ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಪಂಚಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಅಥ ಹೈನಂ ಕಹೋಲಃ ಕೌಷೀತಕೇಯಃ ಪಪ್ರಚ್ಛ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತಿ ಹೋವಾಚ ಯದೇವ ಸಾಕ್ಷಾದಪರೋಕ್ಷಾದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಯ ಆತ್ಮಾ ಸರ್ವಾಂತರಸ್ತಂ ಮೇ ವ್ಯಾಚಕ್ಷ್ವೇತ್ಯೇಷ ತ ಆತ್ಮಾ ಸರ್ವಾಂತರಃ । ಕತಮೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಸರ್ವಾಂತರೋ ಯೋಽಶನಾಯಾಪಿಪಾಸೇ ಶೋಕಂ ಮೋಹಂ ಜರಾಂ ಮೃತ್ಯುಮತ್ಯೇತಿ । ಏತಂ ವೈ ತಮಾತ್ಮಾನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ ಪುತ್ರೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವಿತ್ತೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ಲೋಕೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾಯಾಥ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತಿ ಯಾ ಹ್ಯೇವ ಪುತ್ರೈಷಣಾ ಸಾ ವಿತ್ತೈಷಣಾ ಯಾ ವಿತ್ತೈಷಣಾ ಸಾ ಲೋಕೈಷಣೋಭೇ ಹ್ಯೇತೇ ಏಷಣೇ ಏವ ಭವತಃ । ತಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ನಿರ್ವಿದ್ಯ ಬಾಲ್ಯೇನ ತಿಷ್ಠಾಸೇತ್ । ಬಾಲ್ಯಂ ಚ ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ಚ ನಿರ್ವಿದ್ಯಾಥ ಮುನಿರಮೌನಂ ಚ ಮೌನಂ ಚ ನಿರ್ವಿದ್ಯಾಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ ಕೇನ ಸ್ಯಾದ್ಯೇನ ಸ್ಯಾತ್ತೇನೇದೃಶ ಏವಾತೋಽನ್ಯದಾರ್ತಂ ತತೋ ಹ ಕಹೋಲಃ ಕೌಷೀತಕೇಯ ಉಪರರಾಮ ॥ ೧ ॥
ನನು ‘ವ್ಯುತ್ಥಾಯಾಥ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತಿ’ ಇತಿ ವರ್ತಮಾನಾಪದೇಶಾತ್ ಅರ್ಥವಾದೋಽಯಮ್ ; ನ ವಿಧಾಯಕಃ ಪ್ರತ್ಯಯಃ ಕಶ್ಚಿಚ್ಛ್ರೂಯತೇ ಲಿಙ್ಲೋಟ್ತವ್ಯಾನಾಮನ್ಯತಮೋಽಪಿ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಅರ್ಥವಾದಮಾತ್ರೇಣ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿಹಿತಾನಾಂ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೀನಾಂ ಸಾಧನಾನಾಂ ನ ಶಕ್ಯತೇ ಪರಿತ್ಯಾಗಃ ಕಾರಯಿತುಮ್ ; ‘ಯಜ್ಞೋಪವೀತ್ಯೇವಾಧೀಯೀತ ಯಾಜಯೇದ್ಯಜೇತ ವಾ’ (ತೈ. ಆ. ೨ । ೧ । ೧) । ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ತಾವದಧ್ಯಯನಂ ವಿಹಿತಮ್ — ‘ವೇದಸನ್ನ್ಯಸನಾಚ್ಛೂದ್ರಸ್ತಸ್ಮಾದ್ವೇದಂ ನ ಸನ್ನ್ಯಸೇತ್’ ಇತಿ ; ‘ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯ ಏವೋತ್ಸೃಜ್ಯಮಾನೋ ವಾಚಮ್’ (ಆ. ಧ. ೨ । ೨೧ । ೧೦) ಇತಿ ಚ ಆಪಸ್ತಂಬಃ ; ‘ಬ್ರಹ್ಮೋಜ್ಝಂ ವೇದನಿಂದಾ ಚ ಕೌಟಸಾಕ್ಷ್ಯಂ ಸುಹೃದ್ವಧಃ । ಗರ್ಹಿತಾನ್ನಾದ್ಯಯೋರ್ಜಗ್ಧಿಃ ಸುರಾಪಾನಸಮಾನಿ ಷಟ್’ (ಮನು. ೧೧ । ೫೬) — ಇತಿ ವೇದಪರಿತ್ಯಾಗೇ ದೋಷಶ್ರವಣಾತ್ । ‘ಉಪಾಸನೇ ಗುರೂಣಾಂ ವೃದ್ಧಾನಾಮತಿಥೀನಾಂ ಹೋಮೇ ಜಪ್ಯಕರ್ಮಣಿ ಭೋಜನ ಆಚಮನೇ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯೇ ಚ ಯಜ್ಞೋಪವೀತೀ ಸ್ಯಾತ್’ (ಆ. ಧ. ೧ । ೧೫ । ೧) ಇತಿ ಪರಿವ್ರಾಜಕಧರ್ಮೇಷು ಚ ಗುರೂಪಾಸನಸ್ವಾಧ್ಯಾಯ ಭೋಜನಾಚಮನಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಷು ಕರ್ತವ್ಯತಯಾ ಚೋದಿತತ್ವಾತ್ ಗುರ್ವಾದ್ಯುಪಾಸನಾಂಗತ್ವೇನ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಸ್ಯ ವಿಹಿತತ್ವಾತ್ ತತ್ಪರಿತ್ಯಾಗೋ ನೈವಾವಗಂತುಂ ಶಕ್ಯತೇ । ಯದ್ಯಪಿ ಏಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ವಿಧೀಯತ ಏವ, ತಥಾಪಿ ಪುತ್ರಾದ್ಯೇಷಣಾಭ್ಯಸ್ತಿಸೃಭ್ಯ ಏವ ವ್ಯುತ್ಥಾನಮ್ , ನ ತು ಸರ್ವಸ್ಮಾತ್ಕರ್ಮಣಃ ಕರ್ಮಸಾಧನಾಚ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾನಮ್ ; ಸರ್ವಪರಿತ್ಯಾಗೇ ಚ ಅಶ್ರುತಂ ಕೃತಂ ಸ್ಯಾತ್ , ಶ್ರುತಂ ಚ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಿ ಹಾಪಿತಂ ಸ್ಯಾತ್ ; ತಥಾ ಚ ಮಹಾನಪರಾಧಃ ವಿಹಿತಾಕರಣಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಾಚರಣನಿಮಿತ್ತಃ ಕೃತಃ ಸ್ಯಾತ್ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಿಲಿಂಗಪರಿತ್ಯಾಗೋಽಂಧಪರಂಪರೈವ ॥

ಏತಂ ವೈ ತಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಧಾಯಕತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ಸರ್ವಕರ್ಮತತ್ಸಾಧನಪರಿತ್ಯಾಗಪರತ್ವಮುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —

ನನ್ವಿತಿ ।

ಇತಶ್ಚ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಮಪರಿತ್ಯಾಜ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —

ಯಜ್ಞೋಪವೀತ್ಯೇವೇತಿ ।

ಯಾಜನಾದಿಸಮಭಿವ್ಯಾಹಾರಾದಸಂನ್ಯಾಸಿವಿಷಯಮೇತದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ತಾವದಿತಿ ।

ವೇದತ್ಯಾಗೇ ದೋಷಶ್ರುತೇಸ್ತದತ್ಯಾಗೇಽಪಿ ಕಥಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಉಪಾಸನ ಇತಿ ।

ಇತ್ಯನೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ಗುರ್ವಾದ್ಯುಪಾಸನಾಂಗತ್ವೇನ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಸ್ಯ ವಿಹಿತತ್ವಾತ್ಪರಿವ್ರಾಜಕಧರ್ಮೇಷು ಗುರೂಪಾಸನಾದೀನಾಂ ಕರ್ತವ್ಯತಯಾ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಷು ಚೋದಿತತ್ವಾದ್ಯಜ್ಞೋಪವೀತಪರಿತ್ಯಾಗೋಽವಗಂತುಂ ನೈವ ಶಕ್ಯತ ಇತ್ಯನ್ವಯಃ ।

ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರೌಢಿಮಾರೂಢೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ವಿಧಿಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಪಿ ದೂಷಯತಿ —

ಯದ್ಯಪೀತ್ಯಾದಿನಾ

ಏಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ಸತ್ಯೇಷಣಾತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ಕರ್ಮಣಸ್ತತ್ಸಾಧನಾಚ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೇರೇಷಣಾತ್ವಮಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —

ಸರ್ವೇತಿ ।

ಅಶ್ರುತಕರಣೇ ಶ್ರುತತ್ಯಾಗೇ ಚ ‘ಅಕುರ್ವನ್ವಿಹಿತಂ ಕರ್ಮ’(ಯಾ.ಸ್ಮೃ.೩-೨೧೯) ಇತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ದೂಷಣಮಾಹ —

ತಥಾ ಚೇತಿ ।

ನನು ದೃಶ್ಯತೇ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಿಲಿಂಗತ್ಯಾಗಃ ಸ ಕಸ್ಮಾನ್ನಿರಾಕ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।