ద్వితీయతృతీయపక్షయోరరుచిం సూచయన్నాద్యం పక్షమఙ్గీకరోతి —
యోఽయమితి ।
యస్త్వయా పృష్టః సోఽయమిత్యాత్మనశ్చిద్రూపత్వేన ప్రత్యక్షత్వాదయమితి నిర్దేశ ఇతి పదద్వయస్యార్థః ।
దేహవ్యవచ్ఛేదార్థం విశినష్టి —
విజ్ఞానమయ ఇతి ।
విజ్ఞానశబ్దార్థమాచక్షాణస్తత్ప్రాయత్వం ప్రకటయతి —
బుద్ధీతి ।
బుద్ధిరేవ విజ్ఞానం విజ్ఞాయతేఽనేనేతి వ్యుత్పత్తేస్తేనోపాధినా సంపర్క ఎవావివేకస్తస్మాదితి యావత్ ।
తత్సంపర్కే ప్రమాణమాహ —
బుద్ధివిజ్ఞానేతి।
తస్మాద్విజ్ఞానమయ ఇతి శేషః ।
నను చక్షుర్మయః శ్రోత్రమయ ఇత్యాది హిత్వా విజ్ఞానమయ ఇత్యేవం కస్మాదుపదిశ్యతే తత్రాఽఽహ —
బుద్ధిర్హీతి ।
తస్యాః సాధారణకరణత్వే ప్రమాణామాహ —
మనసా హీతి ।
మనసః సర్వార్థత్వం సమర్థయతే —
బుద్ధీతి ।
కిమర్థాని తర్హి చక్షురాదీని కరణానీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ద్వారమాత్రాణీతి।
బుద్ధేః సతి ప్రాధాన్యే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
విజ్ఞానం పరం బ్రహ్మ తత్ప్రకృతికో జీవో విజ్ఞానమయ ఇతి భర్తృప్రపఞ్చైరుక్తమనువదతి —
యేషామితి ।
విజ్ఞానమయాదిగ్రన్థే మయటో న వికారార్థతేతి తైరేవోచ్యతే తత్ర మనఃసమభివ్యాహారాద్విజ్ఞానం బుద్ధిర్న చాఽఽత్మా తద్వికారస్తస్మాదస్మిన్ప్రయోగే మయటో వికారార్థత్వం వదతాం స్వోక్తివిరోధః స్యాదితి దూషయతి —
తేషామితి ।
కథం విజ్ఞానమయపదార్థనిర్ణయార్థం ప్రయోగాన్తరమనుశ్రీయతే తత్రాఽఽహ —
సన్దిగ్ధశ్చేతి ।
యథా పురోడాశం చతుర్ధా కృత్వా బర్హిషదం కరోతీతి పురోడాశమాత్రచతుర్ధాకరణవాక్యమేకార్థసంబన్ధినా శాకాన్తరీయేణాఽఽగ్నేయం చతుర్ధా కరోతీత్యనేన విశేషవిషయతయా నిశ్చితార్థేనాఽఽగ్నేయ ఎవ పురోడాశే వ్యవస్థాప్యతే యథా చాక్తాః శర్కరా ఉపదధాతీత్యత్ర కేనాక్తతేత్యపేక్షాయాం తేజో వై ఘృతమితి వాక్యశేషాన్నిర్ణయస్తథేహాపీత్యర్థః ।
ఆత్మవికారత్వే మోక్షానుపపత్త్యా హ్యబాధితన్యాయాద్వా విజ్ఞానమయపదార్థనిశ్చయ ఇత్యాహ —
నిశ్చితేతి ।
యదుక్తం నిర్ణయో వాక్యశేషాదితి తదేవ వ్యనక్తి —
సధీరితి చేతి ।
ఆధారాద్యర్థా సప్తమీ దృష్టా సా కథం వ్యతిరేకప్రదర్శనార్థేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యథేతి।
భవత్వత్రాపి సామీప్యలక్షణా సప్తమీ తథాఽపి కథం వ్యతిరేకప్రదర్శనమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ప్రాణేషు ఇతి ।
ఫలితం సప్తమ్యర్థమభినయతి —
ప్రాణేష్వితి ।
తేషు సమీపస్థోఽపి కథం తేభ్యో వ్యతిరిచ్యతే తత్రాఽఽహ —
యో హీతి ।
విశేషణాన్తరమాదాయ వ్యావర్త్యాం శఙ్కాముక్త్వా పునరవతార్య వ్యాకరోతి —
హృదీత్యాదినా।
విశేషణాన్తరస్య తాత్పర్యమాహ —
అన్తరితీతి ।
జ్యోతిఃశబ్దార్థమాహ —
జ్యోతిరితి।
తస్య జ్యోతిష్ట్వం స్పష్టయతి —
తేనేతి ।
ఆత్మజ్యోతిషా వ్యాప్తస్య కార్యకరణసంఘాతస్య వ్యవహారక్షమత్వే దృష్టాన్తమాహ —
యథేతి ।
చేతనావానివేత్యుక్తం దృష్టాన్తేనోపపాదయతి —
యథా వేతి ।
హృదయం బుద్ధిస్తతోఽపి సూక్ష్మత్వాదాత్మజ్యోతిస్తదన్తఃస్థమపి హృదయాదికం సంఘాతం చ సర్వమేకీకృత్య స్వచ్ఛాయం కరోతీతి కృత్వా యథోక్తమణిసాదృశ్యముచితమితి దార్ష్టాన్తికే యోజనా ।
కథమిదమాత్మజ్యోతిః సర్వమాత్మచ్ఛాయం కరోతి తత్రాఽఽహ —
పారమ్పర్యేణేతి।
విషయాదిషు ప్రత్యగాత్మాన్తేషూత్తరోత్తరం సూక్ష్మతాతారతమ్యాత్తేష్వేవాఽఽత్మాదివిషయాన్తేషు స్థూలతాతారతమ్యాచ్చ ప్రతీచః సర్వస్మాదన్తరతమత్వాత్తత్ర తత్ర స్వాకారహేతుత్వమస్తీత్యర్థః ।
బుద్ధేరాత్మచ్ఛాయత్వం సమర్థయతే —
బుద్ధిస్తావదితి ।
లౌకికపరీక్షకాణాం బుద్ధావాత్మాభిమానభ్రాన్తిముక్తేఽర్థే ప్రమాణయతి —
తేన హీతి ।
బుద్ధేః పశ్చాన్మనస్యపి చిచ్ఛాయతేత్యత్ర హేతుమాహ —
బుద్ధీతి ।
ఆత్మనః సర్వావభాసకత్వముక్తముపసంహరతి —
ఎవమితి ।
ఆత్మనః సర్వావభాసకత్వే కిమితి కస్యచిత్క్వచిదేవాఽఽత్మధీరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తేన హీతి ।
బుద్ధ్యాదేరుక్తక్రమేణాఽఽత్మచ్ఛాయత్వం తచ్ఛబ్దార్థః ।
ఆత్మజ్యోతిషః సర్వావభాసకత్వే లోకప్రసిద్ధిరేవ న ప్రమాణం కిన్తు భగవద్వాక్యమపీత్యాహ —
తథా చేతి ।
నాశినామయమనాశీ చేతనాశ్చేతయితారో బ్రహ్మాదయస్తేషామయమేవ చేతనో యథోదకాదీనామనగ్నీనామగ్నినిమిత్తం దాహకత్వం తథాఽఽత్మచైతన్యనిమిత్తమేవ చేతయితృత్వమన్యేషామిత్యాహ —
నిత్య ఇతి ।
అనుగమనవదనుభానం స్వగతయా భాసా స్యాదితి శఙ్కాం ప్రత్యాహ —
తస్యేతి ।
యేనేతి ।
తత్ర నావేదవిన్మనుతే తం బృహన్తమిత్యుత్తరత్ర సంబన్ధః ।
జ్యోతిఃశబ్దవ్యాఖ్యానముపసంహరతి —
తేనేతి ।
హృద్యన్తఃస్థితోఽయమాత్మా సర్వావభాసకత్వేన జ్యోతిర్భవతీతి యోజనా ।
పదాన్తరమాదాయ వ్యాచష్టే —
పురుష ఇతి।
ఆదిత్యాదిజ్యోతిషః సకాశాదాత్మజ్యోతిషి విశేషమాహ —
నిరతిశయం చేతి ।
ప్రతివచనవాక్యార్థముపసంహరతి —
స ఎష ఇతి ।