బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
తృతీయోఽధ్యాయఃనవమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
అథ హైనం విదగ్ధః శాకల్యః పప్రచ్ఛ । పృథివ్యాదీనాం సూక్ష్మతారతమ్యక్రమేణ పూర్వస్య పూర్వస్య ఉత్తరస్మిన్నుత్తరస్మిన్ ఓతప్రోతభావం కథయన్ సర్వాన్తరం బ్రహ్మ ప్రకాశితవాన్ ; తస్య చ బ్రహ్మణో వ్యాకృతవిషయే సూత్రభేదేషు నియన్తృత్వముక్తమ్ — వ్యాకృతవిషయే వ్యక్తతరం లిఙ్గమితి । తస్యైవ బ్రహ్మణః సాక్షాదపరోక్షత్వే నియన్తవ్యదేవతాభేదసఙ్కోచవికాసద్వారేణాధిగన్తవ్యే ఇతి తదర్థం శాకల్యబ్రాహ్మణమారభ్యతే —

బ్రాహ్మణాన్తరముత్థాపయతి —

అథేతి ।

గార్గిప్రశ్నే నిర్ణీతే తయా బ్రహ్మవదనం ప్రత్యేతత్తుల్యో నాస్తీతి సర్వాన్ప్రతి కథనానన్తర్యమథశబ్దార్థః ।

సంగతిం వక్తుం వృత్తం కీర్తయతి —

పృథివ్యాదీనామితి ।

యత్సాక్షాదిత్యాది ప్రస్తుత్య సర్వాన్తరత్వనిరూపణద్వారా సాక్షిత్వాదికమార్థికం బ్రాహ్మణత్రయే నిర్ధారితమిత్యర్థః ।

అన్తర్యామిబ్రాహ్మణే ముఖతో నిర్దిష్టమర్థమనుద్రవతి —

తస్య చేతి ।

నామరూపాభ్యాం వ్యాకృతో విషయో ద్వైతప్రపఞ్చస్తత్ర సూత్రస్య భేదా యే పృథివ్యాదయస్తేషు నియమ్యేషు నియన్తృత్వం తస్యోక్తమితి యోజనా ।

కిమితి వ్యాకృతవిషయే నియన్తృత్వముక్తమితి తత్రాఽఽహ —

వ్యాకృతేతి ।

తత్ర హి పరతన్త్రస్య పృథివ్యాదేర్గ్రహణం నియమ్యత్వే స్పష్టతరం లిఙ్గమితి తత్రైవ నియన్తృత్వముక్తమిత్యర్థః ।

వృత్తమనూద్యోత్తరస్య బ్రాహ్మణస్య తాత్పర్యమాహ —

తస్యైవేతి ।

నియన్తవ్యానాం దేవతాభేదానాం ప్రాణాన్తః సంకోచో వికాసశ్చాఽఽనన్త్యపర్యన్తస్తద్ద్వారా ప్రకృతస్యైవ బ్రహ్మణః సాక్షాత్పరోక్షత్వే స ఎష నేతి నేత్యాత్మేత్యాదినాఽధిగన్తవ్యే ఇతి కృత్వా ప్రథమం దేవతాసంకోచవికాసోక్తిరనన్తరం వస్తునిర్దేశ ఇత్యేతదర్థమేతద్బ్రాహ్మణమిత్యర్థః ।