ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃದ್ವಿತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತ್ವಗ್ವೈ ಗ್ರಹಃ ಸ ಸ್ಪರ್ಶೇನಾತಿಗ್ರಾಹೇಣ ಗೃಹೀತಸ್ತ್ವಚಾ ಹಿ ಸ್ಪರ್ಶಾನ್ವೇದಯತ ಇತ್ಯೇತೇಽಷ್ಟೌ ಗ್ರಹಾ ಅಷ್ಟಾವತಿಗ್ರಹಾಃ ॥ ೯ ॥
ವಾಗ್ವೈ ಗ್ರಹಃ — ವಾಚಾ ಹಿ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಯಾ ಆಸಂಗವಿಷಯಾಸ್ಪದಯಾ ಅಸತ್ಯಾನೃತಾಸಭ್ಯಬೀಭತ್ಸಾದಿವಚನೇಷು ವ್ಯಾಪೃತಯಾ ಗೃಹೀತೋ ಲೋಕಃ ಅಪಹೃತಃ, ತೇನ ವಾಕ್ ಗ್ರಹಃ ; ಸ ನಾಮ್ನಾತಿಗ್ರಾಹೇಣ ಗೃಹೀತಃ — ಸಃ ವಾಗಾಖ್ಯೋ ಗ್ರಹಃ, ನಾಮ್ನಾ ವಕ್ತವ್ಯೇನ ವಿಷಯೇಣ, ಅತಿಗ್ರಾಹೇಣ । ಅತಿಗ್ರಾಹೇಣೇತಿ ದೈರ್ಘ್ಯಂ ಛಾಂದಸಮ್ ; ವಕ್ತವ್ಯಾರ್ಥಾ ಹಿ ವಾಕ್ ; ತೇನ ವಕ್ತವ್ಯೇನಾರ್ಥೇನ ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಪ್ರಯುಕ್ತಾ ವಾಕ್ ತೇನ ವಶೀಕೃತಾ ; ತೇನ ತತ್ಕಾರ್ಯಮಕೃತ್ವಾ ನೈವ ತಸ್ಯಾ ಮೋಕ್ಷಃ ; ಅತಃ ನಾಮ್ನಾತಿಗ್ರಾಹೇಣ ಗೃಹೀತಾ ವಾಗಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ; ವಕ್ತವ್ಯಾಸಂಗೇನ ಪ್ರವೃತ್ತಾ ಸರ್ವಾನರ್ಥೈರ್ಯುಜ್ಯತೇ । ಸಮಾನಮನ್ಯತ್ । ಇತ್ಯೇತೇ ತ್ವಕ್ಪರ್ಯಂತಾ ಅಷ್ಟೌ ಗ್ರಹಾಃ ಸ್ಪರ್ಶಪರ್ಯಂತಾಶ್ಚೈತೇ ಅಷ್ಟಾವತಿಗ್ರಹಾ ಇತಿ ॥

ವಾಚೋ ಗ್ರಹತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —

ವಾಚಾ ಹೀತಿ ।

ಆಸಂಗಸ್ಯ ವಿಷಯಃ ಶಬ್ದಾದಿರೇವಾಽಽಸ್ಪದಂ ಯಸ್ಯಾ ವಾಚಸ್ತಯೇತಿ ವಿಗ್ರಹಃ । ತತ್ಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮಧ್ಯಾತ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಯೇತಿ ವಿಶೇಷಣಮ್ । ಅಸತ್ಯಂ ಪರಪೀಡಾಕರಂ ಮಿಥ್ಯಾವಚನಂ ತದೇವ ಸ್ವದೃಷ್ಟಮಾತ್ರವಿರೋಧ್ಯನೃತಂ ವಿಪರೀತಂ ವಾ । ಆದಿಪದೇನೇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟೋಕ್ತಿಗ್ರಹಃ ।

ವಾಚಿ ಪ್ರಕೃತಾಯಾಂ ಸ ನಾಮ್ನೇತಿ ಕಥಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಸ ವಾಗಾಖ್ಯ ಇತಿ ।

ವಕ್ತವ್ಯೇನ ವಾಚೋ ವಶೀಕೃತತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —

ವಕ್ತವ್ಯಾರ್ಥೇತಿ ।

ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ವಚನಕರಣತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ವಚನಾರ್ಥೇ ವಾಚೋ ವಕ್ತವ್ಯೇನ ವಶೀಕೃತತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತೇನೇತಿ ।

ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ವಚನಂ ಮೋಕ್ಷಶ್ಚಾಸಾಧಾರಣೇ ದೇವತಾತ್ಮನಿ ಪರ್ಯವಾಸನಮ್ ।

ವಕ್ತವ್ಯಾರ್ಥೋಕ್ತಿಂ ವಿನಾ ವಾಚೋಽಪರ್ಯವಸಾನೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —

ಅತ ಇತಿ ।

ವಾಚೋಽತಿಗ್ರಹಗೃಹೀತತ್ವಮನುಭವೇನ ಸಾಧಯತಿ —

ವಕ್ತವ್ಯೇತಿ ।

ವಾಚಾ ಹೀತ್ಯಾದೇರಪಾನೇನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ತುಲ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಮಾಹ —

ಸಮಾನಮಿತಿ ।

ಘ್ರಾಣಂ ವಾಗ್ಜಿಹ್ವಾ ಚಕ್ಷುಃ ಶ್ರೋತ್ರಂ ಮನೋ ಹಸ್ತೌ ತ್ವಗಿತ್ಯುಕ್ತಾನ್ಗ್ರಹಾನ್ನಿಗಮಯತಿ —

ಇತ್ಯೇತ ಇತಿ ।

ಗಂಧೋ ನಾಮ ರಸೋ ರೂಪಂ ಶಬ್ದಃ ಕಾಮಃ ಕರ್ಮ ಸ್ಪರ್ಶ ಇತ್ಯತಿಗ್ರಹಾನಪಿ ನಿಗಮಯತಿ —

ಸ್ಪರ್ಶಪರ್ಯಂತಾಶ್ಚೇತಿ ॥ ೩॥ ೪॥ ೫॥ ೬॥ ೭॥ ೮ ॥ ೯ ॥