ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃನವಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತದಾಹುರ್ಯದಯಮೇಕ ಇವೈವ ಪವತೇಽಥ ಕಥಮಧ್ಯರ್ಧ ಇತಿ ಯದಸ್ಮಿನ್ನಿದಂ ಸರ್ವಮಧ್ಯಾರ್ಧ್ನೋತ್ತೇನಾಧ್ಯರ್ಧ ಇತಿ ಕತಮ ಏಕೋ ದೇವ ಇತಿ ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ಸ ಬ್ರಹ್ಮ ತ್ಯದಿತ್ಯಾಚಕ್ಷತೇ ॥ ೯ ॥
ತತ್ ತತ್ರ ಆಹುಃ ಚೋದಯಂತಿ — ಯದಯಂ ವಾಯುಃ ಏಕ ಇವೈವ ಏಕ ಏವ ಪವತೇ ; ಅಥ ಕಥಮಧ್ಯರ್ಧ ಇತಿ । ಯತ್ ಅಸ್ಮಿನ್ ಇದಂ ಸರ್ವಮಧ್ಯಾರ್ಧ್ನೋತ್ — ಅಸ್ಮಿನ್ವಾಯೌ ಸತಿ ಇದಂ ಸರ್ವಮಧ್ಯಾರ್ಧ್ನೋತ್ — ಅಧಿ ಋದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ — ತೇನಾಧ್ಯರ್ಧ ಇತಿ । ಕತಮ ಏಕೋ ದೇವ ಇತಿ, ಪ್ರಾಣ ಇತಿ । ಸ ಪ್ರಾಣೋ ಬ್ರಹ್ಮ — ಸರ್ವದೇವಾತ್ಮಕತ್ವಾನ್ಮಹದ್ಬ್ರಹ್ಮ, ತೇನ ಸ ಬ್ರಹ್ಮ ತ್ಯದಿತ್ಯಾಚಕ್ಷತೇ — ತ್ಯದಿತಿ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮಾಚಕ್ಷತೇ ಪರೋಕ್ಷಾಭಿಧಾಯಕೇನ ಶಬ್ದೇನ । ದೇವಾನಾಮೇತತ್ ಏಕತ್ವಂ ನಾನಾತ್ವಂ ಚ — ಅನಂತಾನಾಂ ದೇವಾನಾಂ ನಿವಿತ್ಸಂಖ್ಯಾವಿಶಿಷ್ಟೇಷ್ವಂತರ್ಭಾವಃ ; ತೇಷಾಮಪಿ ತ್ರಯಸ್ತ್ರಿಂಶದಾದಿಷೂತ್ತರೋತ್ತರೇಷು ಯಾವದೇಕಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಾಣೇ ; ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವ ಚೈಕಸ್ಯ ಸರ್ವಃ ಅನಂತಸಂಖ್ಯಾತೋ ವಿಸ್ತರಃ । ಏವಮೇಕಶ್ಚ ಅನಂತಶ್ಚ ಅವಾಂತರಸಂಖ್ಯಾವಿಶಿಷ್ಟಶ್ಚ ಪ್ರಾಣ ಏವ । ತತ್ರ ಚ ದೇವಸ್ಯೈಕಸ್ಯ ನಾಮರೂಪಕರ್ಮಗುಣಶಕ್ತಿಭೇದಃ ಅಧಿಕಾರಭೇದಾತ್ ॥

ಏಕಸ್ಯಾಧ್ಯರ್ಧತ್ವಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —

ತತ್ತತ್ರೇತಿ ।

ಇವಶಬ್ದಸ್ತು ಕಥಮಿತ್ಯತ್ರ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।

ಪರಿಹರತಿ —

ಯದಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।

ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —

ಸರ್ವೇತಿ ।

ತೇನ ಮಹತ್ತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ತಸ್ಯ ಪರೋಕ್ಷತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ಪ್ರಯತ್ನಗೌರವಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —

ತ್ಯದಿತೀತಿ ।

ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸೌಕರ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —

ದೇವಾನಾಮಿತಿ ।

ಏಕತ್ವಂ ಪ್ರಾಣೇ ಪರ್ಯವಸಾನಮ್ । ನಾನಾತ್ವಮಾನಂತ್ಯಮ್ ।

ಷಡಧಿಕತ್ರಿಶತಾಧಿಕತ್ರಿಸಹಸ್ರಸಂಖ್ಯಾಕಾನಾಮೇವ ದೇವಾನಾಮತ್ರೋಕ್ತತ್ವಾತ್ಕಥಂ ತದಾನಂತ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಶತಸಹಸ್ರಶಬ್ದಾಭ್ಯಾಮನಂತತಾಽಪ್ಯುಕ್ತೈವೇತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —

ಅನಂತಾನಾಮಿತಿ ।

ಏಕಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಾಣೇ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ಯಾವದ್ಭವತಿ ತಾವತ್ಪರ್ಯಂತಮುತ್ತರೋತ್ತರೇಷು ತ್ರಯಸ್ತ್ರಿಂಶದಾದಿಷುತೇಷಾಮಪ್ಯಂತರ್ಭಾವ ಇತ್ಯಾಹ —

ತೇಷಾಮಪೀತಿ ।

ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಕಸ್ಮಿನ್ನಂತರ್ಭಾವಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವೇತಿ ।

ಸಂಗೃಹೀತಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —

ಏವಮಿತಿ ।

ಏಕಸ್ಯಾನೇಕಧಾಭಾವೇ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಪ್ರಾಣಸ್ವರೂಪೇ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ದೇವಸ್ಯೈಕಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಜ್ಞಾನೇ ಕರ್ಮಣಿ ಚಾಧಿಕಾರಸ್ಯ ಸ್ವಾಮಿತ್ವಸ್ಯ ಭೇದೋಽಧಿಕಾರಭೇದಸ್ತನ್ನಿಮಿತ್ತತ್ವೇನ ದೇವಸ್ಯಾನೇಕಸಂಸ್ಥಾನಪರಿಣಾಮಸಿದ್ಧಿಃ । ಪ್ರಾಣಿನೋ ಹಿ ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮ ಚಾನುಷ್ಠಾಯ ಸೂತ್ರಾಂಶಮಗ್ನ್ಯಾದಿರೂಪಮಾಪದ್ಯಂತೇ ತದ್ಯುಕ್ತೋ ಯಥೋಕ್ತೋ ಭೇದ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೯॥