ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
அஸ்தமித ஆதி³த்யே யாஜ்ஞவல்க்ய சந்த்³ரமஸ்யஸ்தமிதே ஶாந்தே(அ)க்³நௌ ஶாந்தாயாம் வாசி கிஞ்ஜ்யோதிரேவாயம் புருஷ இத்யாத்மைவாஸ்ய ஜ்யோதிர்ப⁴வதீத்யாத்மநைவாயம் ஜ்யோதிஷாஸ்தே பல்யயதே கர்ம குருதே விபல்யேதீதி ॥ 6 ॥
ந, ஸ்வப்நஸ்ம்ருத்யோர்த்³ருஷ்டஸ்யைவ த³ர்ஶநாத் — யது³க்தம் ஸ்வபா⁴வவாதி³நா, தே³ஹஸ்யைவ த³ர்ஶநாதி³க்ரியா ந வ்யதிரிக்தஸ்யேதி, தந்ந ; யதி³ ஹி தே³ஹஸ்யைவ த³ர்ஶநாதி³க்ரியா, ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டஸ்யைவ த³ர்ஶநம் ந ஸ்யாத் ; அந்த⁴: ஸ்வப்நம் பஶ்யந் த்³ருஷ்டபூர்வமேவ பஶ்யதி, ந ஶாகத்³வீபாதி³க³தமத்³ருஷ்டரூபம் ; ததஶ்ச ஏதத்ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி — ய: ஸ்வப்நே பஶ்யதி த்³ருஷ்டபூர்வம் வஸ்து, ஸ ஏவ பூர்வம் வித்³யமாநே சக்ஷுஷி அத்³ராக்ஷீத் , ந தே³ஹ இதி ; தே³ஹஶ்சேத் த்³ரஷ்டா, ஸ யேநாத்³ராக்ஷீத் தஸ்மிந்நுத்³த்⁴ருதே சக்ஷுஷி ஸ்வப்நே ததே³வ த்³ருஷ்டபூர்வம் ந பஶ்யேத் ; அஸ்தி ச லோகே ப்ரஸித்³தி⁴: — பூர்வம் த்³ருஷ்டம் மயா ஹிமவத: ஶ்ருங்க³ம் அத்³யாஹம் ஸ்வப்நே(அ)த்³ராக்ஷமிதி உத்³த்⁴ருதசக்ஷுஷாமந்தா⁴நாமபி ; தஸ்மாத் அநுத்³த்⁴ருதே(அ)பி சக்ஷுஷி, ய: ஸ்வப்நத்³ருக் ஸ ஏவ த்³ரஷ்டா, ந தே³ஹ இத்யவக³ம்யதே । ததா² ஸ்ம்ருதௌ த்³ரஷ்ட்ருஸ்மர்த்ரோ: ஏகத்வே ஸதி, ய ஏவ த்³ரஷ்டா ஸ ஏவ ஸ்மர்தா ; யதா³ சைவம் ததா³ நிமீலிதாக்ஷோ(அ)பி ஸ்மரந் த்³ருஷ்டபூர்வம் யத்³ரூபம் தத் த்³ருஷ்டவதே³வ பஶ்யதீதி ; தஸ்மாத் யத் நிமீலிதம் தந்ந த்³ரஷ்ட்ரு ; யத் நிமீலிதே சக்ஷுஷி ஸ்மரத் ரூபம் பஶ்யதி, ததே³வ அநிமீலிதே(அ)பி சக்ஷுஷி த்³ரஷ்ட்ரு ஆஸீதி³த்யவக³ம்யதே । ம்ருதே ச தே³ஹே அவிகலஸ்யைவ ச ரூபாதி³த³ர்ஶநாபா⁴வாத் — தே³ஹஸ்யைவ த்³ரஷ்ட்ருத்வே ம்ருதே(அ)பி த³ர்ஶநாதி³க்ரியா ஸ்யாத் । தஸ்மாத் யத³பாயே தே³ஹே த³ர்ஶநம் ந ப⁴வதி, யத்³பா⁴வே ச ப⁴வதி, தத் த³ர்ஶநாதி³க்ரியாகர்த்ரு, ந தே³ஹ இத்யவக³ம்யதே । சக்ஷுராதீ³ந்யேவ த³ர்ஶநாதி³க்ரியாகர்த்ரூணீதி சேத் , ந, யத³ஹமத்³ராக்ஷம் தத்ஸ்ப்ருஶாமீதி பி⁴ந்நகர்த்ருகத்வே ப்ரதிஸந்தா⁴நாநுபபத்தே: । மநஸ்தர்ஹீதி சேத் , ந, மநஸோ(அ)பி விஷயத்வாத் ரூபாதி³வத் த்³ரஷ்ட்ருத்வாத்³யநுபபத்தி: । தஸ்மாத் அந்த:ஸ்த²ம் வ்யதிரிக்தம் ஆதி³த்யாதி³வதி³தி ஸித்³த⁴ம் । யது³க்தம் — கார்யகரணஸங்கா⁴தஸமாநஜாதீயமேவ ஜ்யோதிரந்தரமநுமேயம் , ஆதி³த்யாதி³பி⁴: தத்ஸமாநஜாதீயைரேவ உபக்ரியமாணத்வாதி³தி — தத³ஸத் , உபகார்யோபகாரகபா⁴வஸ்யாநியமத³ர்ஶநாத் ; கத²ம் ? பார்தி²வைரிந்த⁴நை: பார்தி²வத்வஸமாநஜாதீயைஸ்த்ருணோலபாதி³பி⁴ரக்³நே: ப்ரஜ்வலநோபகார: க்ரியமாணோ த்³ருஶ்யதே ; ந ச தாவதா தத்ஸமாநஜாதீயைரேவ அக்³நே: ப்ரஜ்வலநோபகார: ஸர்வத்ராநுமேய: ஸ்யாத் , யேந உத³கேநாபி ப்ரஜ்வலநோபகார: பி⁴ந்நஜாதீயேந வைத்³யுதஸ்யாக்³நே: ஜாட²ரஸ்ய ச க்ரியமாணோ த்³ருஶ்யதே ; தஸ்மாத் உபகார்யோபகாரகபா⁴வே ஸமாநஜாதீயாஸமாநஜாதீயநியமோ நாஸ்தி ; கதா³சித் ஸமாநஜாதீயா மநுஷ்யா மநுஷ்யைரேவோபக்ரியந்தே, கதா³சித் ஸ்தா²வரபஶ்வாதி³பி⁴ஶ்ச பி⁴ந்நஜாதீயை: ; தஸ்மாத் அஹேது: கார்யகரணஸங்கா⁴தஸமாநஜாதீயைரேவ ஆதி³த்யாதி³ஜ்யோதிர்பி⁴ருபக்ரியமாணத்வாதி³தி । யத்புநராத்த² — சக்ஷுராதி³பி⁴: ஆதி³த்யாதி³ஜ்யோதிர்வத் அத்³ருஶ்யத்வாத் இத்யயம் ஹேது: ஜ்யோதிரந்தரஸ்ய அந்த:ஸ்த²த்வம் வைலக்ஷண்யம் ச ந ஸாத⁴யதி, சக்ஷுராதி³பி⁴ரநைகாந்திகத்வாதி³தி — தத³ஸத் , சக்ஷுராதி³கரணேப்⁴யோ(அ)ந்யத்வே ஸதீதி ஹேதோர்விஶேஷணத்வோபபத்தே: । கார்யகரணஸங்கா⁴தத⁴ர்மத்வம் ஜ்யோதிஷ இதி யது³க்தம் , தந்ந, அநுமாநவிரோதா⁴த் ; ஆதி³த்யாதி³ஜ்யோதிர்வத் கார்யகரணஸங்கா⁴தாத³ர்தா²ந்தரம் ஜ்யோதிரிதி ஹி அநுமாநமுக்தம் ; தேந விருத்⁴யதே இயம் ப்ரதிஜ்ஞா — கார்யகரணஸங்கா⁴தத⁴ர்மத்வம் ஜ்யோதிஷ இதி । தத்³பா⁴வபா⁴வித்வம் து அஸித்³த⁴ம் , ம்ருதே தே³ஹே ஜ்யோதிஷ: அத³ர்ஶநாத் । ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டஸ்யாநுமாநஸ்ய அப்ராமாண்யே ஸதி பாநபோ⁴ஜநாதி³ஸர்வவ்யவஹாரலோபப்ரஸங்க³: ; ஸ சாநிஷ்ட: ; பாநபோ⁴ஜநாதி³ஷு ஹி க்ஷுத்பிபாஸாதி³நிவ்ருத்திமுபலப்³த⁴வத: தத்ஸாமாந்யாத் பாநபோ⁴ஜநாத்³யுபாதா³நம் த்³ருஶ்யமாநம் லோகே ந ப்ராப்நோதி ; த்³ருஶ்யந்தே ஹி உபலப்³த⁴பாநபோ⁴ஜநா: ஸாமாந்யத: புந: பாநபோ⁴ஜநாந்தரை: க்ஷுத்பிபாஸாதி³நிவ்ருத்திமநுமிந்வந்த: தாத³ர்த்²யேந ப்ரவர்தமாநா: । யது³க்தம் — அயமேவ து தே³ஹோ த³ர்ஶநாதி³க்ரியாகர்தேதி, தத் ப்ரத²மமேவ பரிஹ்ருதம் — ஸ்வப்நஸ்ம்ருத்யோ: தே³ஹாத³ர்தா²ந்தரபூ⁴தோ த்³ரஷ்டேதி । அநேநைவ ஜ்யோதிரந்தரஸ்ய அநாத்மத்வமபி ப்ரத்யுக்தம் । யத்புந: க²த்³யோதாதே³: காதா³சித்கம் ப்ரகாஶாப்ரகாஶகத்வம் , தத³ஸத் , பக்ஷாத்³யவயவஸங்கோசவிகாஸநிமித்தத்வாத் ப்ரகாஶாப்ரகாஶகத்வஸ்ய । யத்புநருக்தம் , த⁴ர்மாத⁴ர்மயோரவஶ்யம் ப²லதா³த்ருத்வம் ஸ்வபா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய இதி — தத³ப்⁴யுபக³மே ப⁴வத: ஸித்³தா⁴ந்தஹாநாத் । ஏதேந அநவஸ்தா²தோ³ஷ: ப்ரத்யுக்த: । தஸ்மாத் அஸ்தி வ்யதிரிக்தம் ச அந்த:ஸ்த²ம் ஜ்யோதி: ஆத்மேதி ॥

ஸித்³தா⁴ந்தீ ஸ்வப்நாதி³ஸித்³த்⁴யநுபபத்த்யா தே³ஹாதிரிக்தமாத்மாநமப்⁴யுபக³மயந்நுத்தரமாஹ —

நேத்யாதி³நா ।

தத்ர நஞர்த²ம் விப⁴ஜதே —

யது³க்தமிதி ।

ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டஸ்யைவ த³ர்ஶநாதி³தி ஹேதுபா⁴க³ம் வ்யதிரேகத்³வாரா விவ்ருணோதி —

யதி³ ஹீதி ।

ஜாக்³ரத்³தே³ஹஸ்ய த்³ரஷ்டு: ஸ்வப்நே நஷ்டத்வாத³தீந்த்³ரியஸ்ய ச ஸம்ஸ்காரஸ்ய சாநிஷ்டத்வாத³ந்யத்³ருஷ்டே சாந்யஸ்ய ஸ்வப்நாயோகா³ந்ந ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டஸ்யைவ த³ர்ஶநம் தே³ஹாத்மவாதே³ ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

மா பூ⁴த்³த்³ருஷ்டஸ்யைவ ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டிரந்த⁴ஸ்யாபி ஸ்வப்நத்³ருஷ்டேரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அந்த⁴ இதி।

அபிஶப்³தோ³(அ)த்⁴யாஹர்தவ்ய: ।

பூர்வத்³ருஷ்டஸ்யைவ ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டத்வே(அ)பி குதோ தே³ஹவ்யதிரிக்தோ த்³ரஷ்டா ஸித்⁴யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ   —

ததஶ்சேதி ।

அதோ²ப⁴யத்ர தே³ஹஸ்யைவ த்³ரஷ்ட்ருத்வே கா ஹாநிரிதி சேத³த ஆஹ —

தே³ஹஶ்சேதி³தி।

தத்ர ஸஹகாரிசக்ஷுரபா⁴வாச்சக்ஷுரந்தரஸ்ய சோத்பத்தௌ தே³ஹாந்தரஸ்யாபி ஸமுத்பத்திஸம்ப⁴வாத³ந்யத்³ருஷ்டே(அ)ந்யஸ்ய ந ஸ்வப்ந: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

மா பூ⁴த்பூர்வத்³ருஷ்டே ஸ்வப்நோ ஹேத்வபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அஸ்தி சேதி।

கத²ம் தே ஜாத்யந்தா⁴நாமீத்³ருக்³த³ர்ஶநமிதி சேஜ்ஜந்மாந்தராநுப⁴வவஶாதி³தி ப்³ரூம: ।

அந்த⁴ஸ்ய தே³ஹஸ்யாத்³ரஷ்ட்ருத்வே(அ)பி சக்ஷுஷ்மதஸ்தஸ்ய ஸ்யாதே³வ த்³ரஷ்ட்ருத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டஸ்யைவ த³ர்ஶநாதி³தி ஹேதும் வ்யாக்²யாய ஸ்ம்ருதௌ த்³ருஷ்டஸ்யைவ த³ர்ஶநாதி³தி ஹேதும் வ்யாசஷ்டே —

ததே²தி ।

த்³ரஷ்ட்ருஸ்மர்த்ரோரேகத்வே(அ)பி குதோ தே³ஹாதிரிக்தோ த்³ரஷ்ட்ரேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யதா³ சேதி ।

தே³ஹாதிரிக்தஸ்ய ஸ்மர்த்ருத்வே(அ)பி குதோ த்³ரஷ்ட்ருத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

த்³ரஷ்ட்ருஸ்மர்த்ரோரேகத்வஸ்யோக்தத்வாத்³தே³ஹாதிரிக்த: ஸ்மர்தா சேத்³த்³ரஷ்டா(அ)பி ததா² ஸித்⁴யதீதி பா⁴வ: ।

தே³ஹஸ்யாத்³ரஷ்ட்ருத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

ம்ருதே சேதி ।

ந தஸ்ய த்³ரஷ்ட்ருதேதி ஶேஷ: ।

ததே³வோபபாத³யதி —

தே³ஹஸ்யைவேதி ।

தே³ஹவ்யதிரிக்தமாத்மாநமுபபாதி³தமுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

சைதந்யம் யத்ததோ³ரர்த²: ।

மா பூ⁴த்³தே³ஹஸ்யா(அ)(அ)த்மத்வமிந்த்³ரியாணாம் து ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே —

சக்ஷுராதீ³நீதி ।

அந்யத்³ருஷ்டஸ்யேதரேணாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதி³தி ந்யாயேந பரிஹரதி —

நேத்யாதி³நா ।

ஆத்மப்ரதிபத்திஹேதூநாம் மநஸி ஸம்ப⁴வாதி³தி ந்யாயேந ஶங்கதே —

மந இதி ।

ஜ்ஞாதுர்ஜ்ஞாநஸாத⁴நோபபத்தே: ஸம்ஜ்ஞாபே⁴த³மாத்ரமிதி ந்யாயேந பரிஹரதி —

ந மநஸோ(அ)பீதி ।

தே³ஹாதே³ரநாத்மத்வே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஆத்மஜ்யோதி: ஸம்கா⁴தாதி³தி ஶேஷ: ।

பரோக்தமநுவத³தி —

யது³க்தமிதி ।

அநுக்³ராஹ்யாஸஜாதீயமநுக்³ராஹகமித்யத்ர ஹேதுமாஹ —

ஆதி³த்யாதி³பி⁴ரிதி।

உபகார்யோபகாரகத்வஸாஜாத்யநியமம் தூ³ஷயதி —

தத³ஸதி³தி ।

அநியமத³ர்ஶநமாகாங்க்ஷாபூர்வகமுதா³ஹரதி —

கத²ம் பார்தி²வைரிதி ।

உலபம் பா³லத்ருணம் ।

பார்தி²வஸ்யாக்³நிம் ப்ரத்யுபகாரகத்வநியமம் வாரயதி —

ந சேதி ।

தாவதா பார்தி²வேநாக்³நேருபக்ரியமாணத்வத³ர்ஶநேநேதி யாவத் ।

தத்ஸமாநஜாதீயைரிதி தச்ச²ப்³த³: பார்தி²வத்வவிஷய: । தத்ர ஹேதுமாஹ —

யேநேதி ।

த³ர்ஶநப²லம் நிக³மயதி —

தஸ்மாதி³தி।

உபகார்யோபகாரகபா⁴வே ஸாஜாத்யாநியமவத³பகார்யாபகாரகபா⁴வே(அ)பி வைஜாத்யநியமோ நாஸ்தீத்யர்த²: ।

தத்ரோபகார்யோபகாரகத்வே ஸாஜாத்யநியமாபா⁴வமுதா³ஹரணாந்தரேண த³ர்ஶயதி —

கதா³சிதி³தி ।

அம்ப⁴ஸா(அ)க்³நிநா வா(அ)க்³நேருபஶாந்த்யுபலம்பா⁴த³பகார்யாகாரகத்வே வைஜாத்யநியமோ(அ)பி நாஸ்தீதி மத்வோபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி।

உக்தாநியமத³ர்ஶநம் தச்ச²ப்³தா³ர்த²: । அஹேதுராத்மஜ்யோதிஷ: ஸம்கா⁴தேந ஸமாநஜாதீயதாமிதி ஶேஷ: ।

அநுக்³ராஹகமநுக்³ராஹ்யஸஜாதீயமநுக்³ராஹகத்வாதா³தி³த்யவதி³த்யபாஸ்தம் । ஸம்ப்ரத்யதீந்த்³ரியத்வஹேதோரநைகாந்த்யம் பரோக்தமநுபா⁴ஷ்ய தூ³ஷயதி —

யத்புநரித்யாதி³நா ।

விமதம் ஜ்யோதி: ஸம்கா⁴தத⁴ர்மஸ்தத்³பா⁴வபா⁴வித்வாத்³ரூபாதி³வதி³த்யுக்தமநூத்³ய நிராகரோதி —

கார்யேதி ।

அநுமாநவிரோத⁴மேவ ஸாத⁴யதி —

ஆதி³த்யாதி³தி ।

காலாத்யயாபதே³ஶமுக்த்வா ஹேத்வஸித்³தி⁴ம் தோ³ஷாந்தரமாஹ —

தத்³பா⁴வேதி ।

அத³ர்ஶநாதி³தி ச்சே²த³: ।

யத்புநர்விஶேஷே(அ)நுக³மாபா⁴வ: ஸாமாந்யே ஸித்³த⁴ஸாத்⁴யதேத்யநுமாநதூ³ஷணமபி⁴ப்ரேத்ய ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டஸ்ய சேத்யாத்³யுக்தம் தத்³தூ³ஷயதி —

ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டஸ்யேதி ।

விஶேஷதோ(அ)த்³ருஷ்டஸ்யேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

கிமித்யநுமாநாப்ராமாண்யே ஸர்வவ்யவஹாரஹாநிரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

பாநேதி ।

தத்ஸாமாந்யாத்பாநத்வபோ⁴ஜநத்வாதி³ஸாத்³ருஶ்யாதி³தி யாவத் ।

பாநபோ⁴ஜநாத்³யுபாதா³நம் த்³ருஶ்யமாநமித்யுக்தம் விஶத³யதி —

த்³ருஶ்யந்தே ஹீதி ।

தாத³ர்த்²யேந க்ஷுத்பிபாஸாதி³நிவ்ருத்யுபாயபோ⁴ஜநபாநாத்³யர்த²த்வேநேதி யாவத் ।

தே³ஹஸ்யைவ த்³ரஷ்ட்ருத்வமித்யுக்தமநூத்³ய பூர்வோக்தம் பரிஹாரம் ஸ்மாரயதி —

யது³க்தமித்யாதி³நா ।

ஜ்யோதிரந்தரமாதி³த்யாதி³வத³நாத்மேத்யுக்தம் ப்ரத்யாஹ —

அநேநேதி ।

ஸம்கா⁴தாதே³ர்த்³ரஷ்ட்ருத்வநிராகரணேநேதி யாவத் ।

தே³ஹஸ்ய காதா³சித்கம் த³ர்ஶநாதி³மத்த்வம் ஸ்வாபா⁴விகமித்யத்ர பரோக்தம் த்³ருஷ்டாந்தமநுபா⁴ஷ்ய நிராசஷ்டே —

யத்புநரித்யாதி³நா ।

ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)பி ஸ்வபா⁴வவாத³ஸ்ய க்வசிதே³ஷ்டவ்யத்வமுபதி³ஷ்டமநூத்³ய தூ³ஷயதி —

யத்புநரிதி ।

த⁴ர்மாதே³ர்யதி³ ஹேத்வந்தராதீ⁴நம் ப²லதா³த்ருத்வம் ததா³ ஹேத்வந்தரஸ்யாபி ஹேத்வந்தராதீ⁴நம் ப²லதா³த்ருத்வமித்யநவஸ்தே²த்யுக்தம் ப்ரத்யாஹ —

ஏதேநேதி।

ஸித்³தா⁴ந்தவிரோத⁴ப்ரஸம்ஜநேநேதி யாவத் ।

லோகாயதமதாஸம்ப⁴வே ஸ்வபக்ஷமுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ॥6॥