సిద్ధాన్తీ స్వప్నాదిసిద్ధ్యనుపపత్త్యా దేహాతిరిక్తమాత్మానమభ్యుపగమయన్నుత్తరమాహ —
నేత్యాదినా ।
తత్ర నఞర్థం విభజతే —
యదుక్తమితి ।
స్వప్నే దృష్టస్యైవ దర్శనాదితి హేతుభాగం వ్యతిరేకద్వారా వివృణోతి —
యది హీతి ।
జాగ్రద్దేహస్య ద్రష్టుః స్వప్నే నష్టత్వాదతీన్ద్రియస్య చ సంస్కారస్య చానిష్టత్వాదన్యదృష్టే చాన్యస్య స్వప్నాయోగాన్న స్వప్నే దృష్టస్యైవ దర్శనం దేహాత్మవాదే సంభవతీత్యర్థః ।
మా భూద్దృష్టస్యైవ స్వప్నే దృష్టిరన్ధస్యాపి స్వప్నదృష్టేరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అన్ధ ఇతి।
అపిశబ్దోఽధ్యాహర్తవ్యః ।
పూర్వదృష్టస్యైవ స్వప్నే దృష్టత్వేఽపి కుతో దేహవ్యతిరిక్తో ద్రష్టా సిధ్యతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తతశ్చేతి ।
అథోభయత్ర దేహస్యైవ ద్రష్టృత్వే కా హానిరితి చేదత ఆహ —
దేహశ్చేదితి।
తత్ర సహకారిచక్షురభావాచ్చక్షురన్తరస్య చోత్పత్తౌ దేహాన్తరస్యాపి సముత్పత్తిసంభవాదన్యదృష్టేఽన్యస్య న స్వప్నః స్యాదిత్యర్థః ।
మా భూత్పూర్వదృష్టే స్వప్నో హేత్వభావాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అస్తి చేతి।
కథం తే జాత్యన్ధానామీదృగ్దర్శనమితి చేజ్జన్మాన్తరానుభవవశాదితి బ్రూమః ।
అన్ధస్య దేహస్యాద్రష్టృత్వేఽపి చక్షుష్మతస్తస్య స్యాదేవ ద్రష్టృత్వమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తస్మాదితి ।
స్వప్నే దృష్టస్యైవ దర్శనాదితి హేతుం వ్యాఖ్యాయ స్మృతౌ దృష్టస్యైవ దర్శనాదితి హేతుం వ్యాచష్టే —
తథేతి ।
ద్రష్టృస్మర్త్రోరేకత్వేఽపి కుతో దేహాతిరిక్తో ద్రష్ట్రేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యదా చేతి ।
దేహాతిరిక్తస్య స్మర్తృత్వేఽపి కుతో ద్రష్టృత్వమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తస్మాదితి ।
ద్రష్టృస్మర్త్రోరేకత్వస్యోక్తత్వాద్దేహాతిరిక్తః స్మర్తా చేద్ద్రష్టాఽపి తథా సిధ్యతీతి భావః ।
దేహస్యాద్రష్టృత్వే హేత్వన్తరమాహ —
మృతే చేతి ।
న తస్య ద్రష్టృతేతి శేషః ।
తదేవోపపాదయతి —
దేహస్యైవేతి ।
దేహవ్యతిరిక్తమాత్మానముపపాదితముపసంహరతి —
తస్మాదితి ।
చైతన్యం యత్తదోరర్థః ।
మా భూద్దేహస్యాఽఽత్మత్వమిన్ద్రియాణాం తు స్యాదితి శఙ్కతే —
చక్షురాదీనీతి ।
అన్యదృష్టస్యేతరేణాప్రత్యభిజ్ఞానాదితి న్యాయేన పరిహరతి —
నేత్యాదినా ।
ఆత్మప్రతిపత్తిహేతూనాం మనసి సంభవాదితి న్యాయేన శఙ్కతే —
మన ఇతి ।
జ్ఞాతుర్జ్ఞానసాధనోపపత్తేః సంజ్ఞాభేదమాత్రమితి న్యాయేన పరిహరతి —
న మనసోఽపీతి ।
దేహాదేరనాత్మత్వే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
ఆత్మజ్యోతిః సంఘాతాదితి శేషః ।
పరోక్తమనువదతి —
యదుక్తమితి ।
అనుగ్రాహ్యాసజాతీయమనుగ్రాహకమిత్యత్ర హేతుమాహ —
ఆదిత్యాదిభిరితి।
ఉపకార్యోపకారకత్వసాజాత్యనియమం దూషయతి —
తదసదితి ।
అనియమదర్శనమాకాఙ్క్షాపూర్వకముదాహరతి —
కథం పార్థివైరితి ।
ఉలపం బాలతృణమ్ ।
పార్థివస్యాగ్నిం ప్రత్యుపకారకత్వనియమం వారయతి —
న చేతి ।
తావతా పార్థివేనాగ్నేరుపక్రియమాణత్వదర్శనేనేతి యావత్ ।
తత్సమానజాతీయైరితి తచ్ఛబ్దః పార్థివత్వవిషయః । తత్ర హేతుమాహ —
యేనేతి ।
దర్శనఫలం నిగమయతి —
తస్మాదితి।
ఉపకార్యోపకారకభావే సాజాత్యానియమవదపకార్యాపకారకభావేఽపి వైజాత్యనియమో నాస్తీత్యర్థః ।
తత్రోపకార్యోపకారకత్వే సాజాత్యనియమాభావముదాహరణాన్తరేణ దర్శయతి —
కదాచిదితి ।
అమ్భసాఽగ్నినా వాఽగ్నేరుపశాన్త్యుపలమ్భాదపకార్యాకారకత్వే వైజాత్యనియమోఽపి నాస్తీతి మత్వోపసంహరతి —
తస్మాదితి।
ఉక్తానియమదర్శనం తచ్ఛబ్దార్థః । అహేతురాత్మజ్యోతిషః సంఘాతేన సమానజాతీయతామితి శేషః ।
అనుగ్రాహకమనుగ్రాహ్యసజాతీయమనుగ్రాహకత్వాదాదిత్యవదిత్యపాస్తమ్ । సంప్రత్యతీన్ద్రియత్వహేతోరనైకాన్త్యం పరోక్తమనుభాష్య దూషయతి —
యత్పునరిత్యాదినా ।
విమతం జ్యోతిః సంఘాతధర్మస్తద్భావభావిత్వాద్రూపాదివదిత్యుక్తమనూద్య నిరాకరోతి —
కార్యేతి ।
అనుమానవిరోధమేవ సాధయతి —
ఆదిత్యాదితి ।
కాలాత్యయాపదేశముక్త్వా హేత్వసిద్ధిం దోషాన్తరమాహ —
తద్భావేతి ।
అదర్శనాదితి చ్ఛేదః ।
యత్పునర్విశేషేఽనుగమాభావః సామాన్యే సిద్ధసాధ్యతేత్యనుమానదూషణమభిప్రేత్య సామాన్యతో దృష్టస్య చేత్యాద్యుక్తం తద్దూషయతి —
సామాన్యతో దృష్టస్యేతి ।
విశేషతోఽదృష్టస్యేత్యపి ద్రష్టవ్యమ్ ।
కిమిత్యనుమానాప్రామాణ్యే సర్వవ్యవహారహానిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
పానేతి ।
తత్సామాన్యాత్పానత్వభోజనత్వాదిసాదృశ్యాదితి యావత్ ।
పానభోజనాద్యుపాదానం దృశ్యమానమిత్యుక్తం విశదయతి —
దృశ్యన్తే హీతి ।
తాదర్థ్యేన క్షుత్పిపాసాదినివృత్యుపాయభోజనపానాద్యర్థత్వేనేతి యావత్ ।
దేహస్యైవ ద్రష్టృత్వమిత్యుక్తమనూద్య పూర్వోక్తం పరిహారం స్మారయతి —
యదుక్తమిత్యాదినా ।
జ్యోతిరన్తరమాదిత్యాదివదనాత్మేత్యుక్తం ప్రత్యాహ —
అనేనేతి ।
సంఘాతాదేర్ద్రష్టృత్వనిరాకరణేనేతి యావత్ ।
దేహస్య కాదాచిత్కం దర్శనాదిమత్త్వం స్వాభావికమిత్యత్ర పరోక్తం దృష్టాన్తమనుభాష్య నిరాచష్టే —
యత్పునరిత్యాదినా ।
సిద్ధాన్తినాఽపి స్వభావవాదస్య క్వచిదేష్టవ్యత్వముపదిష్టమనూద్య దూషయతి —
యత్పునరితి ।
ధర్మాదేర్యది హేత్వన్తరాధీనం ఫలదాతృత్వం తదా హేత్వన్తరస్యాపి హేత్వన్తరాధీనం ఫలదాతృత్వమిత్యనవస్థేత్యుక్తం ప్రత్యాహ —
ఎతేనేతి।
సిద్ధాన్తవిరోధప్రసంజనేనేతి యావత్ ।
లోకాయతమతాసంభవే స్వపక్షముపసంహరతి —
తస్మాదితి ॥౬॥