ಸ ಹೋವಾಚ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ ; ಉವಾಚ ವೈ ಸಃ — ವೈ - ಶಬ್ದಃ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥಃ — ಉವಾಚ ವೈ ಸ ಗಂಧರ್ವಃ ತುಭ್ಯಮ್ । ಅಗಚ್ಛನ್ವೈ ತೇ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾಃ, ತತ್ ತತ್ರ ; ಕ್ವ ? ಯತ್ರ ಯಸ್ಮಿನ್ ಅಶ್ವಮೇಧಯಾಜಿನೋ ಗಚ್ಛಂತಿ — ಇತಿ ನಿರ್ಣೀತೇ ಪ್ರಶ್ನ ಆಹ — ಕ್ವ ನು ಕಸ್ಮಿನ್ ಅಶ್ವಮೇಧಯಾಜಿನೋ ಗಚ್ಛಂತೀತಿ । ತೇಷಾಂ ಗತಿವಿವಕ್ಷಯಾ ಭುವನಕೋಶಾಪರಿಮಾಣಮಾಹ — ದ್ವಾತ್ರಿಂಶತಂ ವೈ, ದ್ವೇ ಅಧಿಕೇ ತ್ರಿಂಶತ್ , ದ್ವಾತ್ರಿಂಶತಂ ವೈ, ದೇವರಥಾಹ್ನ್ಯಾನಿ — ದೇವ ಆದಿತ್ಯಃ ತಸ್ಯ ರಥೋ ದೇವರಥಃ ತಸ್ಯ ರಥಸ್ಯ ಗತ್ಯಾ ಅಹ್ನಾ ಯಾವತ್ಪರಿಚ್ಛಿದ್ಯತೇ ದೇಶಪರಿಮಾಣಂ ತತ್ ದೇವರಥಾಹ್ನ್ಯಮ್ , ತದ್ದ್ವಾತ್ರಿಂಶದ್ಗುಣಿತಂ ದೇವರಥಾಹ್ನ್ಯಾನಿ, ತಾವತ್ಪರಿಮಾಣೋಽಯಂ ಲೋಕಃ ಲೋಕಾಲೋಕಗಿರಿಣಾ ಪರಿಕ್ಷಿಪ್ತಃ — ಯತ್ರ ವೈರಾಜಂ ಶರೀರಮ್ , ಯತ್ರ ಚ ಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗಃ ಪ್ರಾಣಿನಾಮ್ , ಸ ಏಷ ಲೋಕಃ ; ಏತಾವಾನ್ ಲೋಕಃ, ಅತಃ ಪರಮ್ ಅಲೋಕಃ, ತಂ ಲೋಕಂ ಸಮಂತಂ ಸಮಂತತಃ, ಲೋಕವಿಸ್ತಾರಾತ್ ದ್ವಿಗುಣಪರಿಮಾಣವಿಸ್ತಾರೇಣ ಪರಿಮಾಣೇನ, ತಂ ಲೋಕಂ ಪರಿಕ್ಷಿಪ್ತಾ ಪರ್ಯೇತಿ ಪೃಥಿವೀ ; ತಾಂ ಪೃಥಿವೀಂ ತಥೈವ ಸಮಂತಮ್ , ದ್ವಿಸ್ತಾವತ್ — ದ್ವಿಗುಣೇನ ಪರಿಮಾಣೇನ ಸಮುದ್ರಃ ಪರ್ಯೇತಿ, ಯಂ ಘನೋದಮಾಚಕ್ಷತೇ ಪೌರಾಣಿಕಾಃ । ತತ್ರ ಅಂಡಕಪಾಲಯೋರ್ವಿವರಪರಿಮಾಣಮುಚ್ಯತೇ, ಯೇನ ವಿವರೇಣ ಮಾರ್ಗೇಣ ಬಹಿರ್ನಿರ್ಗಚ್ಛಂತೋ ವ್ಯಾಪ್ನುವಂತಿ ಅಶ್ವಮೇಧಯಾಜಿನಃ ; ತತ್ರ ಯಾವತೀ ಯಾವತ್ಪರಿಮಾಣಾ ಕ್ಷುರಸ್ಯ ಧಾರಾ ಅಗ್ರಮ್ , ಯಾವದ್ವಾ ಸೌಕ್ಷ್ಮ್ಯೇಣ ಯುಕ್ತಂ ಮಕ್ಷಿಕಾಯಾಃ ಪತ್ರಮ್ , ತಾವಾನ್ ತಾವತ್ಪರಿಮಾಣಃ, ಅಂತರೇಣ ಮಧ್ಯೇಽಂಡಕಪಾಲಯೋಃ, ಆಕಾಶಃ ಛಿದ್ರಮ್ , ತೇನ ಆಕಾಶೇನೇತ್ಯೇತತ್ ; ತಾನ್ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾನಶ್ವಮೇಧಯಾಜಿನಃ ಪ್ರಾಪ್ತಾನ್ ಇಂದ್ರಃ ಪರಮೇಶ್ವರಃ — ಯೋಽಶ್ವಮೇಧೇಽಗ್ನಿಶ್ಚಿತಃ, ಸುಪರ್ಣಃ — ಯದ್ವಿಷಯಂ ದರ್ಶನಮುಕ್ತಮ್ ‘ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಚೀ ದಿಕ್ಶಿರಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೨ । ೪) ಇತ್ಯಾದಿನಾ — ಸುಪರ್ಣಃ ಪಕ್ಷೀ ಭೂತ್ವಾ, ಪಕ್ಷಪುಚ್ಛಾತ್ಮಕಃ ಸುಪರ್ಣೋ ಭೂತ್ವಾ, ವಾಯವೇ ಪ್ರಾಯಚ್ಛತ್ — ಮೂರ್ತತ್ವಾನ್ನಾಸ್ತ್ಯಾತ್ಮನೋ ಗತಿಸ್ತತ್ರೇತಿ । ತಾನ್ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾನ್ ವಾಯುಃ ಆತ್ಮನಿ ಧಿತ್ವಾ ಸ್ಥಾಪಯಿತ್ವಾ ಸ್ವಾತ್ಮಭೂತಾನ್ಕೃತ್ವಾ ತತ್ರ ತಸ್ಮಿನ್ ಅಗಮಯತ್ ; ಕ್ವ ? ಯತ್ರ ಪೂರ್ವೇ ಅತಿಕ್ರಾಂತಾಃ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಶ್ವಮೇಧಯಾಜಿನೋಽಭವನ್ನಿತಿ । ಏವಮಿವ ವೈ — ಏವಮೇವ ಸ ಗಂಧರ್ವಃ ವಾಯುಮೇವ ಪ್ರಶಶಂಸ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾನಾಂ ಗತಿಮ್ । ಸಮಾಪ್ತಾ ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾ ; ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾನಿರ್ವೃತ್ತಂ ತು ಅರ್ಥಮ್ ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾತೋಽಪಸೃತ್ಯ ಸ್ವೇನ ಶ್ರುತಿರೂಪೇಣೈವ ಆಚಷ್ಟೇಽಸ್ಮಭ್ಯಮ್ । ಯಸ್ಮಾತ್ ವಾಯುಃ ಸ್ಥಾವರಜಂಗಮಾನಾಂ ಭೂತಾನಾಮಂತರಾತ್ಮಾ, ಬಹಿಶ್ಚ ಸ ಏವ, ತಸ್ಮಾತ್ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಾಧಿಭೂತಾಧಿದೈವಭಾವೇನ ವಿವಿಧಾ ಯಾ ಅಷ್ಟಿಃ ವ್ಯಾಪ್ತಿಃ ಸ ವಾಯುರೇವ ; ತಥಾ ಸಮಷ್ಟಿಃ ಕೇವಲೇನ ಸೂತ್ರಾತ್ಮನಾ ವಾಯುರೇವ । ಏವಂ ವಾಯುಮಾತ್ಮಾನಂ ಸಮಷ್ಟಿವ್ಯಷ್ಟಿರೂಪಾತ್ಮಕತ್ವೇನ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಯಃ — ಏವಂ ವೇದ, ತಸ್ಯ ಕಿಂ ಫಲಮಿತ್ಯಾಹ — ಅಪ ಪುನರ್ಮೃತ್ಯುಂ ಜಯತಿ, ಸಕೃನ್ಮೃತ್ವಾ ಪುನರ್ನ ಮ್ರಿಯತೇ । ತತ ಆತ್ಮನಃ ಪ್ರಶ್ನನಿರ್ಣಯಾತ್ ಭುಜ್ಯುರ್ಲಾಹ್ಯಾಯನಿರುಪರರಾಮ ॥