हिरण्यगर्भादन्योऽनन्यो वा विद्याधिकारी प्रथमेऽपि मृतस्य जीवतो वा विद्याधिकारो विवक्षितस्त्वयेति पृच्छति —

तत्रेति ।

तत्रऽऽद्यमाक्षिपति —

विशीर्णेष्विति ।

आक्षेपं स्फुटयितुं तदीयामुक्तिमनुवदति —

समवनीतेति ।

नाममात्रावशिष्टस्याधिकारो विद्यायामिति शेषः ।

समवनीतप्राणस्येत्यत्र श्रुतिं संवादयति —

मृत इति ।

कथमेतावता यथोक्ताक्षेपसिद्धिस्तत्राऽऽह —

न मनोरथेनेति ।

उपसंहृतप्राणस्य श्रवणाद्यधिकारित्वमेतच्छब्दार्थः ।

द्वितीयं शङ्कते —

अथेति ।

अपावृतो विद्याधिकारीति शेषः ।

जीवतो भोज्याद्व्यावर्तनं सम्यग्धियं विना दुःशकमिति मत्वा पृच्छति —

तत्त्विति ।

अप्राप्ते कामो भवति प्राप्ते निवर्तत इति प्रसिद्धेरपरविद्यया कर्मसमुच्चितया हैरण्यगर्भपदप्राप्तिरेव तन्निवृत्तिकारणमिति शङ्कते —

समस्तेति ।

अपरविद्यासमुच्चितं कर्म हैरण्यगर्भभोगप्रापकं न भोग्यान्निवृत्तिसाधनमिति तृतीये व्युत्पादितमिति परिहरति —

तत्पूर्वमेवेति ।

उक्तमेव व्यक्तीकुर्वन्विभजते —

कर्मसहितेनेति ।

अथैकमेव समुच्चितं कर्मोभयार्थं किं न स्यादत आह —

नचेति ।

उभयार्थत्वाभावं समर्थयते —

हिरण्यगर्भेत्यादिना ।

समुच्चितं कर्म नोभयार्थमित्यत्र दृष्टान्तमाह —

न हीति ।

हिरण्यगर्भो विद्याधिकारीति पक्षं निक्षिपति —

अथेति ।

दूषयति —

तत इति ।

ननु महानुभावानामस्मद्विशिष्टानामेव ब्रह्मविद्योपदिश्यमाना मोक्षं फलयति नास्माकमित्याशङ्क्याऽऽह —

सर्वेषामिति ।

न च त्वन्मतेऽपि यद्द्वारा श्रवणादि कृत्वा विद्योदयस्तद्द्वारैव चिदात्मनो मुक्तिसिद्धौ कृतमितरत्र श्रवणादिनेति वाच्यम् । द्वारभेदस्यानुष्ठातृविभागाधीनप्रवृत्तिप्रयुक्तप्रयोजनवद्विद्योदयस्य च काल्पनिकत्वेन यथाप्रतीति व्यवस्थोपपत्तेः । वस्तुतो निर्विशेषे चिन्मात्रे नाविद्याविद्ये बन्धमुक्ती चेत्यभिप्रेत्य परपक्षनिराकरणमुपसंहृत्य श्रुतिव्याख्यानं प्रस्तौति —

तस्मादिति ।