బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
తృతీయోఽధ్యాయఃచతుర్థం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
అథ హైనముషస్తశ్చాక్రాయణః పప్రచ్ఛ । పుణ్యపాపప్రయుక్తైర్గ్రహాతిగ్రహైర్గృహీతః పునః పునః గ్రహాతిగ్రహాన్ త్యజన్ ఉపాదదత్ సంసరతీత్యుక్తమ్ ; పుణ్యస్య చ పర ఉత్కర్షో వ్యాఖ్యాతః వ్యాకృతవిషయః సమష్టివ్యష్టిరూపః ద్వైతైకత్వాత్మప్రాప్తిః । యస్తు గ్రహాతిగ్రహైర్గ్రస్తః సంసరతి, సః అస్తి వా, న అస్తి ; అస్తిత్వే చ కింలక్షణః — ఇతి ఆత్మన ఎవ వివేకాధిగమాయ ఉషస్తప్రశ్న ఆరభ్యతే । తస్య చ నిరుపాధిస్వరూపస్య క్రియాకారకవినిర్ముక్తస్వభావస్య అధిగమాత్ యథోక్తాద్బన్ధనాత్ విముచ్యతే సప్రయోజకాత్ ఆఖ్యాయికసమ్బన్ధస్తు ప్రసిద్ధః ॥

బ్రాహ్మణాన్తరమవతారయతి —

అథేతి ।

తస్యాపునరుక్తమర్థం వక్తుమార్తభాగప్రశ్నే వృత్తం కీర్తయతి —

పుణ్యేతి ।

భుజ్యుప్రశ్నాన్తే సిద్ధమర్థమనుద్రవతి —

పుణ్యస్య చేతి ।

నామరూపాభ్యాం వ్యాకృతం జగద్ధిరణ్యగర్భాత్మకం తద్విషయముత్కర్షం విశినష్టి ।

సమష్టీతి ।

కథం యథోక్తోత్కర్షస్య పుణ్యకర్మఫలత్వం తత్రాఽఽహ —

ద్వైతేతి ।

సంప్రత్యనన్తరబ్రాహ్మణస్య విషయం దర్శయతి —

యస్త్వితి ।

మాధ్యమికానామన్యేషాం చాఽఽద్యో వివాదః కింలక్షణో దేహాదీనామన్యతమస్తేభ్యో విలక్షణో వేతి యావత్ ।

ఇత్యేవం విమృశ్యాఽఽత్మనో దేహాదిభ్యో వివేకేనాధిగమాయేదం బ్రాహ్మణమిత్యాహ —

ఇత్యాత్మన ఇతి ।

వివేకాధిగమస్య భేదజ్ఞానత్వేనానర్థకరత్వమాశఙ్క్య కహోలప్రశ్నతాత్పర్యం సంగృహ్ణాతి —

తస్య చేతి ।

బ్రాహ్మణసంబన్ధముక్త్వాఽఽఖ్యాయికాసంబన్ధమాహ —

ఆఖ్యాయికేతి ।

విద్యాస్తుత్యర్థా సుఖావబోధార్థా చాఽఽఖ్యాయికేత్యర్థః । భుజ్యుప్రశ్ననిర్ణయానన్తర్యమథశబ్దార్థః । సంబోధనమభిముఖీకరణార్థమ్ । ద్రష్టురవ్యవహితమిత్యుక్తే ఘటాదివదవ్యవధానం గౌణమితి శఙ్క్యేత తన్నిరాకర్తుమపరోక్షాదిత్యుక్తమ్ । ముఖ్యమేవ ద్రష్టురవ్యవహితం స్వరూపం బ్రహ్మ । తథా చ ద్రష్ట్రధీనసిద్ధత్వాభావాత్స్వతోఽపరోక్షమిత్యర్థః ।