కథం పునరూర్ధ్వా దిగవస్థితా ధ్రువేత్యుచ్యతే తత్రాఽఽహ —

మేరోరితి ।

తత్రాగ్నేర్దేవతాత్వం ప్రకటయతి —

ఊర్ధ్వాయాం హీతి ।

‘దిశో వేద’(బృ.ఉ.౩-౯-౧౯) ఇత్యాదిశ్రుత్యా జగతో విభాగేన పఞ్చధాత్వం ధ్యానార్థముక్తమిదానీం విభాగవాదిన్యాః శ్రుతేరభిప్రాయమాహ —

తత్రేతి ।

యథోక్తే విభాగే సతీతి యావత్ ।

ఉక్తమర్థం సంక్షిపతి —

సదేవా ఇతి ।

తత్రావాన్తరవిభాగమాహ —

యద్రూపమితి ।

ఆద్యే పర్యాయే హృదయే రూపప్రపఞ్చోపసంహారో దర్శితః । ‘హృదయే హ్యేవ రూపాణి’(బృ. ఉ. ౩ । ౯ । ౨౦) ఇతి శ్రుతేరిత్యర్థః ।

దక్షిణాయామిత్యాదిపర్యాయత్రయేణ తత్రైవ కర్మోపసంహార ఉక్త ఇత్యాహ —

యత్కేవలమితి ।

యద్ధి కేవలం కర్మ తత్ఫలాదిభిః సహ దక్షిణాదిగాత్మకం హృద్యుపసంహ్రియతే యజ్ఞస్య దక్షిణాదిద్వారా హృదయే ప్రతిష్ఠితత్వోక్తేర్దక్షిణస్యా దిశస్తత్ఫలత్వాత్పుత్రజన్మాఖ్యం చ కర్మ ప్రతీచ్యాత్మకం తత్రైవోపసంహృతమ్ । ‘హృదయే హ్యేవ రేతః ప్రతిష్ఠితమ్’(బృ. ఉ. ౩ । ౯ । ౨౨ ) ఇతి శ్రుతేః । పుత్రజన్మనశ్చ తత్కార్యత్వాజ్జ్ఞానసహితమపి కర్మ ఫలప్రతిష్ఠాదేవతాభిః సహోదీచ్యాత్మకం తత్రైవోపసంహృతం సోమదేవతాయా దీక్షాదిద్వారా తత్ప్రతిష్ఠితత్వశ్రుతేరేవం దిక్త్రయే సర్వం కర్మ హృది సంహృతమిత్యర్థః ।

పఞ్చమపర్యాయస్య తాత్పర్యమాహ —

ధ్రువయేతి ।

నామరూపకర్మసూపసంహృతేష్వపి కిఞ్చిదుపసంహర్తవ్యాన్తరమవశిష్టమస్తీత్యాశఙ్క్య నిరాకరోతి —

ఎతావద్ధీతి ।

ప్రశ్నాన్తరముత్థాపయతి —

తత్సర్వాత్మకమితి ॥౨౪॥