி யாவத் । கஶ்சித்³வ்யாக்²யாத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஸூத்ரஸ்யாபி ம்ருத்யுக்³ரஸ்தத்வமபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ —

தச்சேதி ।

அக்³ந்யாதி³த்யாத்³யாத்மகம் ஸௌத்ரம் பத³மிதி யாவத் । ப²லம் யதோ²க்தம்ருத்யுக்³ரஸ்தமிதி ஶேஷ: ।

கிமிதி ம்ருத்யோர்ப³ந்த⁴நரூபஸ்ய ஸ்வரூபமுச்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஏதஸ்மாதி³தி ।

நநு மோக்ஷே கர்தவ்யே ப³ந்த⁴ரூபோபவர்ணநமநுபயுக்தமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ப³த்³த⁴ஸ்ய ஹீதி ।

அக்³ந்யாதீ³நாம் யதோ²க்தம்ருத்யுவ்யாப்திமுக்தாம் வ்யக்தீகரோதி —

யத³பீதி ।

அவிநிர்முக்த ஏவாதிமுக்தோ(அ)பீதி ஶேஷ: ।

ததா²(அ)பி கத²ம் ஸூத்ரஸ்ய யதோ²க்தம்ருத்யுவ்யாப்திஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ததா² சேதி ।

ததா²(அ)பி கத²மக்³ந்யாதீ³நாம் ம்ருத்யுவ்யாப்திர்ந ஹி தத்ர ப்ரமாணமஸ்தி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஏக இதி ।

ப³ஹவா இதி ச்சா²ந்த³ஸம் ।

ததா²(அ)பி விது³ஷோ ம்ருத்யோரதிமுக்தஸ்ய ந ததா³ப்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ததா³த்மேதி ।

ஸௌத்ரே பதே³ ம்ருத்யுவ்யாப்திம் ப்ரகாராந்தரேண ப்ரகடயதி —

ந சேதி ।

மநஸி கார்யகரணரூபேண தி³வஶ்சா(அ)(அ)தி³த்யஸ்ய சைக்யமஸ்து ததா²(அ)பி கத²ம் க்³ரஹாதிக்³ரஹக்³ருஹீதத்வம் ஸூத்ரஸ்யேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

மநஶ்சேதி ।

வாகா³தே³ர்வக்தவ்யாதே³ஶ்ச க்³ரஹத்வே(அ)திக்³ரஹத்வே ச ஹிரண்யக³ர்பே⁴ கிமாயாதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ததே²தி ।

கர்மப²லஸ்ய ஸம்ஸாரத்வாச்ச தத்ப²லம் ஸௌத்ரம் பத³ம் ம்ருத்யுக்³ரஸ்தமேவேத்யாஹ —

ஸுவிசாரிதம் சேதி ।

யதே³வ கர்மப³ந்த⁴ப்ரவ்ருத்திப்ரயோஜகம் ததே³வ ப³ந்த⁴நிவ்ருத்தேர்ந காரணமத: கர்மப²லம் ஹைரண்யக³ர்ப⁴ம் பத³ம் ப³ந்த⁴நமேவேத்யர்த²: ।