పక్షత్రయేఽపి దోషం సంభావయతి —
సర్వా ఇతి ।
కథమమూషాం కల్పనానాం దూషణమిత్యాశఙ్క్య ప్రథమం బాహ్యార్థవాదినం ప్రత్యాహ —
తత్రేతి ।
నిర్ధారణే సప్తమీ ।
యత్తు ధీరేవావభాసకత్వేన స్వాకారేతి తత్రాఽఽహ —
నేతి ।
యదవభాస్యం తత్స్వాతిరిక్తావభాస్యమవభాస్యత్వాద్యథా ఘటాది । అవభాస్యా చేయం బుద్ధిరిత్యనుమానాద్బుద్ధివ్యతిరిక్తః సాక్షీ సిధ్యతీత్యర్థః ।
దృష్టాన్తం సాధయతి —
తమసీతి।
తస్యావభాసకాపేక్షాం దర్శయితుం విశేషణమ్ —
సాలోకో ఘట ఇతి ।
సంశ్లేషావగమాన్నాస్తి ఘటస్య వ్యతిరిక్తావభాస్యత్వమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
సంశ్లిష్టయోరపీతి ।
భవత్వన్యత్వం కిం తావతేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అన్యత్వే చేతి ।
వ్యతిరిక్తావభాసకత్వం తాదృశావభాసకసాహిత్యమితి యావత్ । అవభాసయతి ఘటాదిరితి శేషః ।
దృష్టాన్తస్య సాధ్యవికలత్వే పరిహృతే వ్యభిచారమాశఙ్కతే —
నన్వితి ।
తదేవ వ్యతిరేకముఖేనాఽఽహ —
న హీతి ।
అనైకాన్తికత్వం నిగమయతి —
తస్మాదితి ।
ప్రదీపస్య పక్షతుల్యత్వాన్న వ్యభిచారోఽస్తీతి పరిహరతి —
నావభాస్యత్వేతి ।
అథాన్యావభాసకత్వాత్తస్య నాన్యావభాస్యత్వమితి చేత్తత్రాఽఽహ —
యద్యపీతి ।
అవభాస్యత్వహేతోరవ్యభిచారే ఫలితమాహ —
యదా చేతి।
వ్యతిరిక్తావభాస్యత్వం బుద్ధేరితి శేషః ।
అవభాస్యత్వే సత్యపి ప్రదీపే స్వాతిరిక్తేనైవావభాస్యత్వమితి నియమాసిద్ధేర్వ్యభిచారతాదవస్థ్యమితి శఙ్కతే —
నన్వితి ।
యది ప్రదీపస్య స్వాభాసనాత్పూర్వమసన్విశేషః సమనన్తరకాలే స్యాత్తదా స్వాత్మానం భాసయతీతి వక్తుం యుక్తం న చ సోఽస్తీతి దూషయతి —
నేత్యాదినా ।
తదేవ వివృణోతి —
యథేతి ।
అవభాస్యత్వావిశేషాదిత్యర్థః ।
ప్రదీపే పరోక్తం విశేషమనుభాష్య దూషయతి —
యస్త్విత్యాదినా।
యదా దీపో న స్వాత్మానం భాసయతి తదాఽనవభాసమానః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి।
విశేషాభావేఽపి దీపస్య స్వేనైవావభాస్యత్వం కిం న స్యాదితి చేత్తత్రాఽఽహ —
స హీతి ।
దీపస్య విశేషాన్తరాభావేఽపి స్వాత్మసంనిధ్యసంనిధీ విశేషావిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి ।
దీపస్య స్వేనాన్యేన వా స్వస్మిన్విశేషాభావే ఫలితమాహ —
అసతీతి।
వ్యభిచారనిరాసపూర్వకం భాస్యత్వానుమానముపపాద్యానుమానాన్తరమాహ —
చైతన్యేతి ।
యద్వ్యఞ్జకం తత్స్వవిజాతీయవ్యఙ్గ్యం యథా సూర్యాది వ్యఞ్జకం చ విజ్ఞానం తస్మాద్విజ్ఞానవ్యతిరిక్తశ్చిదాత్మా సిధ్యతీత్యర్థః ।
ప్రదీపస్య న స్వావభాస్యత్వం కిన్తు విజాతీయచైతన్యావభాస్యత్వమితి స్థితే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
యద్గ్రాహ్యం తద్గ్రాహకాన్తరగ్రాహ్యం యథా దీపో గ్రాహ్యం చేదం విజ్ఞానమిత్యనుమానాన్తరమాహ —
చైతన్యేతి ।
తథాఽపి కథం త్వదిష్టగ్రాహకసిద్ధిరిత్యాశఙ్క్య విమృశతి —
చైతన్యగ్రాహ్యత్వే చేతి ।
కథం తర్హి నిర్ణయస్తత్రాఽఽహ —
ఇతి తత్ర సన్దిహ్యమాన ఇతి ।
అస్తు లోకానుసారీ నిశ్చయో లోకస్తు కథమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తథా చేతి ।
తథాఽపి కుతో వివక్షితాత్మజ్యోతిస్తత్రాఽఽహ —
యశ్చేతి ।
విజ్ఞానస్య గ్రాహకాన్తరగ్రాహ్యత్వే తస్యాపి గ్రాహకాన్తరాపేక్షాయామనవస్థాప్రసక్తిరితి శఙ్కతే —
తదాఽనవస్థేతి చేదితి ।
కూటస్థబోధస్య విజ్ఞానసాక్షిణోఽవిషయత్వాన్నానవస్థేతి పరిహరతి —
నేతి ।
యద్గ్రాహ్యం తత్స్వాతిరిక్తగ్రాహ్యం యథా ఘటాదీతి గ్రాహ్యత్వమాత్రం బుద్ధిగ్రాహకస్య తతో వస్త్వన్తరత్వే ప్రదీపస్య స్వానవభాసస్యత్వన్యాయేన లిఙ్గముక్తం న చ బుద్ధిసాక్షిణో గ్రాహ్యత్వమస్తి కూటస్థదృష్టిస్వాభావ్యాత్తత్కుతోఽనవస్థేత్యుపపాదయతి —
గ్రాహ్యత్వమాత్రం హీతి ।
సాక్షీ స్వాతిరిక్తగ్రాహ్యో గ్రాహకత్వాద్బుద్ధివదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న త్వితి ।
గ్రాహకత్వం హి గ్రహణకర్తృత్వం వా తత్సాక్షిత్వం వా । ఆద్యే బుద్ధిసాక్షిణో ముఖ్యవృత్త్యా గ్రహణకర్తృత్వే న కిఞ్చిల్లిఙ్గం సంభవతి । ద్వితీయే తస్య గ్రాహకాన్తరాస్తిత్వే న కదాచిదపి ప్రమాణమస్తి తత్కుతోఽనవస్థేత్యర్థః ।
గ్రాహకానవస్థాం పరిహృత్య కరణానవస్థామాశఙ్కతే —
విజ్ఞానస్యేతి ।
తస్య హి గ్రాహ్యత్వే చక్షురాదిస్థానీయేన కరణేన భవితవ్యం తస్యాపి గ్రాహ్యత్వేఽన్యత్కరణమిత్యనవస్థాం దూషయతి —
న నియమాభావాదితి ।
నియమాభావం సాధయతి —
న హీత్యాదినా ।
వైచిత్ర్యదర్శనమాకాఙ్క్షాపూర్వకం స్ఫుటయతి —
కథమిత్యాదినా ।
ఉభయవ్యతిరేకం విశదయతి —
న హీతి ।
తథాఽపి కథం వైచిత్ర్యం తత్రాఽఽహ —
ఘటవదితి ।
నియమాభావముపసంహరతి —
తస్మాదితి।
అనవస్థాద్వయనిరాకరణం నిగమయతి —
తస్మాద్విజ్ఞానస్యేతి ।
బాహ్యార్థవాదిమతనిరాకరణముపసంహరతి —
తస్మాత్సిద్ధమితి।
బాహ్యార్థవాదినీ ధ్వస్తే విజ్ఞానవాదీ చోదయతి —
నన్వితి ।
బాహ్యార్థో విజ్ఞానాతిరిక్తో నాస్తీత్యత్ర ప్రమాణమాహ —
యద్ధీతి ।
నోపలభ్యతే చ జాగ్రద్వస్తు జాగ్రద్విజ్ఞానవ్యతిరేకేణేతి శేషః ।
దృష్టాన్తం సమర్థయతే —
స్వప్నేతి ।
దార్ష్టాన్తికం వివృణోతి —
తథేతి ।
ఉక్తమనుమానముపసంహరతి —
తస్మాదితి ।
సర్వం విజ్ఞానమాత్రమితి స్థితే ఫలితమాహ —
తత్రేతి ।
కిమితి తస్య మిథ్యాత్వం తత్రాఽఽహ —
సర్వస్యేతి ।
బాహ్యార్థాపలాపవాదినం దూషయతి —
నేత్యదినా ।
హేతుం విశదయతి —
నన్వితి।
విజ్ఞానమాత్రవాదిత్వాదేకాన్తేన బాహ్యార్థానభ్యుపగతిరితి శఙ్కతే —
నన్వితి ।
బాహ్యార్థం హఠాదఙ్గీకారయతి —
నేత్యాదినా ।
అన్వయముఖేనోక్తమర్థం వ్యతిరేకముఖేన విశదయతి —
విజ్ఞానాదితి ।
జ్ఞానజ్ఞేయయోరైక్యే దోషాన్తరమాహ —
తథేతి ।
అనర్థకం శాస్త్రముపదిశతో బుద్ధస్య సర్వజ్ఞత్వం న స్యాదిత్యాహ —
తత్కర్తురితి ।
వాశబ్దశ్చార్థః ।
ఇతశ్చ సర్వస్య నాస్తి విజ్ఞానమాత్రత్వమిత్యాహ —
కిఞ్చాన్యదితి ।
న కేవలం పూర్వోక్తోపపత్తివశాదేవ బాహ్యార్థోఽభ్యుపేయః కిన్తు తత్రైవాన్యదపి కారణముచ్యత ఇతి యావత్ ।
తదేవ స్ఫుటయతి —
విజ్ఞానేతి ।
యద్గ్రాహ్యం తత్స్వవ్యతిరిక్తగ్రాహ్యం యథా ప్రతివాద్యాది జాగ్రద్వస్తు చేదం గ్రాహ్యమిత్యనుమానాన్న బాహ్యార్థాపలాపసిద్ధిరిత్యర్థః ।
దృష్టాన్తే విప్రతిపత్తిం ప్రత్యాహ —
న హీతి ।
నిరాకర్తవ్యత్వేఽపి తేషాం జ్ఞానమాత్రత్వం కిం న స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽత్మీయజ్ఞానత్వమాత్మజ్ఞానత్వం వా తేషామితి వికల్ప్య క్రమేణ దూషయతి —
న హీత్యాదినా ।
స్వకీయనిషేధే స్వనిషేధే చానిష్టాపత్తిమాచష్టే —
తథా చేతి ।
తదఙ్గీకారాలోచనాయామపి ప్రతివాద్యాదీనాం విజ్ఞానాతిరేకః సేత్స్యతీత్యాహ —
న చేతి ।
అన్యథా వివాదాభావాపాతాదితి భావః ।
కథం తర్హి తేషామఙ్గీకారస్తత్రాఽఽహ —
వ్యతిరిక్తేతి ।
సిద్ధే దృష్టాన్తే ఫలితమనుమానం నిగమయతి —
తస్మాదితి ।
కిఞ్చ చైత్రసన్తానేన మైత్రసన్తానో వ్యవహారాదనుమీయతే సర్వజ్ఞానేన చాసర్వజ్ఞజ్ఞానాని జ్ఞాయన్తే తత్ర భేదస్య తేఽపి సిద్ధేస్తద్దృష్టాన్తాన్నీలాదేస్తద్ధియశ్చ భేదః శక్యోఽనుమాతుమిత్యాహ —
సన్తత్యన్తరవదితి ।
ఇతి న బాహ్యార్థాపలాపసిద్ధిరితి శేషః ।
తదపలాపాసంభవే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
విజ్ఞానాదర్థభేదోక్త్యా ప్రత్యగాత్మా విజ్ఞానాతిరిక్త ఉక్తః । సంప్రతి విమతం న జ్ఞానభిన్నం గ్రాహ్యత్వాత్స్వప్నగ్రాహ్యవదిత్యుక్తమనువదతి —
స్వప్న ఇతి ।
అయుక్తం విజ్ఞానాతిరిక్తత్వమర్థస్యేతి శేషః ।
దృష్టాన్తస్య సాధ్యవికలతామభిప్రేత్య పరిహరతి —
నాభావాదపీతి ।
సంగ్రహవాక్యం వివృణోతి —
భవతైవేతి ।
బాహ్యార్థవాదిభ్యో విశేషమాహ —
తదభ్యుపగమ్యేతి ।
తథాఽపి కథం దృష్టాన్తస్య సాధ్యవికలతేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
స ఇతి ।
ఘటాదివిజ్ఞానస్య భావభూతస్యాభ్యుపగతస్య ఘటాదేర్భావాదభావాద్వా విషయాదర్థాన్తరత్వాద్యస్య కస్యచిద్బాహ్యార్థస్యోపగమాద్దృష్టాన్తస్య సాధ్యవికలతా సుప్రసిద్ధేత్యర్థః ।
మాధ్యమికమతమతిదేశేన నిరాకరోతి —
ఎతేనేతి ।
జ్ఞానజ్ఞేయయోర్నిరాకర్తుమశక్యత్వవచనేనేతి యావత్ ।
ఆత్మనో గ్రాహ్యస్యాహమితి ప్రత్యగాత్మనైవ గ్రాహ్యతేతి మీమాంసకమతమపి ప్రత్యుక్తమేకస్యైవ గ్రాహ్యగ్రాహకతయా నిరస్తత్వాదిత్యాహ —
ప్రత్యగాత్మేతి ।