ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
கதம ஆத்மேதி யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷ: ஸ ஸமாந: ஸந்நுபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ ஸ ஹி ஸ்வப்நோ பூ⁴த்வேமம் லோகமதிக்ராமதி ம்ருத்யோ ரூபாணி ॥ 7 ॥
யோ(அ)யமிதி ஆத்மந: ப்ரத்யக்ஷத்வாந்நிர்தே³ஶ: ; விஜ்ஞாநமய: விஜ்ஞாநப்ராய: பு³த்³தி⁴விஜ்ஞாநோபாதி⁴ஸம்பர்காவிவேகாத்³விஜ்ஞாநமய இத்யுச்யதே — பு³த்³தி⁴விஜ்ஞாநஸம்ப்ருக்த ஏவ ஹி யஸ்மாது³பலப்⁴யதே, ராஹுரிவ சந்த்³ராதி³த்யஸம்ப்ருக்த: ; பு³த்³தி⁴ர்ஹி ஸர்வார்த²கரணம் , தமஸீவ ப்ரதீ³ப: புரோவஸ்தி²த: ; ‘மநஸா ஹ்யேவ பஶ்யதி மநஸா ஶ்ருணோதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 3) இதி ஹ்யுக்தம் ; பு³த்³தி⁴விஜ்ஞாநாலோகவிஶிஷ்டமேவ ஹி ஸர்வம் விஷயஜாதமுபலப்⁴யதே, புரோவஸ்தி²தப்ரதீ³பாலோகவிஶிஷ்டமிவ தமஸி ; த்³வாரமாத்ராணி து அந்யாநி கரணாநி பு³த்³தே⁴: ; தஸ்மாத் தேநைவ விஶேஷ்யதே — விஜ்ஞாநமய இதி । யேஷாம் பரமாத்மவிஜ்ஞப்திவிகார இதி வ்யாக்²யாநம் , தேஷாம் ‘விஜ்ஞாநமய:’, ‘வமநோமய:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) இத்யாதௌ³ விஜ்ஞாநமயஶப்³த³ஸ்ய அந்யார்த²த³ர்ஶநாத் அஶ்ரௌதார்த²தா அவஸீயதே ; ஸந்தி³க்³த⁴ஶ்ச பதா³ர்த²: அந்யத்ர நிஶ்சிதப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் நிர்தா⁴ரயிதும் ஶக்ய:, வாக்யஶேஷாத் , நிஶ்சிதந்யாயப³லாத்³வா ; ஸதீ⁴ரிதி சோத்தரத்ர பாடா²த் । ‘ஹ்ருத்³யந்த:’ இதி வசநாத் யுக்தம் விஜ்ஞாநப்ராயத்வமேவ । ப்ராணேஷ்விதி வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநார்தா² ஸப்தமீ — யதா² வ்ருக்ஷேஷு பாஷாண இதி ஸாமீப்யலக்ஷணா ; ப்ராணேஷு ஹி வ்யதிரேகாவ்யதிரேகதா ஸந்தி³ஹ்யத ஆத்மந: ; ப்ராணேஷு ப்ராணேப்⁴யோ வ்யதிரிக்த இத்யர்த²: ; யோ ஹி யேஷு ப⁴வதி, ஸ தத்³வ்யதிரிக்தோ ப⁴வத்யேவ — யதா² பாஷாணேஷு வ்ருக்ஷ: । ஹ்ருதி³ — தத்ரைதத்ஸ்யாத் , ப்ராணேஷு ப்ராணஜாதீயைவ பு³த்³தி⁴: ஸ்யாதி³தி, அத ஆஹ — ஹ்ருத்³யந்தரிதி । ஹ்ருச்ச²ப்³தே³ந புண்ட³ரீகாகாரோ மாம்ஸபிண்ட³:, தாத்ஸ்த்²யாத் பு³த்³தி⁴: ஹ்ருத் , தஸ்யாம் , ஹ்ருதி³ பு³த்³தௌ⁴ । அந்தரிதி பு³த்³தி⁴வ்ருத்திவ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । ஜ்யோதி: அவபா⁴ஸாத்மகத்வாத் ஆத்மா உச்யதே । தேந ஹி அவபா⁴ஸகேந ஆத்மநா ஜ்யோதிஷா ஆஸ்தே பல்யயதே கர்ம குருதே, சேதநாவாநிவ ஹி அயம் கார்யகரணபிண்ட³: — யதா² ஆதி³த்யப்ரகாஶஸ்தோ² க⁴ட: ; யதா² வா மரகதாதி³ர்மணி: க்ஷீராதி³த்³ரவ்யே ப்ரக்ஷிப்த: பரீக்ஷணாய, ஆத்மச்சா²யாமேவ தத் க்ஷீராதி³த்³ரவ்யம் கரோதி, தாத்³ருகே³தத் ஆத்மஜ்யோதி: பு³த்³தே⁴ரபி ஹ்ருத³யாத் ஸூக்ஷ்மத்வாத் ஹ்ருத்³யந்த:ஸ்த²மபி ஹ்ருத³யாதி³கம் கார்யகரணஸங்கா⁴தம் ச ஏகீக்ருத்ய ஆத்மஜ்யோதிஶ்சா²யாம் கரோதி, பாரம்பர்யேண ஸூக்ஷ்மஸ்தூ²லதாரதம்யாத் , ஸர்வாந்தரதமத்வாத் । பு³த்³தி⁴ஸ்தாவத் ஸ்வச்ச²த்வாத் ஆநந்தர்யாச்ச ஆத்மசைதந்யஜ்யோதி:ப்ரதிச்சா²யா ப⁴வதி ; தேந ஹி விவேகிநாமபி தத்ர ஆத்மாபி⁴மாநபு³த்³தி⁴: ப்ரத²மா ; ததோ(அ)ப்யாநந்தர்யாத் மநஸி சைதந்யாவபா⁴ஸதா, பு³த்³தி⁴ஸம்பர்காத் ; தத இந்த்³ரியேஷு, மநஸ்ஸம்யோகா³த் ; ததோ(அ)நந்தரம் ஶரீரே, இந்த்³ரியஸம்பர்காத் । ஏவம் பாரம்பர்யேண க்ருத்ஸ்நம் கார்யகரணஸங்கா⁴தம் ஆத்மா சைதந்யஸ்வரூபஜ்யோதிஷா அவபா⁴ஸயதி । தேந ஹி ஸர்வஸ்ய லோகஸ்ய கார்யகரணஸங்கா⁴தே தத்³வ்ருத்திஷு ச அநியதாத்மாபி⁴மாநபு³த்³தி⁴: யதா²விவேகம் ஜாயதே । ததா² ச ப⁴க³வதோக்தம் கீ³தாஸு — ‘யதா² ப்ரகாஶயத்யேக: க்ருத்ஸ்நம் லோகமிமம் ரவி: । க்ஷேத்ரம் க்ஷேத்ரீ ததா² க்ருத்ஸ்நம் ப்ரகாஶயதி பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 13 । 33) ‘யதா³தி³த்யக³தம் தேஜ: - ’ (ப⁴. கீ³. 15 । 12) இத்யாதி³ ச । ‘நித்யோ(அ)நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாம்’ (க. உ. 2 । 2 । 13) இதி ச காட²கே, ‘தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ (க. உ. 2 । 2 । 15) இதி ச । ‘யேந ஸூர்யஸ்தபதி தேஜஸேத்³த⁴:’ (தை. ப்³ரா. 3 । 12 । 9 । 7) இதி ச மந்த்ரவர்ண: । தேநாயம் ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: । புருஷ: — ஆகாஶவத்ஸர்வக³தத்வாத் பூர்ண இதி புருஷ: ; நிரதிஶயம் ச அஸ்ய ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் , ஸர்வாவபா⁴ஸகத்வாத் ஸ்வயமந்யாநவபா⁴ஸ்யத்வாச்ச ; ஸ ஏஷ புருஷ: ஸ்வயமேவ ஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வ:, யம் த்வம் ப்ருச்ச²ஸி — கதம ஆத்மேதி ॥

த்³விதீயத்ருதீயபக்ஷயோரருசிம் ஸூசயந்நாத்³யம் பக்ஷமங்கீ³கரோதி —

யோ(அ)யமிதி ।

யஸ்த்வயா ப்ருஷ்ட: ஸோ(அ)யமித்யாத்மநஶ்சித்³ரூபத்வேந ப்ரத்யக்ஷத்வாத³யமிதி நிர்தே³ஶ இதி பத³த்³வயஸ்யார்த²: ।

தே³ஹவ்யவச்சே²தா³ர்த²ம் விஶிநஷ்டி —

விஜ்ஞாநமய இதி ।

விஜ்ஞாநஶப்³தா³ர்த²மாசக்ஷாணஸ்தத்ப்ராயத்வம் ப்ரகடயதி —

பு³த்³தீ⁴தி ।

பு³த்³தி⁴ரேவ விஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாயதே(அ)நேநேதி வ்யுத்பத்தேஸ்தேநோபாதி⁴நா ஸம்பர்க ஏவாவிவேகஸ்தஸ்மாதி³தி யாவத் ।

தத்ஸம்பர்கே ப்ரமாணமாஹ —

பு³த்³தி⁴விஜ்ஞாநேதி।

தஸ்மாத்³விஜ்ஞாநமய இதி ஶேஷ: ।

நநு சக்ஷுர்மய: ஶ்ரோத்ரமய இத்யாதி³ ஹித்வா விஜ்ஞாநமய இத்யேவம் கஸ்மாது³பதி³ஶ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

பு³த்³தி⁴ர்ஹீதி ।

தஸ்யா: ஸாதா⁴ரணகரணத்வே ப்ரமாணாமாஹ —

மநஸா ஹீதி ।

மநஸ: ஸர்வார்த²த்வம் ஸமர்த²யதே —

பு³த்³தீ⁴தி ।

கிமர்தா²நி தர்ஹி சக்ஷுராதீ³நி கரணாநீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

த்³வாரமாத்ராணீதி।

பு³த்³தே⁴: ஸதி ப்ராதா⁴ந்யே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

விஜ்ஞாநம் பரம் ப்³ரஹ்ம தத்ப்ரக்ருதிகோ ஜீவோ விஜ்ஞாநமய இதி ப⁴ர்த்ருப்ரபஞ்சைருக்தமநுவத³தி —

யேஷாமிதி ।

விஜ்ஞாநமயாதி³க்³ரந்தே² மயடோ ந விகாரார்த²தேதி தைரேவோச்யதே தத்ர மந:ஸமபி⁴வ்யாஹாராத்³விஜ்ஞாநம் பு³த்³தி⁴ர்ந சா(அ)(அ)த்மா தத்³விகாரஸ்தஸ்மாத³ஸ்மிந்ப்ரயோகே³ மயடோ விகாரார்த²த்வம் வத³தாம் ஸ்வோக்திவிரோத⁴: ஸ்யாதி³தி தூ³ஷயதி —

தேஷாமிதி ।

கத²ம் விஜ்ஞாநமயபதா³ர்த²நிர்ணயார்த²ம் ப்ரயோகா³ந்தரமநுஶ்ரீயதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸந்தி³க்³த⁴ஶ்சேதி ।

யதா² புரோடா³ஶம் சதுர்தா⁴ க்ருத்வா ப³ர்ஹிஷத³ம் கரோதீதி புரோடா³ஶமாத்ரசதுர்தா⁴கரணவாக்யமேகார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴நா ஶாகாந்தரீயேணா(அ)(அ)க்³நேயம் சதுர்தா⁴ கரோதீத்யநேந விஶேஷவிஷயதயா நிஶ்சிதார்தே²நா(அ)(அ)க்³நேய ஏவ புரோடா³ஶே வ்யவஸ்தா²ப்யதே யதா² சாக்தா: ஶர்கரா உபத³தா⁴தீத்யத்ர கேநாக்ததேத்யபேக்ஷாயாம் தேஜோ வை க்⁴ருதமிதி வாக்யஶேஷாந்நிர்ணயஸ்ததே²ஹாபீத்யர்த²: ।

ஆத்மவிகாரத்வே மோக்ஷாநுபபத்த்யா ஹ்யபா³தி⁴தந்யாயாத்³வா விஜ்ஞாநமயபதா³ர்த²நிஶ்சய இத்யாஹ —

நிஶ்சிதேதி ।

யது³க்தம் நிர்ணயோ வாக்யஶேஷாதி³தி ததே³வ வ்யநக்தி —

ஸதீ⁴ரிதி சேதி ।

ஆதா⁴ராத்³யர்தா² ஸப்தமீ த்³ருஷ்டா ஸா கத²ம் வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநார்தே²த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யதே²தி।

ப⁴வத்வத்ராபி ஸாமீப்யலக்ஷணா ஸப்தமீ ததா²(அ)பி கத²ம் வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ப்ராணேஷு இதி ।

ப²லிதம் ஸப்தம்யர்த²மபி⁴நயதி —

ப்ராணேஷ்விதி ।

தேஷு ஸமீபஸ்தோ²(அ)பி கத²ம் தேப்⁴யோ வ்யதிரிச்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

யோ ஹீதி ।

விஶேஷணாந்தரமாதா³ய வ்யாவர்த்யாம் ஶங்காமுக்த்வா புநரவதார்ய வ்யாகரோதி —

ஹ்ருதீ³த்யாதி³நா।

விஶேஷணாந்தரஸ்ய தாத்பர்யமாஹ —

அந்தரிதீதி ।

ஜ்யோதி:ஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ஜ்யோதிரிதி।

தஸ்ய ஜ்யோதிஷ்ட்வம் ஸ்பஷ்டயதி —

தேநேதி ।

ஆத்மஜ்யோதிஷா வ்யாப்தஸ்ய கார்யகரணஸம்கா⁴தஸ்ய வ்யவஹாரக்ஷமத்வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யதே²தி ।

சேதநாவாநிவேத்யுக்தம் த்³ருஷ்டாந்தேநோபபாத³யதி —

யதா² வேதி ।

ஹ்ருத³யம் பு³த்³தி⁴ஸ்ததோ(அ)பி ஸூக்ஷ்மத்வாதா³த்மஜ்யோதிஸ்தத³ந்த:ஸ்த²மபி ஹ்ருத³யாதி³கம் ஸம்கா⁴தம் ச ஸர்வமேகீக்ருத்ய ஸ்வச்சா²யம் கரோதீதி க்ருத்வா யதோ²க்தமணிஸாத்³ருஶ்யமுசிதமிதி தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோஜநா ।

கத²மித³மாத்மஜ்யோதி: ஸர்வமாத்மச்சா²யம் கரோதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

பாரம்பர்யேணேதி।

விஷயாதி³ஷு ப்ரத்யகா³த்மாந்தேஷூத்தரோத்தரம் ஸூக்ஷ்மதாதாரதம்யாத்தேஷ்வேவா(அ)(அ)த்மாதி³விஷயாந்தேஷு ஸ்தூ²லதாதாரதம்யாச்ச ப்ரதீச: ஸர்வஸ்மாத³ந்தரதமத்வாத்தத்ர தத்ர ஸ்வாகாரஹேதுத்வமஸ்தீத்யர்த²: ।

பு³த்³தே⁴ராத்மச்சா²யத்வம் ஸமர்த²யதே —

பு³த்³தி⁴ஸ்தாவதி³தி ।

லௌகிகபரீக்ஷகாணாம் பு³த்³தா⁴வாத்மாபி⁴மாநப்⁴ராந்திமுக்தே(அ)ர்தே² ப்ரமாணயதி —

தேந ஹீதி ।

பு³த்³தே⁴: பஶ்சாந்மநஸ்யபி சிச்சா²யதேத்யத்ர ஹேதுமாஹ —

பு³த்³தீ⁴தி ।

ஆத்மந: ஸர்வாவபா⁴ஸகத்வமுக்தமுபஸம்ஹரதி —

ஏவமிதி ।

ஆத்மந: ஸர்வாவபா⁴ஸகத்வே கிமிதி கஸ்யசித்க்வசிதே³வா(அ)(அ)த்மதீ⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தேந ஹீதி ।

பு³த்³த்⁴யாதே³ருக்தக்ரமேணா(அ)(அ)த்மச்சா²யத்வம் தச்ச²ப்³தா³ர்த²: ।

ஆத்மஜ்யோதிஷ: ஸர்வாவபா⁴ஸகத்வே லோகப்ரஸித்³தி⁴ரேவ ந ப்ரமாணம் கிந்து ப⁴க³வத்³வாக்யமபீத்யாஹ —

ததா² சேதி ।

நாஶிநாமயமநாஶீ சேதநாஶ்சேதயிதாரோ ப்³ரஹ்மாத³யஸ்தேஷாமயமேவ சேதநோ யதோ²த³காதீ³நாமநக்³நீநாமக்³நிநிமித்தம் தா³ஹகத்வம் ததா²(அ)(அ)த்மசைதந்யநிமித்தமேவ சேதயித்ருத்வமந்யேஷாமித்யாஹ —

நித்ய இதி ।

அநுக³மநவத³நுபா⁴நம் ஸ்வக³தயா பா⁴ஸா ஸ்யாதி³தி ஶங்காம் ப்ரத்யாஹ —

தஸ்யேதி ।

யேநேதி ।

தத்ர நாவேத³விந்மநுதே தம் ப்³ருஹந்தமித்யுத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஜ்யோதி:ஶப்³த³வ்யாக்²யாநமுபஸம்ஹரதி —

தேநேதி ।

ஹ்ருத்³யந்த:ஸ்தி²தோ(அ)யமாத்மா ஸர்வாவபா⁴ஸகத்வேந ஜ்யோதிர்ப⁴வதீதி யோஜநா ।

பதா³ந்தரமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —

புருஷ இதி।

ஆதி³த்யாதி³ஜ்யோதிஷ: ஸகாஶாதா³த்மஜ்யோதிஷி விஶேஷமாஹ —

நிரதிஶயம் சேதி ।

ப்ரதிவசநவாக்யார்த²முபஸம்ஹரதி —

ஸ ஏஷ இதி ।