ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃನವಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಕಿಂದೇವತೋಽಸ್ಯಾಂ ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಂ ದಿಶ್ಯಸೀತಿ ಯಮದೇವತ ಇತಿ ಸ ಯಮಃ ಕಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಇತಿ ಯಜ್ಞ ಇತಿ ಕಸ್ಮಿನ್ನು ಯಜ್ಞಃ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಇತಿ ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಮಿತಿ ಕಸ್ಮಿನ್ನು ದಕ್ಷಿಣಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತಿ ಶ್ರದ್ಧಾಯಾಮಿತಿ ಯದಾ ಹ್ಯೇವ ಶ್ರದ್ಧತ್ತೇಽಥ ದಕ್ಷಿಣಾಂ ದದಾತಿ ಶ್ರದ್ಧಾಯಾಂ ಹ್ಯೇವ ದಕ್ಷಿಣಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತಿ ಕಸ್ಮಿನ್ನು ಶ್ರದ್ಧಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತಿ ಹೃದಯ ಇತಿ ಹೋವಾಚ ಹೃದಯೇನ ಹಿ ಶ್ರದ್ಧಾಂ ಜಾನಾತಿ ಹೃದಯೇ ಹ್ಯೇವ ಶ್ರದ್ಧಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಾ ಭವತೀತ್ಯೇವಮೇವೈತದ್ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ॥ ೨೧ ॥
ಕಿಂದೇವತೋಽಸ್ಯಾಂ ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಂ ದಿಶ್ಯಸೀತಿ ಪೂರ್ವವತ್ — ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಂ ದಿಶಿ ಕಾ ದೇವತಾ ತವ । ಯಮದೇವತ ಇತಿ — ಯಮೋ ದೇವತಾ ಮಮ ದಕ್ಷಿಣಾದಿಗ್ಭೂತಸ್ಯ । ಸ ಯಮಃ ಕಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಇತಿ, ಯಜ್ಞ ಇತಿ — ಯಜ್ಞೇ ಕಾರಣೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೋ ಯಮಃ ಸಹ ದಿಶಾ । ಕಥಂ ಪುನರ್ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಂ ಯಮ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಋತ್ವಿಗ್ಭಿರ್ನಿಷ್ಪಾದಿತೋ ಯಜ್ಞಃ ; ದಕ್ಷಿಣಯಾ ಯಜಮಾನಸ್ತೇಭ್ಯೋ ಯಜ್ಞಂ ನಿಷ್ಕ್ರೀಯ ತೇನ ಯಜ್ಞೇನ ದಕ್ಷಿಣಾಂ ದಿಶಂ ಸಹ ಯಮೇನಾಭಿಜಾಯತಿ ; ತೇನ ಯಜ್ಞೇ ಯಮಃ ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಃ ಸಹ ದಕ್ಷಿಣಯಾ ದಿಶಾ । ಕಸ್ಮಿನ್ನು ಯಜ್ಞಃ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಇತಿ, ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಮಿತಿ — ದಕ್ಷಿಣಯಾ ಸ ನಿಷ್ಕ್ರೀಯತೇ ; ತೇನ ದಕ್ಷಿಣಾಕಾರ್ಯಂ ಯಜ್ಞಃ । ಕಸ್ಮಿನ್ನು ದಕ್ಷಿಣಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತಿ, ಶ್ರದ್ಧಾಯಾಮಿತಿ — ಶ್ರದ್ಧಾ ನಾಮ ದಿತ್ಸುತ್ವಮ್ ಆಸ್ತಿಕ್ಯಬುದ್ಧಿರ್ಭಕ್ತಿಸಹಿತಾ । ಕಥಂ ತಸ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಾ ದಕ್ಷಿಣಾ ? ಯಸ್ಮಾತ್ ಯದಾ ಹ್ಯೇವ ಶ್ರದ್ಧತ್ತೇ ಅಥ ದಕ್ಷಿಣಾಂ ದದಾತಿ, ನ ಅಶ್ರದ್ದಧತ್ ದಕ್ಷಿಣಾಂ ದದಾತಿ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಶ್ರದ್ಧಾಯಾಂ ಹ್ಯೇವ ದಕ್ಷಿಣಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತಿ । ಕಸ್ಮಿನ್ನು ಶ್ರದ್ಧಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತಿ, ಹೃದಯ ಇತಿ ಹೋವಾಚ — ಹೃದಯಸ್ಯ ಹಿ ವೃತ್ತಿಃ ಶ್ರದ್ಧಾ ಯಸ್ಮಾತ್ , ಹೃದಯೇನ ಹಿ ಶ್ರದ್ಧಾಂ ಜಾನಾತಿ ; ವೃತ್ತಿಶ್ಚ ವೃತ್ತಿಮತಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಾ ಭವತಿ ; ತಸ್ಮಾದ್ಧೃದಯೇ ಹ್ಯೇವ ಶ್ರದ್ಧಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಾ ಭವತೀತಿ । ಏವಮೇವೈತದ್ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ॥

ಪೂರ್ವವದಿತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —

ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಮಿತಿ ।

ಯಮಸ್ಯ ಯಜ್ಞಕಾರ್ಯತ್ವಮಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ವ್ಯುತ್ಥಾಪಯತಿ —

ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತಸ್ಯ ಯಜ್ಞಕಾರ್ಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತೇನೇತಿ ।

ಯಜ್ಞಸ್ಯ ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —

ದಕ್ಷಿಣಯೇತಿ ।

ಕಾರ್ಯಂ ಚ ಕಾರಣೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಃ ಶ್ರದ್ಧಾಯಾಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಹೃದಯೇ ಸಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —

ಹೃದಯಸ್ಯೇತಿ ।

ಹೃದಯವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ಶ್ರದ್ಧಾಯಾಸ್ತತ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —

ಹೃದಯೇನ ಹೀತಿ ।

ಹೃದಯಸ್ಯ ಶ್ರದ್ಧಾ ವೃತ್ತಿರಸ್ತು ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —

ವೃತ್ತಿಶ್ಚೇತಿ ॥೨೧॥