ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಅಥ ಹೈನಂ ಭುಜ್ಯುರ್ಲಾಹ್ಯಾಯನಿಃ ಪಪ್ರಚ್ಛ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತಿ ಹೋವಾಚ । ಮದ್ರೇಷು ಚರಕಾಃ ಪರ್ಯವ್ರಜಾಮ ತೇ ಪತಂಜಲಸ್ಯ ಕಾಪ್ಯಸ್ಯ ಗೃಹಾನೈಮ ತಸ್ಯಾಸೀದ್ದುಹಿತಾ ಗಂಧರ್ವಗೃಹೀತಾ ತಮಪೃಚ್ಛಾಮ ಕೋಽಸೀತಿ ಸೋಽಬ್ರವೀತ್ಸುಧನ್ವಾಂಗಿರಸ ಇತಿ ತಂ ಯದಾ ಲೋಕಾನಾಮಂತಾನಪೃಚ್ಛಾಮಾಥೈನಮಬ್ರೂಮ ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ನಿತಿ ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ಸ ತ್ವಾ ಪೃಚ್ಛಾಮಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ನಿತಿ ॥ ೧ ॥
ಮದ್ರೇಷು — ಮದ್ರಾ ನಾಮ ಜನಪದಾಃ ತೇಷು, ಚರಕಾಃ — ಅಧ್ಯಯನಾರ್ಥಂ ವ್ರತಚರಣಾಚ್ಚರಕಾಃ ಅಧ್ವರ್ಯವೋ ವಾ, ಪರ್ಯವ್ರಜಾಮ ಪರ್ಯಟಿತವಂತಃ ; ತೇ ಪತಂಜಲಸ್ಯ — ತೇ ವಯಂ ಪರ್ಯಟಂತಃ, ಪತಂಜಲಸ್ಯ ನಾಮತಃ, ಕಾಪ್ಯಸ್ಯ ಕಪಿಗೋತ್ರಸ್ಯ, ಗೃಹಾನ್ ಐಮ ಗತವಂತಃ ; ತಸ್ಯಾಸೀದ್ದುಹಿತಾ ಗಂಧರ್ವಗೃಹೀತಾ — ಗಂಧರ್ವೇಣ ಅಮಾನುಷೇಣ ಸತ್ತ್ವೇನ ಕೇನಚಿತ್ ಆವಿಷ್ಟಾ ; ಗಂಧರ್ವೋ ವಾ ಧಿಷ್ಣ್ಯೋಽಗ್ನಿಃ ಋತ್ವಿಕ್ ದೇವತಾ ವಿಶಿಷ್ಟವಿಜ್ಞಾನತ್ವಾತ್ ಅವಸೀಯತೇ ; ನ ಹಿ ಸತ್ತ್ವಮಾತ್ರಸ್ಯ ಈದೃಶಂ ವಿಜ್ಞಾನಮುಪಪದ್ಯತೇ । ತಂ ಸರ್ವೇ ವಯಂ ಪರಿವಾರಿತಾಃ ಸಂತಃ ಅಪೃಚ್ಛಾಮ — ಕೋಽಸೀತಿ — ಕಸ್ತ್ವಮಸಿ ಕಿನ್ನಾಮಾ ಕಿಂಸತತ್ತ್ವಃ । ಸೋಽಬ್ರವೀದ್ಗಂಧರ್ವಃ — ಸುಧನ್ವಾ ನಾಮತಃ, ಆಂಗಿರಸೋ ಗೋತ್ರತಃ । ತಂ ಯದಾ ಯಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಲೋಕಾನಾಮ್ ಅಂತಾನ್ ಪರ್ಯವಸಾನಾನಿ ಅಪೃಚ್ಛಾಮ, ಅಥ ಏನಂ ಗಂಧರ್ವಮ್ ಅಬ್ರೂಮ — ಭುವನಕೋಶಪರಿಮಾಣಜ್ಞಾನಾಯ ಪ್ರವೃತ್ತೇಷು ಸರ್ವೇಷು ಆತ್ಮಾನಂ ಶ್ಲಾಘಯಂತಃ ಪೃಷ್ಟವಂತೋ ವಯಮ್ ; ಕಥಮ್ ? ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ನಿತಿ । ಸ ಚ ಗಂಧರ್ವಃ ಸರ್ವಮಸ್ಮಭ್ಯಮಬ್ರವೀತ್ । ತೇನ ದಿವ್ಯೇಭ್ಯೋ ಮಯಾ ಲಬ್ಧಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ; ತತ್ ತವ ನಾಸ್ತಿ ; ಅತೋ ನಿಗೃಹೀತೋಽಸಿ’ — ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಸೋಽಹಂ ವಿದ್ಯಾಸಂಪನ್ನೋ ಲಬ್ಧಾಗಮೋ ಗಂಧರ್ವಾತ್ ತ್ವಾ ತ್ವಾಮ್ ಪೃಚ್ಛಾಮಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ — ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ — ತತ್ ತ್ವಂ ಕಿಂ ಜಾನಾಸಿ ? ಹೇ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ, ಕಥಯ, ಪೃಚ್ಛಾಮಿ — ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ನಿತಿ ॥

‘ಅಗ್ನಿರ್ವೈ ದೇವಾನಾಂ ಹೋತಾ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —

ಋತ್ವಿಗಿತಿ ।

ಯಥೋಕ್ತಗಂಧರ್ವಶಬ್ದಾರ್ಥಸಂಗ್ರಹೇ ಲಿಂಗಮಾಹ —

ವಿಶಿಷ್ಟೇತಿ ।

ತಸ್ಯಾನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿಂ ದೂಷಯತಿ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಅಥೈನಮಿತ್ಯಾದೇರರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —

ಭುವನೇತಿ ।

ಭವತ್ವೇವಂ ಗಂಧರ್ವಂ ಪ್ರತಿ ಭವತಃ ಪ್ರಶ್ನಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —

ಸ ಚೇತಿ ।

ತೇನ ಗಂಧರ್ವವಚನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ । ದಿವ್ಯೇಭ್ಯೋ ಗಂಧರ್ವೇಭ್ಯಃ ಸಕಾಶಾದಿತ್ಯೇತತ್ ।

ಏತಜ್ಜ್ಞಾನಾಭಾವೇ ತ್ವಜ್ಞಾನಮಪ್ರತಿಭಾ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠತ್ವಪ್ರತಿಜ್ಞಾಹಾನಿಶ್ಚೇತ್ಯಾಹ —

ಅತ ಇತಿ ।

ಪ್ರಷ್ಟುರಭಿಪ್ರಾಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಶ್ನಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಸೋಽಹಮಿತಿ ।

ಪ್ರಥಮಾ ತಾವತ್ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ನಿತ್ಯುಕ್ತಿರ್ಗಂಧರ್ವಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಾ । ದ್ವಿತೀಯಾ ತದನುರೂಪಪ್ರತಿವಚನಾರ್ಥಾ । ಯೋ ಹಿ ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ನಿತಿ ಪ್ರಶ್ನೋ ಗಂಧರ್ವಂ ಪ್ರತಿ ಕೃತಸ್ತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿಂ ಸರ್ವಾಂ ಸೋಽಸ್ಮಭ್ಯಮಬ್ರವೀದಿತಿ ತತ್ರ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ । ತೃತೀಯಾ ತು ಮುನಿಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥೇತಿ ವಿಭಾಗಃ ॥೧॥