ಸ್ವಮತಮುಕ್ತ್ವಾ ಮತಾಂತರಮಾಹ —
ಕೇಚಿತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸರ್ವಮೇವ ಕರ್ಮೇತಿ ಶೇಷಃ । ಸ್ವರ್ಗಕಾಮವಾಕ್ಯೇ ದೇಹಾತ್ಮತ್ವನಿವೃತ್ತಿರ್ಗೋದೋಹನವಾಕ್ಯೇ ಸ್ವತಂತ್ರಾಧಿಕಾರನಿವೃತ್ತಿರ್ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕವಿಧಿಷ್ವರ್ಥಾಂತರೋಪದೇಶೇನ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಪ್ರವೃತ್ತಿನಿರೋಧೋ ನಿಷೇಧೇಷು ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ನೈಸರ್ಗಿಕಪ್ರವೃತ್ತಯೋ ನಿರುಧ್ಯಂತೇ ತದೇವಂ ಸರ್ವಮೇವ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರೇಣ ಮೋಕ್ಷಪರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಾತ್ಕರ್ಮಣೋ ಹೇತೋರುತ್ತರಮುತ್ತರಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಮತಿಶಯವಂತಮಾಽಗ್ರಜಾತ್ಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಃ ಸಂಘಾತಾತ್ಪೂರ್ವಸ್ಮಾನ್ಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ಕುತೋ ನಿವೃತ್ತಿಪರತ್ವಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತಃ ಕಾರಣಾದಿತಿ ।
ಯದ್ಧೀದಮುತ್ತರಮುತ್ತರಂ ಸಾತಿಶಯಂ ಫಲಂ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಂ ಪದಂ ತದಪಿ ಪ್ರಾಸಾದಾರೋಹಣಕ್ರಮೇಣ ವ್ಯಾವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮೋಕ್ಷಮವತಾರಯಿತುಂ ನ ತು ತತ್ರೈವ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯೇ ಪದೇ ಶ್ರುತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ತಸ್ಯಾಪಿ ನಿರತಿಶಯಫಲತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಫಲಿತಮಾಹ —
ಇತ್ಯತ ಇತಿ ।
ಯಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಪೂರ್ವಂ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯೋತ್ತರಮುತ್ತರಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಸ್ತತ್ತನ್ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮುಕ್ತ್ಯರ್ಥಮೇವ ತತ್ತತ್ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ನ ತು ತತ್ತತ್ಪದಪ್ರಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಮೇವ ವಾಕ್ಯಂ ಪರ್ಯವಸಿತಂ ತಸ್ಯಾಂತವತ್ತ್ವೇನಾಫಲತ್ವಾತ್ । ತಸ್ಮಾದ್ದ್ವೈತಕ್ಷಯಪರ್ಯಂತಂ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಫಲವಿಶೇಷೋ ಮೃತ್ಯುಗ್ರಸ್ತತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಸಾದಾರೋಹಣನ್ಯಾಯೇನ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥೋಽವತಿಷ್ಠತೇ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಪದಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾ ದ್ವೈತಕ್ಷಯೇ ತು ವಸ್ತುತೋ ಮೃತ್ಯೋರಾಪ್ತಿಮತೀತ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮರೂಪೇಣ ಸ್ಥಿತೋ ಮುಕ್ತೋ ಭವತಿ । ತಥಾ ಚ ಮನುಷ್ಯಭಾವಾದೂರ್ಧ್ವಮರ್ವಾಕ್ಚ ಪರಮಾತ್ಮಭಾವಾನ್ಮಧ್ಯೇ ಯಾ ತತ್ತತ್ಪದಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ಸಾ ಖಲ್ವಾಪೇಕ್ಷಿಕೀ ಸತೀ ಗೌಣೀ ಮುಕ್ತಿರ್ಮುಖ್ಯಾ ತು ಪೂರ್ವೋಕ್ತೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವಮೇತದುತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಾಮತ್ರೇಣಾಽಽರಚಿತಂ ನ ತು ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕಸ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಸ್ಯ ವಾಽರ್ಥ ಇತಿ ದೂಷಯತಿ —
ಸರ್ವಮೇತದಿತಿ ।
ಸರ್ವೈಕತ್ವಲಕ್ಷಣೋ ಮೋಕ್ಷೋ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕಾರ್ಥ ಏವಾಸ್ಮಾಭಿರುಚ್ಯತೇ ತತ್ಕಥಮಸ್ಮದುಕ್ತಮಬಾರ್ಹದಾರಣ್ಯಕಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ಅಂಗೀಕೃತಮಂಶಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಭವತೀತಿ ।
ಏತತ್ಸರ್ವೈಕತ್ವಮಾರಣ್ಯಕಾರ್ಥೋ ಭವತ್ಯಪೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸರ್ವಮೇತದಬಾರ್ಹದಾರಣ್ಯಕಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ ।
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ತ್ವದುಕ್ತಯಾ ರೀತ್ಯಾ ಕರ್ಮಶ್ರುತೀನಾಂ ಯಥೋಕ್ತಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವಂ ನ ಘಟತೇ ತೇನ ಸರ್ವಮೇತದೌತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಿಕಂ ನ ಶ್ರೌತಮಿತ್ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಶ್ರುತೀನಾಂ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವಾಭಾವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಮಾತ್ತಾಸಾಂ ನ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಂಚ ಸಂಸಾರಸ್ತಾವದ್ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಹೇತುಕಸ್ತೌ ಚ ವಿಧಿನಿಷೇಧಾಧೀನೌ ತಯೋಶ್ಚೇತ್ತ್ವದುಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವಂ ತದಾ ಹೇತ್ವಭಾವಾತ್ಸಂಸಾರ ಏವ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ ।
ಯದಿ ಚೇತಿ ।
ವಿಧಿನಿಷೇಧಯೋರ್ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮುಕ್ತ್ಯರ್ಥತ್ವೇಽಪಿ ವಿಧ್ಯಾದಿಜ್ಞಾನಾದನುನಿಷ್ಪಾದಿತೋ ಯಃ ಕರ್ಮಪದಾರ್ಥಸ್ತಸ್ಯಾಯಂ ಸ್ವಭಾವೋ ಯದುತ ಕರ್ತಾರಮನರ್ಥೇನ ಸಂಯುನಕ್ತೀತಿ ಚೋದಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥಮಪಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಸಂಸಾರಾರ್ಥಂ ಭವತೀತಿ ಸದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಅದ್ವೈತಾರ್ಥತ್ವ ಇತಿ ।
ಅನ್ಯಸ್ಯ ಬಂಧಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಶ್ರುತಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾವಾಂತರತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಯಥಾಶ್ರುತೇಽರ್ಥೇ ಗೃಹ್ಯತೇ ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮುಕ್ತೌ ತು ಮಹಾತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಉಭಯಮಿತಿ ।
ಕೃತ್ರಿಮಾಃ ಕ್ಷುದ್ರಾಃ ಸರಿತಃ ಕುಲ್ಯಾಸ್ತಾಸಾಂ ಪ್ರಣಯನಂ ಶಾಲ್ಯರ್ಥಂ ಪಾನೀಯಾರ್ಥಮಾಚಮನೀಯಾದ್ಯರ್ಥಂ ಚ ಪ್ರದೀಪಶ್ಚ ಪ್ರಾಸಾದಶೋಭಾರ್ಥಂ ಕೃತೋ ಗಮನಾದಿಹೇತುರಪಿ ಭವತಿ ವೃಕ್ಷಮೂಲೇ ಚ ಸೇಚನಮನೇಕಾರ್ಥಂ ತಥಾ ಕರ್ಮಕಾಂಡಮನೇಕಾರ್ಥಮಿತ್ಯುಪಪಾದಯತಿ —
ಕುಲ್ಯೇತಿ ।
ಏಕಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತೇನಾರ್ಥೇನಾರ್ಥವತ್ವೇ ಸಂಭವತಿ ನಾನ್ಯತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಕಲ್ಪ್ಯಂ ಕಲ್ಪಕಾಭಾವಾನ್ನ ಚ ತ್ವದುಕ್ತಯಾ ರೀತ್ಯಾಽನೇಕಾರ್ಥತ್ವಲಕ್ಷಣೋ ಧರ್ಮೋ ವಾಕ್ಯಸ್ಯೈಕಸ್ಯೋಪಪದ್ಯತೇಽರ್ಥೈಕತ್ವಾದೇಕಂ ವಾಕ್ಯಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ತನ್ನೈವಮಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ತದರ್ಥಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ಬಂಧಮೋಕ್ಷಾಖ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಪರೋಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವಿಘಟಯತಿ —
ಕುಲ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಂ ಚಾವಿದ್ಯಾಂ ಚೇತ್ಯಾದಯೋ ಮಂತ್ರಾಃ ಸಮುಚ್ಚಯಪರಾ ದೃಷ್ಟಾಃ ಸಮುಚ್ಚಯಶ್ಚ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಯದಪೀತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವೇ ನಾಸ್ತಿ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಅಯಮೇವೇತಿ ।
ಮಂತ್ರಾಣಾಂ ಸಮುಚ್ಚಯಪರತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ಯಥೋಕ್ತಾರ್ಥಾಕ್ಷೇಪಕತ್ವಾತ್ಕುತೋಽಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಗಮ್ಯತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮಂತ್ರಾಃ ಪುನರಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ನ ಸಮುಚ್ಚಯಪರತೇತ್ಯಗ್ರೇ ವ್ಯಕ್ತೀಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಮತಾಸಂಭವೇ ಸ್ವಮತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬಂಧನನಿರೂಪಣಮನುಪಯೋಗೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾನ್ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ।
ಯತ್ತು ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಬಂಧಾಯ ಮುಕ್ತಯೇ ವಾ ನ ಭವತಿ ಕಿಂತ್ವಂತರಾವಸ್ಥಾನಕಾರಣಮಿತಿ ತದ್ದೂಷಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯಥಾ ನ ಜಾಗರ್ತಿ ನ ಸ್ವಪಿತೀತಿ ವಿಷಯಗ್ರಹಣಚ್ಛಿದ್ರೇಽಂತರಾಲೇಽವಸ್ಥಾನಂ ದುರ್ಘಟಂ ಯಥಾ ಚಾರ್ಧಂ ಕುಕುಟ್ಯಾಃ ಪಾಕಾರ್ಥಮರ್ಧಂಚ ಪ್ರಸವಾಯೇತಿ ಕೌಶಲಂ ನೋಪಲಭ್ಯತೇ ತಥಾ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ನ ಬಂಧಾಯ ನಾಪಿ ಸಾಕ್ಷಾನ್ಮೋಕ್ಷಾಯೇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಕರ್ತುಂ ನ ಜಾನೀಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯತ್ತು ಶ್ರುತಿರೇವೋತ್ತರೋತ್ತರಪದಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಿಧಾನವ್ಯಾಜೇನ ಮೋಕ್ಷೋ ಪುರುಷಮವತಾರಯತೀತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯೋರಾಪ್ತಿಮತೀತ್ಯ ಮುಚ್ಯತ ಇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಯದೇತದ್ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹವಚನಂ ತದಯಂ ಸರ್ವಃ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಲಕ್ಷಣೋ ಬಂಧ ಇತ್ಯನೇನಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣೋಚ್ಯತೇ ತಸ್ಯಾರ್ಥೇನ ಮೃರ್ತ್ಯುಪದಾರ್ಥೇನಾನ್ವಯದರ್ಶನಾದತ ಯೋಜನಾ ।
ಅರ್ಥಸಂಬಂಧಾದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹಾವಿನಿರ್ಮೋಕಾದಿತಿ ।
ಏಷಾ ಹಿ ಶ್ರುತಿರ್ಬಂಧಮೇವ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ ನ ತು ಮೋಕ್ಷೇ ಪುರುಷಮವತಾರಯತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ನನು ಪುರುಷಸ್ಯಾಪೇಕ್ಷಿತೋ ಮೋಕ್ಷಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತಾಂ ಕಿಮಿತ್ಯನರ್ಥಾತ್ಮಾ ಬಂಧಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಿಗಡೇ ಹೀತಿ ।
ಬಂಧಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ತತೋ ವಿಶ್ಲೇಷಾಯೋಗಾನ್ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ಸಪ್ರಯೋಜಕಬಂಧಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವೇನಾಂತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।