ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಕತಮ ಆತ್ಮೇತಿ ಯೋಽಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಪ್ರಾಣೇಷು ಹೃದ್ಯಂತರ್ಜ್ಯೋತಿಃ ಪುರುಷಃ ಸ ಸಮಾನಃ ಸನ್ನುಭೌ ಲೋಕಾವನುಸಂಚರತಿ ಧ್ಯಾಯತೀವ ಲೇಲಾಯತೀವ ಸ ಹಿ ಸ್ವಪ್ನೋ ಭೂತ್ವೇಮಂ ಲೋಕಮತಿಕ್ರಾಮತಿ ಮೃತ್ಯೋ ರೂಪಾಣಿ ॥ ೭ ॥
ಸರ್ವಾ ಏತಾಃ ಕಲ್ಪನಾಃ ಬುದ್ಧಿವಿಜ್ಞಾನಾವಭಾಸಕಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷೋಽಪಹ್ನವಾತ್ ಅಸ್ಯ ಶ್ರೇಯೋಮಾರ್ಗಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷಭೂತಾ ವೈದಿಕಸ್ಯ । ತತ್ರ ಯೇಷಾಂ ಬಾಹ್ಯೋಽರ್ಥಃ ಅಸ್ತಿ, ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ನ ತಾವತ್ ಸ್ವಾತ್ಮಾವಭಾಸಕತ್ವಂ ಘಟಾದೇಃ ; ತಮಸಿ ಅವಸ್ಥಿತಃ ಘಟಾದಿಸ್ತಾವತ್ ನ ಕದಾಚಿದಪಿ ಸ್ವಾತ್ಮನಾ ಅವಭಾಸ್ಯತೇ, ಪ್ರದೀಪಾದ್ಯಾಲೋಕಸಂಯೋಗೇನ ತು ನಿಯಮೇನೈವಾವಭಾಸ್ಯಮಾನೋ ದೃಷ್ಟಃ ಸಾಲೋಕೋ ಘಟ ಇತಿ — ಸಂಶ್ಲಿಷ್ಟಯೋರಪಿ ಘಟಾಲೋಕಯೋಃ ಅನ್ಯತ್ವಮೇವ, ಪುನಃ ಪುನಃ ಸಂಶ್ಲೇಷೇ ವಿಶ್ಲೇಷೇ ಚ ವಿಶೇಷದರ್ಶನಾತ್ , ರಜ್ಜುಘಟಯೋರಿವ ; ಅನ್ಯತ್ವೇ ಚ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸಕತ್ವಮ್ ; ನ ಸ್ವಾತ್ಮನೈವ ಸ್ವಮಾತ್ಮಾನಮವಭಾಸಯತಿ । ನನು ಪ್ರದೀಪಃ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಮೇವ ಅವಭಾಸಯನ್ ದೃಷ್ಟ ಇತಿ — ನ ಹಿ ಘಟಾದಿವತ್ ಪ್ರದೀಪದರ್ಶನಾಯ ಪ್ರಕಾಶಾಂತರಮ್ ಉಪಾದದತೇ ಲೌಕಿಕಾಃ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರದೀಪಃ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಕಾಶಯತಿ — ನ, ಅವಭಾಸ್ಯತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ — ಯದ್ಯಪಿ ಪ್ರದೀಪಃ ಅನ್ಯಸ್ಯಾವಭಾಸಕಃ ಸ್ವಯಮವಭಾಸಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ , ತಥಾಪಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಚೈತನ್ಯಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ನ ವ್ಯಭಿಚರತಿ, ಘಟಾದಿವದೇವ ; ಯದಾ ಚೈವಮ್ , ತದಾ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ತಾವತ್ ಅವಶ್ಯಂಭಾವಿ । ನನು ಯಥಾ ಘಟಃ ಚೈತನ್ಯಾವಭಾಸ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಾಲೋಕಾಂತರಮಪೇಕ್ಷತೇ, ನ ತ್ವೇವಂ ಪ್ರದೀಪಃ ಅನ್ಯಮಾಲೋಕಾಂತರಮಪೇಕ್ಷತೇ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರದೀಪಃ ಅನ್ಯಾವಭಾಸ್ಯೋಽಪಿ ಸನ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಘಟಂ ಚ ಅವಭಾಸಯತಿ — ನ, ಸ್ವತಃ ಪರತೋ ವಾ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾತ್ — ಯಥಾ ಚೈತನ್ಯಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ಘಟಸ್ಯ, ತಥಾ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯಾಪಿ ಚೈತನ್ಯಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಮವಿಶಿಷ್ಟಮ್ । ಯತ್ತೂಚ್ಯತೇ, ಪ್ರದೀಪ ಆತ್ಮಾನಂ ಘಟಂ ಚಾವಭಾಸಯತೀತಿ, ತದಸತ್ ; ಕಸ್ಮಾತ್ ? ಯದಾ ಆತ್ಮಾನಂ ನಾವಭಾಸಯತಿ, ತದಾ ಕೀದೃಶಃ ಸ್ಯಾತ್ ; ನ ಹಿ ತದಾ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವತೋ ವಾ ಪರತೋ ವಾ ವಿಶೇಷಃ ಕಶ್ಚಿದುಪಲಭ್ಯತೇ ; ಸ ಹಿ ಅವಭಾಸ್ಯೋ ಭವತಿ, ಯಸ್ಯಾವಭಾಸಕಸನ್ನಿಧೌ ಅಸನ್ನಿಧೌ ಚ ವಿಶೇಷ ಉಪಲಭ್ಯತೇ ; ನ ಹಿ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮಸನ್ನಿಧಿಃ ಅಸನ್ನಿಧಿರ್ವಾ ಶಕ್ಯಃ ಕಲ್ಪಯಿತುಮ್ ; ಅಸತಿ ಚ ಕಾದಾಚಿತ್ಕೇ ವಿಶೇಷೇ, ಆತ್ಮಾನಂ ಪ್ರದೀಪಃ ಪ್ರಕಾಶಯತೀತಿ ಮೃಷೈವೋಚ್ಯತೇ । ಚೈತನ್ಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಂ ತು ಘಟಾದಿಭಿರವಿಶಿಷ್ಟಂ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ । ತಸ್ಮಾದ್ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಆತ್ಮಗ್ರಾಹ್ಯಗ್ರಾಹಕತ್ವೇ ನ ಪ್ರದೀಪೋ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ । ಚೈತನ್ಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಂ ಚ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಬಾಹ್ಯವಿಷಯೈಃ ಅವಿಶಿಷ್ಟಮ್ ; ಚೈತನ್ಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ಚ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ, ಕಿಂ ಗ್ರಾಹ್ಯವಿಜ್ಞಾನಗ್ರಾಹ್ಯತೈವ ಕಿಂ ವಾ ಗ್ರಾಹಕವಿಜ್ಞಾನಗ್ರಾಹ್ಯತೇತಿ ತತ್ರ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನೇ ವಸ್ತುನಿ, ಯೋಽನ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟೋ ನ್ಯಾಯಃ, ಸ ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ಯುಕ್ತಃ, ನ ತು ದೃಷ್ಟವಿಪರೀತಃ ; ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಯಥಾ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇನೈವ ಗ್ರಾಹಕೇಣ ಬಾಹ್ಯಾನಾಂ ಪ್ರದೀಪಾನಾಂ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಮ್ , ತಥಾ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪಿ ಚೈತನ್ಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಾತ್ ಪ್ರಕಾಶಕತ್ವೇ ಸತ್ಯಪಿ ಪ್ರದೀಪವತ್ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಚೈತನ್ಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಂ ಯುಕ್ತಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಮ್ , ನ ತು ಅನನ್ಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮ್ ; ಯಶ್ಚಾನ್ಯಃ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಗ್ರಹೀತಾ, ಸ ಆತ್ಮಾ ಜ್ಯೋತಿರಂತರಂ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ । ತದಾ ಅನವಸ್ಥೇತಿ ಚೇತ್ , ನ ; ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಾತ್ರಂ ಹಿ ತದ್ಗ್ರಾಹಕಸ್ಯ ವಸ್ತ್ವಂತರತ್ವೇ ಲಿಂಗಮುಕ್ತಂ ನ್ಯಾಯತಃ ; ನ ತು ಏಕಾಂತತೋ ಗ್ರಾಹಕತ್ವೇ ತದ್ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಾಸ್ತಿತ್ವೇ ವಾ ಕದಾಚಿದಪಿ ಲಿಂಗಂ ಸಂಭವತಿ ; ತಸ್ಮಾತ್ ನ ತದನವಸ್ಥಾಪ್ರಸಂಗಃ । ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ಕರಣಾಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮ್ ಅನವಸ್ಥೇತಿ ಚೇತ್ , ನ, ನಿಯಮಾಭಾವಾತ್ — ನ ಹಿ ಸರ್ವತ್ರ ಅಯಂ ನಿಯಮೋ ಭವತಿ ; ಯತ್ರ ವಸ್ತ್ವಂತರೇಣ ಗೃಹ್ಯತೇ ವಸ್ತ್ವಂತರಮ್ , ತತ್ರ ಗ್ರಾಹ್ಯಗ್ರಾಹಕವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ಕರಣಾಂತರಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನೈಕಾಂತೇನ ನಿಯಂತುಂ ಶಕ್ಯತೇ, ವೈಚಿತ್ರ್ಯದರ್ಶನಾತ್ ; ಕಥಮ್ ? ಘಟಸ್ತಾವತ್ ಸ್ವಾತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇನ ಆತ್ಮನಾ ಗೃಹ್ಯತೇ ; ತತ್ರ ಪ್ರದೀಪಾದಿರಾಲೋಕಃ ಗ್ರಾಹ್ಯಗ್ರಾಹಕವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ಕರಣಮ್ ; ನ ಹಿ ಪ್ರದೀಪಾದ್ಯಾಲೋಕಃ ಘಟಾಂಶಃ ಚಕ್ಷುರಂಶೋ ವಾ ; ಘಟವತ್ ಚಕ್ಷುರ್ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ, ಚಕ್ಷುಃ ಪ್ರದೀಪವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ನ ಬಾಹ್ಯಮಾಲೋಕಸ್ಥಾನೀಯಂ ಕಿಂಚಿತ್ಕರಣಾಂತರಮಪೇಕ್ಷತೇ ; ತಸ್ಮಾತ್ ನೈವ ನಿಯಂತುಂ ಶಕ್ಯತೇ — ಯತ್ರ ಯತ್ರ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಂ ತತ್ರ ತತ್ರ ಕರಣಾಂತರಂ ಸ್ಯಾದೇವೇತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹಕಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ನ ಕರಣದ್ವಾರಾ ಅನವಸ್ಥಾ, ನಾಪಿ ಗ್ರಾಹಕತ್ವದ್ವಾರಾ ಕದಾಚಿದಪಿ ಉಪಪಾದಯಿತುಂ ಶಕ್ಯತೇ । ತಸ್ಮಾತ್ ಸಿದ್ಧಂ ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಂತರಮಿತಿ । ನನು ನಾಸ್ತ್ಯೇವ ಬಾಹ್ಯೋಽರ್ಥಃ ಘಟಾದಿಃ ಪ್ರದೀಪೋ ವಾ ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರಿಕ್ತಃ ; ಯದ್ಧಿ ಯದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ನೋಪಲಭ್ಯತೇ, ತತ್ ತಾವನ್ಮಾತ್ರಂ ವಸ್ತು ದೃಷ್ಟಮ್ — ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನವಿಜ್ಞಾನಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಘಟಪಟಾದಿವಸ್ತು ; ಸ್ವಪ್ನವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾನುಪಲಂಭಾತ್ ಸ್ವಪ್ನಘಟಪ್ರದೀಪಾದೇಃ ಸ್ವಪ್ನವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರತಾ ಅವಗಮ್ಯತೇ, ತಥಾ ಜಾಗರಿತೇಽಪಿ ಘಟಪ್ರದೀಪಾದೇಃ ಜಾಗ್ರದ್ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಅನುಪಲಂಭಾತ್ ಜಾಗ್ರದ್ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರತೈವ ಯುಕ್ತಾ ಭವಿತುಮ್ ; ತಸ್ಮಾತ್ ನಾಸ್ತಿ ಬಾಹ್ಯೋಽರ್ಥಃ ಘಟಪ್ರದೀಪಾದಿಃ, ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಮೇವ ತು ಸರ್ವಮ್ ; ತತ್ರ ಯದುಕ್ತಮ್ , ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಾತ್ ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಸ್ತಿ ಜ್ಯೋತಿರಂತರಂ ಘಟಾದೇರಿವೇತಿ, ತನ್ಮಿಥ್ಯಾ, ಸರ್ವಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಾಭಾವಾತ್ । ನ, ಯಾವತ್ ತಾವದಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ — ನ ತು ಬಾಹ್ಯೋಽರ್ಥಃ ಭವತಾ ಏಕಾಂತೇನೈವ ನಾಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ ; ನನು ಮಯಾ ನಾಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತ ಏವ — ನ, ವಿಜ್ಞಾನಂ ಘಟಃ ಪ್ರದೀಪ ಇತಿ ಚ ಶಬ್ದಾರ್ಥಪೃಥಕ್ತ್ವಾತ್ ಯಾವತ್ , ತಾವದಪಿ ಬಾಹ್ಯಮರ್ಥಾಂತರಮ್ ಅವಶ್ಯಮಭ್ಯುಪಗಂತವ್ಯಮ್ ; ವಿಜ್ಞಾನಾದರ್ಥಾಂತರಂ ವಸ್ತು ನ ಚೇದಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ, ವಿಜ್ಞಾನಂ ಘಟಃ ಪಟ ಇತ್ಯೇವಮಾದೀನಾಂ ಶಬ್ದಾನಾಮ್ ಏಕಾರ್ಥತ್ವೇ ಪರ್ಯಾಯಶಬ್ದತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ; ತಥಾ ಸಾಧನಾನಾಂ ಫಲಸ್ಯ ಚ ಏಕತ್ವೇ, ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಭೇದೋಪದೇಶಶಾಸ್ತ್ರಾನರ್ಥಕ್ಯಪ್ರಸಂಗಃ ; ತತ್ಕರ್ತುಃ ಅಜ್ಞಾನಪ್ರಸಂಗೋ ವಾ । ಕಿಂಚಾನ್ಯತ್ — ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ವಾದಿಪ್ರತಿವಾದಿವಾದದೋಷಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ ; ನ ಹಿ ಆತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಮೇವ ವಾದಿಪ್ರತಿವಾದಿವಾದಃ ತದ್ದೋಷೋ ವಾ ಅಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ, ನಿರಾಕರ್ತವ್ಯತ್ವಾತ್ , ಪ್ರತಿವಾದ್ಯಾದೀನಾಮ್ ; ನ ಹಿ ಆತ್ಮೀಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಂ ನಿರಾಕರ್ತವ್ಯಮಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ, ಸ್ವಯಂ ವಾ ಆತ್ಮಾ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ; ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಸರ್ವಸಂವ್ಯವಹಾರಲೋಪಪ್ರಸಂಗಃ ; ನ ಚ ಪ್ರತಿವಾದ್ಯಾದಯಃ ಸ್ವಾತ್ಮನೈವ ಗೃಹ್ಯಂತ ಇತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮಃ ; ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯಾ ಹಿ ತೇ ಅಭ್ಯುಪಗಮ್ಯಂತೇ ; ತಸ್ಮಾತ್ ತದ್ವತ್ ಸರ್ವಮೇವ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯಂ ವಸ್ತು, ಜಾಗ್ರದ್ವಿಷಯತ್ವಾತ್ , ಜಾಗ್ರದ್ವಸ್ತುಪ್ರತಿವಾದ್ಯಾದಿವತ್ — ಇತಿ ಸುಲಭೋ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ — ಸಂತತ್ಯಂತರವತ್ , ವಿಜ್ಞಾನಾಂತರವಚ್ಚೇತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ ವಿಜ್ಞಾನವಾದಿನಾಪಿ ನ ಶಕ್ಯಂ ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ಜ್ಯೋತಿರಂತರಂ ನಿರಾಕರ್ತುಮ್ । ಸ್ವಪ್ನೇ ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕಾಭಾವಾತ್ ಅಯುಕ್ತಮಿತಿ ಚೇತ್ , ನ, ಅಭಾವಾದಪಿ ಭಾವಸ್ಯ ವಸ್ತ್ವಂತರತ್ವೋಪಪತ್ತೇಃ — ಭವತೈವ ತಾವತ್ ಸ್ವಪ್ನೇ ಘಟಾದಿವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಭಾವಭೂತತ್ವಮಭ್ಯುಪಗತಮ್ ; ತತ್ ಅಭ್ಯುಪಗಮ್ಯ ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಘಟಾದ್ಯಭಾವ ಉಚ್ಯತೇ ; ಸ ವಿಜ್ಞಾನವಿಷಯೋ ಘಟಾದಿಃ ಯದ್ಯಭಾವಃ ಯದಿ ವಾ ಭಾವಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಉಭಯಥಾಪಿ ಘಟಾದಿವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಭಾವಭೂತತ್ವಮಭ್ಯುಪಗತಮೇವ ; ನ ತು ತತ್ ನಿವರ್ತಯಿತುಂ ಶಕ್ಯತೇ, ತನ್ನಿವರ್ತಕನ್ಯಾಯಾಭಾವಾತ್ । ಏತೇನ ಸರ್ವಸ್ಯ ಶೂನ್ಯತಾ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಾ । ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಗ್ರಾಹ್ಯತಾ ಚ ಆತ್ಮನಃ ಅಹಮಿತಿ ಮೀಮಾಂಸಕಪಕ್ಷಃ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಃ ॥
ಸರ್ವಾ ಇತಿ ; ತತ್ರೇತಿ ; ನೇತಿ ; ತಮಸೀತಿ ; ಸಾಲೋಕೋ ಘಟ ಇತಿ ; ಸಂಶ್ಲಿಷ್ಟಯೋರಪೀತಿ ; ಅನ್ಯತ್ವೇ ಚೇತಿ ; ನನ್ವಿತಿ ; ನ ಹೀತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ನಾವಭಾಸ್ಯತ್ವೇತಿ ; ಯದ್ಯಪೀತಿ ; ಯದಾ ಚೇತಿ ; ನನ್ವಿತಿ ; ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ; ಯಥೇತಿ ; ಯಸ್ತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ; ನ ಹೀತಿ ; ಸ ಹೀತಿ ; ನ ಹೀತಿ ; ಅಸತೀತಿ ; ಚೈತನ್ಯೇತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ಚೈತನ್ಯೇತಿ ; ಚೈತನ್ಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ಚೇತಿ ; ಇತಿ ತತ್ರ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನ ಇತಿ ; ತಥಾ ಚೇತಿ ; ಯಶ್ಚೇತಿ ; ತದಾಽನವಸ್ಥೇತಿ ಚೇದಿತಿ ; ನೇತಿ ; ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಾತ್ರಂ ಹೀತಿ ; ನ ತ್ವಿತಿ ; ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ; ನ ನಿಯಮಾಭಾವಾದಿತಿ ; ನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ; ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ; ನ ಹೀತಿ ; ಘಟವದಿತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ತಸ್ಮಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ; ತಸ್ಮಾತ್ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ; ನನ್ವಿತಿ ; ಯದ್ಧೀತಿ ; ಸ್ವಪ್ನೇತಿ ; ತಥೇತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ತತ್ರೇತಿ ; ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ; ನೇತ್ಯದಿನಾ ; ನನ್ವಿತಿ ; ನನ್ವಿತಿ ; ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ; ವಿಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ; ತಥೇತಿ ; ತತ್ಕರ್ತುರಿತಿ ; ಕಿಂಚಾನ್ಯದಿತಿ ; ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ; ನ ಹೀತಿ ; ನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ; ತಥಾ ಚೇತಿ ; ನ ಚೇತಿ ; ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ಸಂತತ್ಯಂತರವದಿತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ಸ್ವಪ್ನ ಇತಿ ; ನಾಭಾವಾದಪೀತಿ ; ಭವತೈವೇತಿ ; ತದಭ್ಯುಪಗಮ್ಯೇತಿ ; ಸ ಇತಿ ; ಏತೇನೇತಿ ; ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೇತಿ ;

ಪಕ್ಷತ್ರಯೇಽಪಿ ದೋಷಂ ಸಂಭಾವಯತಿ —

ಸರ್ವಾ ಇತಿ ।

ಕಥಮಮೂಷಾಂ ಕಲ್ಪನಾನಾಂ ದೂಷಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಥಮಂ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ನಿರ್ಧಾರಣೇ ಸಪ್ತಮೀ ।

ಯತ್ತು ಧೀರೇವಾವಭಾಸಕತ್ವೇನ ಸ್ವಾಕಾರೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ನೇತಿ ।

ಯದವಭಾಸ್ಯಂ ತತ್ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸ್ಯಮವಭಾಸ್ಯತ್ವಾದ್ಯಥಾ ಘಟಾದಿ । ಅವಭಾಸ್ಯಾ ಚೇಯಂ ಬುದ್ಧಿರಿತ್ಯನುಮಾನಾದ್ಬುದ್ಧಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತಃ ಸಾಕ್ಷೀ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಾಧಯತಿ —

ತಮಸೀತಿ।

ತಸ್ಯಾವಭಾಸಕಾಪೇಕ್ಷಾಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ವಿಶೇಷಣಮ್ —

ಸಾಲೋಕೋ ಘಟ ಇತಿ ।

ಸಂಶ್ಲೇಷಾವಗಮಾನ್ನಾಸ್ತಿ ಘಟಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸಂಶ್ಲಿಷ್ಟಯೋರಪೀತಿ ।

ಭವತ್ವನ್ಯತ್ವಂ ಕಿಂ ತಾವತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಅನ್ಯತ್ವೇ ಚೇತಿ ।

 ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸಕತ್ವಂ ತಾದೃಶಾವಭಾಸಕಸಾಹಿತ್ಯಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಅವಭಾಸಯತಿ ಘಟಾದಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತ್ವೇ ಪರಿಹೃತೇ ವ್ಯಭಿಚಾರಮಾಶಂಕತೇ —

ನನ್ವಿತಿ ।

ತದೇವ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಅನೈಕಾಂತಿಕತ್ವಂ ನಿಗಮಯತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಪಕ್ಷತುಲ್ಯತ್ವಾನ್ನ ವ್ಯಭಿಚಾರೋಽಸ್ತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —

ನಾವಭಾಸ್ಯತ್ವೇತಿ ।

ಅಥಾನ್ಯಾವಭಾಸಕತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ನಾನ್ಯಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಯದ್ಯಪೀತಿ ।

ಅವಭಾಸ್ಯತ್ವಹೇತೋರವ್ಯಭಿಚಾರೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ಯದಾ ಚೇತಿ।

ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ಬುದ್ಧೇರಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಅವಭಾಸ್ಯತ್ವೇ ಸತ್ಯಪಿ ಪ್ರದೀಪೇ ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತೇನೈವಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಮಿತಿ ನಿಯಮಾಸಿದ್ಧೇರ್ವ್ಯಭಿಚಾರತಾದವಸ್ಥ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —

ನನ್ವಿತಿ ।

ಯದಿ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಾಸನಾತ್ಪೂರ್ವಮಸನ್ವಿಶೇಷಃ ಸಮನಂತರಕಾಲೇ ಸ್ಯಾತ್ತದಾ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಭಾಸಯತೀತಿ ವಕ್ತುಂ ಯುಕ್ತಂ ನ ಚ ಸೋಽಸ್ತೀತಿ ದೂಷಯತಿ —

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —

ಯಥೇತಿ ।

ಅವಭಾಸ್ಯತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರದೀಪೇ ಪರೋಕ್ತಂ ವಿಶೇಷಮನುಭಾಷ್ಯ ದೂಷಯತಿ —

ಯಸ್ತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ।

ಯದಾ ದೀಪೋ ನ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಭಾಸಯತಿ ತದಾಽನವಭಾಸಮಾನಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ।

ವಿಶೇಷಾಭಾವೇಽಪಿ ದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವೇನೈವಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಸ ಹೀತಿ ।

ದೀಪಸ್ಯ ವಿಶೇಷಾಂತರಾಭಾವೇಽಪಿ ಸ್ವಾತ್ಮಸಂನಿಧ್ಯಸಂನಿಧೀ ವಿಶೇಷಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವೇನಾನ್ಯೇನ ವಾ ಸ್ವಸ್ಮಿನ್ವಿಶೇಷಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ಅಸತೀತಿ।

ವ್ಯಭಿಚಾರನಿರಾಸಪೂರ್ವಕಂ ಭಾಸ್ಯತ್ವಾನುಮಾನಮುಪಪಾದ್ಯಾನುಮಾನಾಂತರಮಾಹ —

ಚೈತನ್ಯೇತಿ ।

ಯದ್ವ್ಯಂಜಕಂ ತತ್ಸ್ವವಿಜಾತೀಯವ್ಯಂಗ್ಯಂ ಯಥಾ ಸೂರ್ಯಾದಿ ವ್ಯಂಜಕಂ ಚ ವಿಜ್ಞಾನಂ ತಸ್ಮಾದ್ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರಿಕ್ತಶ್ಚಿದಾತ್ಮಾ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ನ ಸ್ವಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ಕಿಂತು ವಿಜಾತೀಯಚೈತನ್ಯಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಯದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ತದ್ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಯಥಾ ದೀಪೋ ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಚೇದಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯನುಮಾನಾಂತರಮಾಹ —

ಚೈತನ್ಯೇತಿ ।

ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತ್ವದಿಷ್ಟಗ್ರಾಹಕಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಮೃಶತಿ —

ಚೈತನ್ಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ಚೇತಿ ।

ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ನಿರ್ಣಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಇತಿ ತತ್ರ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನ ಇತಿ ।

ಅಸ್ತು ಲೋಕಾನುಸಾರೀ ನಿಶ್ಚಯೋ ಲೋಕಸ್ತು ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ತಥಾ ಚೇತಿ ।

ತಥಾಽಪಿ ಕುತೋ ವಿವಕ್ಷಿತಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಯಶ್ಚೇತಿ ।

ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ತಸ್ಯಾಪಿ ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮನವಸ್ಥಾಪ್ರಸಕ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —

ತದಾಽನವಸ್ಥೇತಿ ಚೇದಿತಿ ।

ಕೂಟಸ್ಥಬೋಧಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಸಾಕ್ಷಿಣೋಽವಿಷಯತ್ವಾನ್ನಾನವಸ್ಥೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —

ನೇತಿ ।

ಯದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ತತ್ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಯಥಾ ಘಟಾದೀತಿ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಾತ್ರಂ ಬುದ್ಧಿಗ್ರಾಹಕಸ್ಯ ತತೋ ವಸ್ತ್ವಂತರತ್ವೇ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವಾನವಭಾಸಸ್ಯತ್ವನ್ಯಾಯೇನ ಲಿಂಗಮುಕ್ತಂ ನ ಚ ಬುದ್ಧಿಸಾಕ್ಷಿಣೋ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಸ್ತಿ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿಸ್ವಾಭಾವ್ಯಾತ್ತತ್ಕುತೋಽನವಸ್ಥೇತ್ಯುಪಪಾದಯತಿ —

ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಾತ್ರಂ ಹೀತಿ ।

ಸಾಕ್ಷೀ ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯೋ ಗ್ರಾಹಕತ್ವಾದ್ಬುದ್ಧಿವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ತ್ವಿತಿ ।

ಗ್ರಾಹಕತ್ವಂ ಹಿ ಗ್ರಹಣಕರ್ತೃತ್ವಂ ವಾ ತತ್ಸಾಕ್ಷಿತ್ವಂ ವಾ । ಆದ್ಯೇ ಬುದ್ಧಿಸಾಕ್ಷಿಣೋ ಮುಖ್ಯವೃತ್ತ್ಯಾ ಗ್ರಹಣಕರ್ತೃತ್ವೇ ನ ಕಿಂಚಿಲ್ಲಿಂಗಂ ಸಂಭವತಿ । ದ್ವಿತೀಯೇ ತಸ್ಯ ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಾಸ್ತಿತ್ವೇ ನ ಕದಾಚಿದಪಿ ಪ್ರಮಾಣಮಸ್ತಿ ತತ್ಕುತೋಽನವಸ್ಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಗ್ರಾಹಕಾನವಸ್ಥಾಂ ಪರಿಹೃತ್ಯ ಕರಣಾನವಸ್ಥಾಮಾಶಂಕತೇ —

ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।

ತಸ್ಯ ಹಿ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ಚಕ್ಷುರಾದಿಸ್ಥಾನೀಯೇನ ಕರಣೇನ ಭವಿತವ್ಯಂ ತಸ್ಯಾಪಿ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇಽನ್ಯತ್ಕರಣಮಿತ್ಯನವಸ್ಥಾಂ ದೂಷಯತಿ —

ನ ನಿಯಮಾಭಾವಾದಿತಿ ।

ನಿಯಮಾಭಾವಂ ಸಾಧಯತಿ —

ನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ವೈಚಿತ್ರ್ಯದರ್ಶನಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —

ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಉಭಯವ್ಯತಿರೇಕಂ ವಿಶದಯತಿ —

ನ ಹೀತಿ ।

ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ವೈಚಿತ್ರ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಘಟವದಿತಿ ।

ನಿಯಮಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ।

ಅನವಸ್ಥಾದ್ವಯನಿರಾಕರಣಂ ನಿಗಮಯತಿ —

ತಸ್ಮಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।

ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿಮತನಿರಾಕರಣಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾತ್ಸಿದ್ಧಮಿತಿ।

ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿನೀ ಧ್ವಸ್ತೇ ವಿಜ್ಞಾನವಾದೀ ಚೋದಯತಿ —

ನನ್ವಿತಿ ।

ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥೋ ವಿಜ್ಞಾನಾತಿರಿಕ್ತೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —

ಯದ್ಧೀತಿ ।

ನೋಪಲಭ್ಯತೇ ಚ ಜಾಗ್ರದ್ವಸ್ತು ಜಾಗ್ರದ್ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣೇತಿ ಶೇಷಃ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —

ಸ್ವಪ್ನೇತಿ ।

ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ವಿವೃಣೋತಿ —

ತಥೇತಿ ।

ಉಕ್ತಮನುಮಾನಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಸರ್ವಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ಕಿಮಿತಿ ತಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।

ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಾಪಲಾಪವಾದಿನಂ ದೂಷಯತಿ —

ನೇತ್ಯದಿನಾ ।

ಹೇತುಂ ವಿಶದಯತಿ —

ನನ್ವಿತಿ।

ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರವಾದಿತ್ವಾದೇಕಾಂತೇನ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಾನಭ್ಯುಪಗತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —

ನನ್ವಿತಿ ।

ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಂ ಹಠಾದಂಗೀಕಾರಯತಿ —

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅನ್ವಯಮುಖೇನೋಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —

ವಿಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನಜ್ಞೇಯಯೋರೈಕ್ಯೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —

ತಥೇತಿ ।

ಅನರ್ಥಕಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮುಪದಿಶತೋ ಬುದ್ಧಸ್ಯ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —

ತತ್ಕರ್ತುರಿತಿ ।

ವಾಶಬ್ದಶ್ಚಾರ್ಥಃ ।

ಇತಶ್ಚ ಸರ್ವಸ್ಯ ನಾಸ್ತಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —

ಕಿಂಚಾನ್ಯದಿತಿ ।

ನ ಕೇವಲಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೋಪಪತ್ತಿವಶಾದೇವ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥೋಽಭ್ಯುಪೇಯಃ ಕಿಂತು ತತ್ರೈವಾನ್ಯದಪಿ ಕಾರಣಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।

ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —

ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।

ಯದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ತತ್ಸ್ವವ್ಯತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಯಥಾ ಪ್ರತಿವಾದ್ಯಾದಿ ಜಾಗ್ರದ್ವಸ್ತು ಚೇದಂ ಗ್ರಾಹ್ಯಮಿತ್ಯನುಮಾನಾನ್ನ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಾಪಲಾಪಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ನಿರಾಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ತೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನಮಾತ್ರತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽತ್ಮೀಯಜ್ಞಾನತ್ವಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನತ್ವಂ ವಾ ತೇಷಾಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ ಕ್ರಮೇಣ ದೂಷಯತಿ —

ನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಸ್ವಕೀಯನಿಷೇಧೇ ಸ್ವನಿಷೇಧೇ ಚಾನಿಷ್ಟಾಪತ್ತಿಮಾಚಷ್ಟೇ —

ತಥಾ ಚೇತಿ ।

ತದಂಗೀಕಾರಾಲೋಚನಾಯಾಮಪಿ ಪ್ರತಿವಾದ್ಯಾದೀನಾಂ ವಿಜ್ಞಾನಾತಿರೇಕಃ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —

ನ ಚೇತಿ ।

ಅನ್ಯಥಾ ವಿವಾದಾಭಾವಾಪಾತಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತೇಷಾಮಂಗೀಕಾರಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇತಿ ।

ಸಿದ್ಧೇ ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಫಲಿತಮನುಮಾನಂ ನಿಗಮಯತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಕಿಂಚ ಚೈತ್ರಸಂತಾನೇನ ಮೈತ್ರಸಂತಾನೋ ವ್ಯವಹಾರಾದನುಮೀಯತೇ ಸರ್ವಜ್ಞಾನೇನ ಚಾಸರ್ವಜ್ಞಜ್ಞಾನಾನಿ ಜ್ಞಾಯಂತೇ ತತ್ರ ಭೇದಸ್ಯ ತೇಽಪಿ ಸಿದ್ಧೇಸ್ತದ್ದೃಷ್ಟಾಂತಾನ್ನೀಲಾದೇಸ್ತದ್ಧಿಯಶ್ಚ ಭೇದಃ ಶಕ್ಯೋಽನುಮಾತುಮಿತ್ಯಾಹ —

ಸಂತತ್ಯಂತರವದಿತಿ ।

ಇತಿ ನ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಾಪಲಾಪಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ತದಪಲಾಪಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ವಿಜ್ಞಾನಾದರ್ಥಭೇದೋಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ವಿಜ್ಞಾನಾತಿರಿಕ್ತ ಉಕ್ತಃ । ಸಂಪ್ರತಿ ವಿಮತಂ ನ ಜ್ಞಾನಭಿನ್ನಂ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಾತ್ಸ್ವಪ್ನಗ್ರಾಹ್ಯವದಿತ್ಯುಕ್ತಮನುವದತಿ —

ಸ್ವಪ್ನ ಇತಿ ।

ಅಯುಕ್ತಂ ವಿಜ್ಞಾನಾತಿರಿಕ್ತತ್ವಮರ್ಥಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತಾಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —

ನಾಭಾವಾದಪೀತಿ ।

ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —

ಭವತೈವೇತಿ ।

ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿಭ್ಯೋ ವಿಶೇಷಮಾಹ —

ತದಭ್ಯುಪಗಮ್ಯೇತಿ ।

ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸ ಇತಿ ।

ಘಟಾದಿವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಭಾವಭೂತಸ್ಯಾಭ್ಯುಪಗತಸ್ಯ ಘಟಾದೇರ್ಭಾವಾದಭಾವಾದ್ವಾ ವಿಷಯಾದರ್ಥಾಂತರತ್ವಾದ್ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದ್ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯೋಪಗಮಾದ್ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತಾ ಸುಪ್ರಸಿದ್ಧೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಮಾಧ್ಯಮಿಕಮತಮತಿದೇಶೇನ ನಿರಾಕರೋತಿ —

ಏತೇನೇತಿ ।

ಜ್ಞಾನಜ್ಞೇಯಯೋರ್ನಿರಾಕರ್ತುಮಶಕ್ಯತ್ವವಚನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಆತ್ಮನೋ ಗ್ರಾಹ್ಯಸ್ಯಾಹಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೈವ ಗ್ರಾಹ್ಯತೇತಿ ಮೀಮಾಂಸಕಮತಮಪಿ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಮೇಕಸ್ಯೈವ ಗ್ರಾಹ್ಯಗ್ರಾಹಕತಯಾ ನಿರಸ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —

ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೇತಿ ।