సంకోచవికాసాభ్యాం ప్రాణస్వరూపోక్త్యనన్తరమవసరప్రాప్తిరిదానీమిత్యుచ్యతే । ఉపదిశ్యతే ధ్యానార్థమితి శేషః । అవయవశో వాక్యం యోజయతి —
పృథివీతి ।
సంపిణ్డితం వాక్యత్రయార్థం కథయతి —
పృథివీత్యాదినా ।
వైశబ్దోఽవధారణార్థః । తం పరాయణం య ఎవ విజానీయాత్స ఎవ వేదితా స్యాదితి సంబన్ధః ।
అథ కేన రూపేణ పృథివీదేవస్య కార్యకరణసంఘాతం ప్రత్యాశ్రయత్వం తదాహ —
మాతృజేనేతి ।
పృథివ్యా మాతృశబ్దవాచ్యత్వాద్య ఎవ దేవోఽహం పృథివ్యస్మీతి మన్యసే స ఎవ శరీరారమ్భకమాతృజకోశత్రయాభిమానితయా వర్తతే । తథా చ తస్య తేన రూపేణ పితృజత్రితయం కార్యం లిఙ్గం చ కరణం ప్రత్యాశ్రయత్వం సంభవతీత్యర్థః ।
పృథివీదేవస్య పరాయణత్వముపపాద్యానన్తరవాక్యముత్థాప్య వ్యాచష్టే —
స వై వేదితేతి ।
తథాఽపి మమ కిమాయాతమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యాజ్ఞవల్క్యేతి ।
స పురుషో యేన విశేషణేన విశిష్టస్తద్విశేషణముచ్యమానం శృణ్విత్యుక్త్వా తదేవాఽఽహ —
య ఎవేతి ।
శరీరం హి పఞ్చభూతాత్మకం తత్ర పార్థివాంశే జనకత్వేన స్థితః శారీర ఇతి యావత్ ।
తస్య జీవత్వం వారయతి —
మాతృజేతి ।
పృథివీదేవస్య నిర్ణీతత్వశఙ్కాం వారయతి —
కిన్త్వితి ।
యాజ్ఞవల్క్యో వక్తా సన్ప్రష్టారం శాకల్యం ప్రతి కథం వదైవేతి కథయతి తత్రాఽఽహ —
పృచ్ఛేతి ।
క్షోభితస్యామర్షవశగత్వే దృష్టాన్తః —
తోత్రేతి ।
ప్రాకరణికం దేవతాశబ్దార్థమాహ —
యస్మాదితి ।
పురుషో నిష్పత్తికర్తా షష్ఠ్యోచ్యతే ।
లోహితనిష్పత్తిహేతుత్వమన్నరసస్యానుభవేన సాధయతి —
తస్మాద్ధీతి ।
తస్య కార్యమాహ —
తతశ్చేతి ।
లోహితాదద్వితీయపదార్థనిష్ఠాత్తత్కార్యం త్వఙ్మాంసరుధిరరూపం బీజస్యాస్థిమజ్జాశుక్రాత్మకస్యాఽఽశ్రయభూతం భవతీత్యర్థః ।
పర్యాయసప్తకమాద్యపర్యాయేణ తుల్యార్థత్వాన్న పృథగ్వ్యాఖ్యానాపేక్షమిత్యాహ —
సమానమితి ॥౧౦॥