బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
తృతీయోఽధ్యాయఃనవమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
కిన్దేవతోఽస్యాం దక్షిణాయాం దిశ్యసీతి యమదేవత ఇతి స యమః కస్మిన్ప్రతిష్ఠిత ఇతి యజ్ఞ ఇతి కస్మిన్ను యజ్ఞః ప్రతిష్ఠిత ఇతి దక్షిణాయామితి కస్మిన్ను దక్షిణా ప్రతిష్ఠితేతి శ్రద్ధాయామితి యదా హ్యేవ శ్రద్ధత్తేఽథ దక్షిణాం దదాతి శ్రద్ధాయాం హ్యేవ దక్షిణా ప్రతిష్ఠితేతి కస్మిన్ను శ్రద్ధా ప్రతిష్ఠితేతి హృదయ ఇతి హోవాచ హృదయేన హి శ్రద్ధాం జానాతి హృదయే హ్యేవ శ్రద్ధా ప్రతిష్ఠితా భవతీత్యేవమేవైతద్యాజ్ఞవల్క్య ॥ ౨౧ ॥
కిన్దేవతోఽస్యాం దక్షిణాయాం దిశ్యసీతి పూర్వవత్ — దక్షిణాయాం దిశి కా దేవతా తవ । యమదేవత ఇతి — యమో దేవతా మమ దక్షిణాదిగ్భూతస్య । స యమః కస్మిన్ప్రతిష్ఠిత ఇతి, యజ్ఞ ఇతి — యజ్ఞే కారణే ప్రతిష్ఠితో యమః సహ దిశా । కథం పునర్యజ్ఞస్య కార్యం యమ ఇత్యుచ్యతే — ఋత్విగ్భిర్నిష్పాదితో యజ్ఞః ; దక్షిణయా యజమానస్తేభ్యో యజ్ఞం నిష్క్రీయ తేన యజ్ఞేన దక్షిణాం దిశం సహ యమేనాభిజాయతి ; తేన యజ్ఞే యమః కార్యత్వాత్ప్రతిష్ఠితః సహ దక్షిణయా దిశా । కస్మిన్ను యజ్ఞః ప్రతిష్ఠిత ఇతి, దక్షిణాయామితి — దక్షిణయా స నిష్క్రీయతే ; తేన దక్షిణాకార్యం యజ్ఞః । కస్మిన్ను దక్షిణా ప్రతిష్ఠితేతి, శ్రద్ధాయామితి — శ్రద్ధా నామ దిత్సుత్వమ్ ఆస్తిక్యబుద్ధిర్భక్తిసహితా । కథం తస్యాం ప్రతిష్ఠితా దక్షిణా ? యస్మాత్ యదా హ్యేవ శ్రద్ధత్తే అథ దక్షిణాం దదాతి, న అశ్రద్దధత్ దక్షిణాం దదాతి ; తస్మాత్ శ్రద్ధాయాం హ్యేవ దక్షిణా ప్రతిష్ఠితేతి । కస్మిన్ను శ్రద్ధా ప్రతిష్ఠితేతి, హృదయ ఇతి హోవాచ — హృదయస్య హి వృత్తిః శ్రద్ధా యస్మాత్ , హృదయేన హి శ్రద్ధాం జానాతి ; వృత్తిశ్చ వృత్తిమతి ప్రతిష్ఠితా భవతి ; తస్మాద్ధృదయే హ్యేవ శ్రద్ధా ప్రతిష్ఠితా భవతీతి । ఎవమేవైతద్యాజ్ఞవల్క్య ॥

పూర్వవదిత్యుక్తమేవ వ్యనక్తి —

దక్షిణాయామితి ।

యమస్య యజ్ఞకార్యత్వమప్రసిద్ధమితి శఙ్కిత్వా వ్యుత్థాపయతి —

కథమిత్యాదినా ।

తస్య యజ్ఞకార్యత్వే ఫలితమాహ —

తేనేతి ।

యజ్ఞస్య దక్షిణాయాం ప్రతిష్ఠితత్వం సాధయతి —

దక్షిణయేతి ।

కార్యం చ కారణే ప్రతిష్ఠితమితి శేషః ।

దక్షిణాయాః శ్రద్ధాయాం ప్రతిష్ఠితత్వం ప్రకటయతి —

యస్మాదితి ।

హృదయే సా ప్రతిష్ఠితేత్యత్ర హేతుమాహ —

హృదయస్యేతి ।

హృదయవ్యాప్యత్వాచ్చ శ్రద్ధాయాస్తత్ప్రతిష్ఠితత్వమిత్యాహ —

హృదయేన హీతి ।

హృదయస్య శ్రద్ధా వృత్తిరస్తు తథాఽపి ప్రకృతే కిమాయాతం తదాహ —

వృత్తిశ్చేతి ॥౨౧॥