ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಜನಕಂ ಹ ವೈದೇಹಂ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋ ಜಗಾಮ ಸ ಮೇನೇ ನ ವದಿಷ್ಯ ಇತ್ಯಥ ಹ ಯಜ್ಜನಕಶ್ಚ ವೈದೇಹೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಶ್ಚಾಗ್ನಿಹೋತ್ರೇ ಸಮೂದಾತೇ ತಸ್ಮೈ ಹ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋ ವರಂ ದದೌ ಸ ಹ ಕಾಮಪ್ರಶ್ನಮೇವ ವವ್ರೇ ತಂ ಹಾಸ್ಮೈ ದದೌ ತಂ ಹ ಸಮ್ರಾಡೇವ ಪೂರ್ವಂ ಪಪ್ರಚ್ಛ ॥ ೧ ॥
ಜನಕಂ ಹ ವೈದೇಹಂ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋ ಜಗಾಮ । ಸ ಚ ಗಚ್ಛನ್ ಏವಂ ಮೇನೇ ಚಿಂತಿತವಾನ್ — ನ ವದಿಷ್ಯೇ ಕಿಂಚಿದಪಿ ರಾಜ್ಞೇ ; ಗಮನಪ್ರಯೋಜನಂ ತು ಯೋಗಕ್ಷೇಮಾರ್ಥಮ್ । ನ ವದಿಷ್ಯ ಇತ್ಯೇವಂಸಂಕಲ್ಪೋಽಪಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ ಯದ್ಯತ್ ಜನಕಃ ಪೃಷ್ಟವಾನ್ ತತ್ತತ್ ಪ್ರತಿಪೇದೇ ; ತತ್ರ ಕೋ ಹೇತುಃ ಸಂಕಲ್ಪಿತಸ್ಯಾನ್ಯಥಾಕರಣೇ — ಇತ್ಯತ್ರ ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಮಾಚಷ್ಟೇ । ಪೂರ್ವತ್ರ ಕಿಲ ಜನಕಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಯೋಃ ಸಂವಾದ ಆಸೀತ್ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರೇ ನಿಮಿತ್ತೇ ; ತತ್ರ ಜನಕಸ್ಯಾಗ್ನಿಹೋತ್ರವಿಷಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಮುಪಲಭ್ಯ ಪರಿತುಷ್ಟೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ ತಸ್ಮೈ ಜನಕಾಯ ಹ ಕಿಲ ವರಂ ದದೌ ; ಸ ಚ ಜನಕಃ ಹ ಕಾಮಪ್ರಶ್ನಮೇವ ವರಂ ವವ್ರೇ ವೃತವಾನ್ ; ತಂ ಚ ವರಂ ಹ ಅಸ್ಮೈ ದದೌ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ ; ತೇನ ವರಪ್ರದಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯೇನ ಅವ್ಯಾಚಿಖ್ಯಾಸುಮಪಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಂ ತೂಷ್ಣೀಂ ಸ್ಥಿತಮಪಿ ಸಮ್ರಾಡೇವ ಜನಕಃ ಪೂರ್ವಂ ಪಪ್ರಚ್ಛ । ತತ್ರೈವ ಅನುಕ್ತಿಃ, ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಕರ್ಮಣಾ ವಿರುದ್ಧತ್ವಾತ್ ; ವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾತ್ — ಸ್ವತಂತ್ರಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಸಹಕಾರಿಸಾಧನಾಂತರನಿರಪೇಕ್ಷಾ ಪುರುಷಾರ್ಥಸಾಧನೇತಿ ಚ ॥

ತಾತ್ಪರ್ಯಮೇವಮುಕ್ತ್ವಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಮಕ್ಷರಾಣಾಮಾರಭತೇ —

ಜನಕಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಸಂವಾದಂ ನ ಕರೋಮೀತಿ ವ್ರತಂ ಚೇತ್ಕಿಮಿತಿ ಗಚ್ಛತೀತ್ಯಾಶಂಕತೇ —

ಗಮನೇತಿ ।

ಉತ್ತರಮಾಹ —

ಯೋಗೇತಿ ।

ಅಥ ಹೇತ್ಯಾದ್ಯವತಾರಯತಿ —

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅತ್ರೋತ್ತರತ್ವೇನೇತಿ ಶೇಷಃ । ಪೂರ್ವತ್ರೇತಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡೋಕ್ತಿಃ ।

ನನ್ವಗ್ನಿಹೋತ್ರಪ್ರಕರಣೇ ಕಾಮಪ್ರಶ್ನೋ ವರೋ ದತ್ತಶ್ಚೇತ್ಕಿಮಿತಿ ತತ್ರೈವಾಽಽತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನೇ ನಾಸೂಚಿಷಾತಾಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತತ್ರೈವೇತಿ ।

ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷಾಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾ ಮೋಕ್ಷಹೇತುತ್ವಾದಪಿ ಕರ್ಮಪ್ರಕರಣೇ ತದನುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —

ವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।

ಸರ್ವಾಪೇಕ್ಷಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯಾನ್ನ ತಸ್ಯಾಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸ್ವತಂತ್ರಾ ಹೀತಿ ।

ಸಾ ಹಿ ಸ್ವೋತ್ಪತ್ತೌ ಸ್ವಫಲೇ ವಾ ಕರ್ಮಾಣ್ಯಪೇಕ್ಷತೇ । ನಾಽಽದ್ಯೋಽಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ । ನ ದ್ವಿತೀಯಃ । ಅತ ಏವ ಚಾಗ್ನೀಂಧನಾದ್ಯನಪೇಕ್ಷೇತಿ ನ್ಯಾಯಾವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇಯಾಽಽಹ —

ಸಹಕಾರೀತಿ।

ಇತ್ಯಸ್ಮಾಚ್ಚ ಹೇತೋಸ್ತತ್ರೈವಾನುಕ್ತಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ॥೧॥