బ్రాహ్మణాన్తరమవతారయన్నాఖ్యాయికా కిమర్థేతి శఙ్కమానం ప్రత్యాహ —
ఆఖ్యాయికేతి ।
యాజ్ఞవల్క్యో హి విద్యాప్రకర్షవశాదత్ర పూజాభాగీ లక్ష్యతే నాఽఽర్తభాగస్తథా విద్యామాన్ద్యాదతో విద్యాస్తుత్యర్థేయమాఖ్యాయికేత్యర్థః ।
ఇదానీం బ్రాహ్మణార్థం వక్తుం వృత్తం కీర్తయతి —
మృత్యోరితి ।
మృత్యుస్వరూపం పృచ్ఛతి —
కః పునరసావితి ।
తత్స్వరూపనిరూపణార్థం బ్రాహ్మణముత్థాపయతి —
స చేతి ।
మృత్యురితి సంబన్ధః । స్వాభావికం నైసర్గికమనాదిసిద్ధమజ్ఞానం తస్మాదాసంగః స ఆస్పదమివాఽఽస్పదం యస్య స తథేతి విగ్రహః ।
తస్య విషయముక్త్వా వ్యప్తిమాహ —
అధ్యాత్మేతి ।
తస్య స్వరూపమాహ —
గ్రహేతి ।
యథోక్తమృత్యువ్యాప్తిమగ్న్యాదీనాం కథయతి —
తస్మాదితి ।
తాన్యపి గ్రహాతిగ్రహగృహీతాన్యేవార్థోన్ద్రియసంసర్గిత్వాదిత్యర్థః । తద్గతో విశేషోఽగ్న్యాదిగతో దృష్టిభేద ఇతి యావత్ । కశ్చిద్వ్యాఖ్యాత ఇతి సంబన్ధః ।
సూత్రస్యాపి మృత్యుగ్రస్తత్వమభిప్రేత్యాఽఽహ —
తచ్చేతి ।
అగ్న్యాదిత్యాద్యాత్మకం సౌత్రం పదమితి యావత్ । ఫలం యథోక్తమృత్యుగ్రస్తమితి శేషః ।
కిమితి మృత్యోర్బన్ధనరూపస్య స్వరూపముచ్యతే తత్రాఽఽహ —
ఎతస్మాదితి ।
నను మోక్షే కర్తవ్యే బన్ధరూపోపవర్ణనమనుపయుక్తమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
బద్ధస్య హీతి ।
అగ్న్యాదీనాం యథోక్తమృత్యువ్యాప్తిముక్తాం వ్యక్తీకరోతి —
యదపీతి ।
అవినిర్ముక్త ఎవాతిముక్తోఽపీతి శేషః ।
తథాఽపి కథం సూత్రస్య యథోక్తమృత్యువ్యాప్తిస్తత్రాఽఽహ —
తథా చేతి ।
తథాఽపి కథమగ్న్యాదీనాం మృత్యువ్యాప్తిర్న హి తత్ర ప్రమాణమస్తి తత్రాఽఽహ —
ఎక ఇతి ।
బహవా ఇతి చ్ఛాన్దసమ్ ।
తథాఽపి విదుషో మృత్యోరతిముక్తస్య న తదాప్తిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తదాత్మేతి ।
సౌత్రే పదే మృత్యువ్యాప్తిం ప్రకారాన్తరేణ ప్రకటయతి —
న చేతి ।
మనసి కార్యకరణరూపేణ దివశ్చాఽఽదిత్యస్య చైక్యమస్తు తథాఽపి కథం గ్రహాతిగ్రహగృహీతత్వం సూత్రస్యేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
మనశ్చేతి ।
వాగాదేర్వక్తవ్యాదేశ్చ గ్రహత్వేఽతిగ్రహత్వే చ హిరణ్యగర్భే కిమాయాతమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తథేతి ।
కర్మఫలస్య సంసారత్వాచ్చ తత్ఫలం సౌత్రం పదం మృత్యుగ్రస్తమేవేత్యాహ —
సువిచారితం చేతి ।
యదేవ కర్మబన్ధప్రవృత్తిప్రయోజకం తదేవ బన్ధనివృత్తేర్న కారణమతః కర్మఫలం హైరణ్యగర్భం పదం బన్ధనమేవేత్యర్థః ।