అజ్ఞానాదినిగ్రహం పరిహరన్నుత్తరమాహ —
స హోవాచేతి ।
స్మరణార్థో గన్ధర్వాల్లబ్ధస్య జ్ఞానస్యేతి శేషః ।
కిమువాచేత్యపేక్షాయామాహ —
అగచ్ఛన్నితి ।
అహోరాత్రమాదిత్యరథగత్యా యావాన్పన్థా మితస్తావాన్దేశో ద్వాత్రింశద్గుణితస్తత్కిరణవ్యాప్తః ।
స చ చన్ద్రరశ్మివ్యాప్తేన దేశేన సాకం పృథివీత్యుచ్యతే । ‘రవిచన్ద్రమసోర్యావన్మయూఖైరవభాస్యతే । ససముద్రసరిచ్ఛైలా తావతీ పృథివీ స్మృతా’(బ్రహ్మపురాణమ్ ౨౩-౩)ఇతి స్మృతేరిత్యాహ —
ద్వాత్రింశతమిత్యాదినా ।
అయం లోక ఇత్యస్యార్థమాహ —
తావదితి ।
తత్ర లోకభాగం విభజతే —
యత్రేతి ।
ఉక్తం లోకమనూద్యావశిష్టస్యాలోకత్వమాహ —
ఎతావానితి ।
తమితి ప్రతీకమాదాయ వ్యాచష్టే —
లోకమిత్యాదినా ।
అన్వయం దర్శయితుం తం లోకమితి పునరుక్తిః ।
తత్ర పౌరాణికసంమతిమాహ —
యం ఘనోదమితి ।
ఉక్తం హి -
‘అణ్డస్యాస్య సమన్తాత్తు సంనివిష్టోఽమృతోదధిః ।
సమన్తాద్ఘనతోయేన ధార్యమాణః స తిష్ఠతి ॥’ ఇతి ।
తద్యావతీత్యాదేస్తాత్పర్యమాహ —
తత్రేతి ।
లోకాదిపరిమాణే యథోక్తరీత్యా స్థితే సతీతి యావత్ ।
కపాలవివరస్యానుపయుక్తత్వాత్కిం తత్పరిమాణచిన్తయేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యేనేతి ।
వ్యవహారభూమిః సప్తమ్యర్థః ।
పరమాత్మానం వ్యావర్తయతి —
యోఽశ్వమేధ ఇతి ।
సుపర్ణశబ్దస్య శ్యేనసాదృశ్యమాశ్రిత్య చిత్యేఽగ్నౌ ప్రవృత్తిం దర్శయతి —
యద్విషయమితి ।
ఉక్తార్థం పదమనువదతి —
సుపర్ణ ఇతి ।
భూత్వేత్యస్యార్థమాహ —
పక్షేతి ।
నను చిత్యోఽగ్నిరణ్డాద్బహిరశ్వమేధయాజినో గృహీత్వా స్వయమేవ గచ్ఛతు కిమితి తాన్వాయవే ప్రయచ్ఛతి తత్రాఽఽహ —
మూర్తత్వాదితి ।
ఆత్మనశ్చిత్యస్యాగ్నేరితి యావత్ । తత్రేత్యణ్డాద్బాహ్యదేశోక్తిః । ఇతి యుక్తం వాయవే ప్రదానమితి శేషః । ఆఖ్యాయికాసమాప్తావితిశబ్దః । పరితో దురితం క్షీయతే యేన స పరిక్షిదశ్వమేధస్తద్యాజినః పారిక్షితాస్తేషాం గతిం వాయుమితి సంబన్ధః ।
మునివచనే వర్తమానే కథామాఖ్యాయికాసమాప్తిస్తత్రాఽఽహ —
సమాప్తేతి ।
వాయుప్రశంసాయాం హేతుమాహ —
యస్మాదితి ।
కిమ్పునర్యథోక్తవాయుతత్త్వవిజ్ఞానఫలం తదాహ —
ఎవమితి ॥౨॥