అన్తర్యామీ క్షేత్రజ్ఞోఽక్షరమిత్యేతేషామవాన్తరవిశేషప్రదర్శనార్థం ప్రకృతత్వం దర్శయతి —
అత్రాన్తర్యామీతి ।
తత్రాన్తర్యామిణః ప్రకృతత్వం ప్రకటయతి —
యమితి ।
క్షేత్రజ్ఞస్య ప్రకృతత్వం స్ఫుటయతి —
యే చేతి ।
అక్షరస్య ప్రస్తుతత్వం ప్రత్యాయయతి —
యచ్చేతి ।
సర్వేషాం విషయాణాం దర్శనశ్రవణాదిక్రియాకర్తృత్వేన చేతనాధాతురితి యత్తదక్షరముక్తమిత్యన్వయః ।
తేషు విచారమవతారయతి —
కస్త్వితి ।
తస్మిన్విచారే స్వయూథ్యమతముత్థాపయతి —
తత్రేతి ।
క్షేత్రజ్ఞస్యాప్రస్తుతత్వశఙ్కాం వారయతి —
యస్తమితి ।
యథా పరస్యాఽఽత్మనోఽన్తర్యామీ జీవశ్చేత్యవస్థే ద్వే కల్ప్యేతే తథా తస్యైవాన్యాః పఞ్చావస్థాః పిణ్డో జాతిర్విరాట్ సూత్రం దైవమిత్యేవంలక్షణా మహాభూతసంస్థానభేదేన కల్పయన్తీత్యాహ —
తథేతి ।
ఉక్తరీత్యా కల్పనాయాం పిణ్డో జాతిర్విరాట్ సూత్రం దైవమవ్యాకృతం సాక్షీ క్షేత్రజ్ఞశ్చేత్యష్టావస్థా బ్రహ్మణో భవన్తీతి వదన్తః పరికల్పయన్తీతి సంబన్ధః ।
అవస్థాపక్షముక్త్వా శక్తిపక్షమాహ —
అన్య ఇతి ।
తుశబ్దేనావయవపక్షం దర్శయన్వికారపక్షం నిక్షిపతి —
అన్యే త్వితి ।
తత్ర పక్షద్వయం ప్రత్యాహ —
అవస్థేతి ।
అన్తర్యామిప్రభృతీనామితి శేషః ।
తస్య సాంసారికధర్మాతీతత్వశ్రుతావపి కథమవస్థావత్త్వం శక్తిమత్త్వం వా న సిధ్యతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి ।
అవశిష్టపక్షద్వయనిరాకరణం ప్రాగేవ ప్రవృత్తం స్మారయతి —
వికారేతి ।
పరపక్షనిరాకరణముపసంహరతి —
తస్మాదితి ।
పరకీయకల్పనాసంభవే పృచ్ఛతి —
కస్తర్హీతి ।
ఉత్తరమాహ —
ఉపాధీతి ।
ఆత్మని స్వతో విశేషాభావే హేతుమాహ —
సైన్ధవేతి ।
తత్రైవ హేత్వన్తరమాహ —
అపూర్వమితి ।
బాహ్యం కార్యమాభ్యన్తరం కారణం తాభ్యాం కల్పితాభ్యాం సహాధిష్ఠానత్వేన సత్తాస్ఫూర్తిప్రదతయా వర్తతే బ్రహ్మ స్వభావతస్తు జన్మాదిసర్వవిక్రియాశూన్యం కూటస్థం తదిత్యాథర్వణశ్రుతేరర్థః ।
ఆత్మాని స్వతో విశేషానవగమే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
నిరుపాఖ్యత్వం వాచాం మనసాం చాగోచరత్వమ్ । తత్ర నిర్విశేషత్వమేకత్వం చ హేతుః । నిరుపాధికస్యేతి నిర్విశేషత్వం సాధయితుముక్తమ్ । తత్ర చ వీప్సావాక్యం ప్రమాణం కృతమ్ ।
కథం పునరేవంవిధస్య వస్తునః సంసారిత్వం తదాహ —
అవిద్యేతి ।
తైర్విశిష్టం యత్కార్యకరణం తేనోపాధినోపహితః పరమాత్మా జీవస్సంసారీతి చ వ్యపదేశభాగ్భవతీత్యర్థః ।
తథాఽపి కథం తస్యాన్తర్యామిత్వం తదాహ —
నిత్యేతి ।
నిత్యం నిరతిశయం సర్వత్రాప్రతిబద్ధం జ్ఞానం తస్మిన్సత్త్వపరిణామే సత్త్వప్రధానా మాయాశక్తిరుపాధిస్తేన విశిష్టః సన్నాత్మేశ్వరోఽన్తర్యామీతి చోచ్యత ఇత్యర్థః ।
కథం తర్హి తస్మిన్నక్షరశబ్దప్రవృత్తిస్తత్రాఽఽహ —
స ఎవేతి ।
నిరుపాధిత్వం శుద్ధత్వే హేతుః । కేవలత్వమద్వితీయత్వమ్ ।
తథాఽపి కథం తత్ర హిరణ్యగర్భాదిశబ్దప్రత్యయావిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తథేతి ।
యథైకస్మిన్నేవ పరస్మిన్నాత్మని కల్పితోపాధిప్రయుక్తం నానాత్వం తథా తదేజతి తన్నైజతీత్యాది వాక్యమాశ్రిత్య ప్రాగేవోక్తమిత్యాహ —
తథేతి ।
కల్పనయా పరస్య నానాత్వం వస్తుతస్త్వైకరస్యమిత్యత్ర శ్రుతీరుదాహరతి —
తథేత్యాదినా ।
అవస్థాశక్తివికారావయవపక్షేష్వపి యథోక్తశ్రుతీనాముపపత్తిమాశఙ్క్యాఽఽహ —
కల్పనాన్తరేష్వితి ।
ఔపాధికోఽన్తర్యామ్యాదిభేదో న స్వాభావిక ఇత్యుపసంహరతి —
తస్మాదితి ।
స్వతో వస్తుని నాస్తి భేదః కిన్త్వైకరస్యమేవేత్యత్ర హేతుమాహ —
ఎకమితి ॥౧౨॥