ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
கதம ஆத்மேதி யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷ: ஸ ஸமாந: ஸந்நுபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ ஸ ஹி ஸ்வப்நோ பூ⁴த்வேமம் லோகமதிக்ராமதி ம்ருத்யோ ரூபாணி ॥ 7 ॥
ஸர்வஸ்ய ச ஸ்வஸம்வேத்³யவிஜ்ஞாநமாத்ரத்வே, விஜ்ஞாநஸ்ய ச ஸ்வச்சா²வபோ³தா⁴வபா⁴ஸமாத்ரஸ்வாபா⁴வ்யாப்⁴யுபக³மாத் , தத்³த³ர்ஶிநஶ்சாந்யஸ்யாபா⁴வே, அநித்யது³:க²ஶூந்யாநாத்மத்வாத்³யநேககல்பநாநுபபத்தி: । ந ச தா³டி³மாதே³ரிவ விருத்³தா⁴நேகாம்ஶவத்த்வம் விஜ்ஞாநஸ்ய, ஸ்வச்சா²வபா⁴ஸஸ்வாபா⁴வ்யாத்³விஜ்ஞாநஸ்ய । அநித்யது³:கா²தீ³நாம் விஜ்ஞாநாம்ஶத்வே ச ஸதி அநுபூ⁴யமாநத்வாத் வ்யதிரிக்தவிஷயத்வப்ரஸங்க³: । அத² அநித்யது³:கா²த்³யாத்மைகத்வமேவ விஜ்ஞாநஸ்ய, ததா³ தத்³வியோகா³த் விஶுத்³தி⁴கல்பநாநுபபத்தி: ; ஸம்யோகி³மலவியோகா³த்³தி⁴ விஶுத்³தி⁴ர்ப⁴வதி, யதா² ஆத³ர்ஶப்ரப்⁴ருதீநாம் ; ந து ஸ்வாபா⁴விகேந த⁴ர்மேண கஸ்யசித்³வியோகோ³ த்³ருஷ்ட: ; ந ஹி அக்³நே: ஸ்வாபா⁴விகேந ப்ரகாஶேந ஔஷ்ண்யேந வா வியோகோ³ த்³ருஷ்ட: ; யத³பி புஷ்பகு³ணாநாம் ரக்தத்வாதீ³நாம் த்³ரவ்யாந்தரயோகே³ந வியோஜநம் த்³ருஶ்யதே, தத்ராபி ஸம்யோக³பூர்வத்வமநுமீயதே — பீ³ஜபா⁴வநயா புஷ்பப²லாதீ³நாம் கு³ணாந்தரோத்பத்தித³ர்ஶநாத் ; அத: விஜ்ஞாநஸ்ய விஶுத்³தி⁴கல்பநாநுபபத்தி: । விஷயவிஷய்யாபா⁴ஸத்வம் ச யத் மலம் பரிகல்ப்யதே விஜ்ஞாநஸ்ய, தத³பி அந்யஸம்ஸர்கா³பா⁴வாத் அநுபபந்நம் ; ந ஹி அவித்³யமாநேந வித்³யமாநஸ்ய ஸம்ஸர்க³: ஸ்யாத் ; அஸதி ச அந்யஸம்ஸர்கே³, யோ த⁴ர்மோ யஸ்ய த்³ருஷ்ட:, ஸ தத்ஸ்வபா⁴வத்வாத் ந தேந வியோக³மர்ஹதி — யதா² அக்³நேரௌஷ்ண்யம் , ஸவிதுர்வா ப்ரபா⁴ ; தஸ்மாத் அநித்யஸம்ஸர்கே³ண மலிநத்வம் தத்³விஶுத்³தி⁴ஶ்ச விஜ்ஞாநஸ்யேதி இயம் கல்பநா அந்த⁴பரம்பரைவ ப்ரமாணஶூந்யேத்யவக³ம்யதே । யத³பி தஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்ய நிர்வாணம் புருஷார்த²ம் கல்பயந்தி, தத்ராபி ப²லாஶ்ரயாநுபபத்தி: ; கண்டகவித்³த⁴ஸ்ய ஹி கண்டகவேத⁴ஜநிதது³:க²நிவ்ருத்தி: ப²லம் ; ந து கண்டகவித்³த⁴மரணே தத்³து³:க²நிவ்ருத்திப²லஸ்ய ஆஶ்ரய உபபத்³யதே ; தத்³வத் ஸர்வநிர்வாணே, அஸதி ச ப²லாஶ்ரயே, புருஷார்த²கல்பநா வ்யர்தை²வ ; யஸ்ய ஹி புருஷஶப்³த³வாச்யஸ்ய ஸத்த்வஸ்ய ஆத்மநோ விஜ்ஞாநஸ்ய ச அர்த²: பரிகல்ப்யதே, தஸ்ய புந: புருஷஸ்ய நிர்வாணே, கஸ்யார்த²: புருஷார்த² இதி ஸ்யாத் । யஸ்ய புந: அஸ்தி அநேகார்த²த³ர்ஶீ விஜ்ஞாநவ்யதிரிக்த ஆத்மா, தஸ்ய த்³ருஷ்டஸ்மரணது³:க²ஸம்யோக³வியோகா³தி³ ஸர்வமேவ உபபந்நம் , அந்யஸம்யோக³நிமித்தம் காலுஷ்யம் , தத்³வியோக³நிமித்தா ச விஶுத்³தி⁴ரிதி । ஶூந்யவாதி³பக்ஷஸ்து ஸர்வப்ரமாணவிப்ரதிஷித்³த⁴ இதி தந்நிராகரணாய ந ஆத³ர: க்ரியதே ॥

யத்து விஜ்ஞாநஸ்ய து³:கா²த்³யுபப்லுதத்த்வம் தத்³தூ³ஷயதி —

ஸர்வஸ்ய சேதி ।

ஶுத்³த⁴த்வாத்தத்ஸம்ஸர்க³த்³ரஷ்ட்ரபா⁴வாச்ச ந ஜ்ஞாநஸ்ய து³:கா²தி³ஸம்ப்லவ: ஸ்வஸம்வேத்³யத்வாங்கீ³காராதி³த்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநஸ்ய ஶுத்³த⁴போ³தை⁴கஸ்வாபா⁴வ்யமஸித்³த⁴ம் தா³டி³மாதி³வந்நாநாவித⁴து³:கா²த்³யம்ஶவத்வாஶ்ரயணாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ —

அநித்யேதி ।

தேஷாம் தத்³த⁴ர்மத்வே ஸத்யநுபூ⁴யமாநத்வாத்ததோ(அ)திரிக்தத்வம் ஸ்யாத்³த⁴ர்மாணாம் த⁴ர்மிமாத்ரத்வாபா⁴வாந்மேயாநாம் ச மாநாத³ர்தா²ந்தரத்வாத³தோ யந்மேயம் ந தஜ்ஜ்ஞாநாம்ஶோ யதா² க⁴டாதி³ மேயம் ச து³:கா²தீ³த்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநஸ்ய து³:கா²தி³த⁴ர்மோ ந ப⁴வதி கிந்து ஸ்வரூபமேவேதி ஶங்காமநுபா⁴ஷ்ய தோ³ஷமாஹ —

அதே²த்யாதி³நா ।

அநுபபத்திமேவ ப்ரகடயதி —

ஸம்யோகீ³த்யாதி³நா ।

ஸ்வாபா⁴விகஸ்யாபி வியோகோ³(அ)ஸ்தி புஷ்பரக்தத்வாதீ³நாம் ததோ²பலம்பா⁴தி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யத³பீதி ।

த்³ரவ்யாந்தரஶப்³தே³ந புஷ்பஸம்ப³ந்தி⁴நோ(அ)வயவாஸ்தத்³க³தரக்தத்வாத்³யாரம்ப⁴கா விவக்ஷிதா: । விமதம் ஸம்யோக³பூர்வகம் விபா⁴க³வத்த்வாந்மேஷாதி³வதி³த்யநுமாநாந்ந ஸ்வாபா⁴விகஸ்ய ஸதி வஸ்துநி நாஶோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²: ।

அநுமாநாநுகு³ணம் ப்ரத்யக்ஷம் த³ர்ஶயதி —

பீ³ஜேதி ।

கார்பாஸாதி³பீ³ஜே த்³ரவ்யவிஶேஷஸம்பர்காத்³ரக்தத்வாதி³வாஸநயா தத்புஷ்பாதீ³நாம் ரக்தாதி³கு³ணோத³யோபலம்பா⁴த்தத்ஸம்யோகி³த்³ரவ்யாபக³மாதே³வ தத்புஷ்பாதி³ஷு ரக்தத்வாத்³யபக³திரித்யர்த²: ।

விஶுத்³த்⁴யநுபபத்திமுபஸம்ஹரதி —

அத இதி ।

கல்பநாந்தரமநூத்³ய தூ³ஷயதி —

விஷயவிஷயீதி ।

கத²ம் புநர்ஜ்ஞாநஸ்யாந்யேந ஸம்ஸர்கா³பா⁴வஸ்தஸ்ய விஷயேண ஸம்ஸர்கா³தி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந ஹீதி ।

அதா²ந்யஸம்ஸர்க³மந்தரேணாபி ஜ்ஞாநஸ்ய விஷயவிஷய்யாபா⁴ஸத்வமலம் ஸ்யாதி³தி சேத்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

அஸதி சேதி ।

கல்பநாத்³வயமப்ராமாணிகமநாதே³யமித்யுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

கல்பநாந்தரமுத்தா²பயதி —

யத³பீதி ।

உபஶாந்திநிர்வாணஶப்³தா³ர்த²: ।

தூ³ஷயதி —

தத்ராபீதி ।

ப²ல்யபா⁴வே(அ)பி ப²லம் ஸ்யாதி³தி சேந்நேத்யாஹ —

கண்டகேதி ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகம் விவ்ருணோதி —

யஸ்ய ஹீதி ।

நநு த்வந்மதே(அ)பி வஸ்துநோ(அ)த்³வயத்வாத்தஸ்யாஸம்க³ஸ்ய கேநசித³பி ஸம்யோக³வியோக³யோரயோகா³த்ப²லித்வாஸம்ப⁴வே மோக்ஷாஸம்ப⁴வாதி³ துல்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யஸ்ய புநரிதி ।

யத்³யபி பூர்ணம் வஸ்து வஸ்துதோ(அ)ஸம்க³மங்கீ³க்ரியதே ததா²(அ)பி க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³ஸ்யாவித்³யாமாத்ரக்ருதத்வாத³ஸ்மந்மதே ஸர்வவ்யவஹாரஸம்ப⁴வாந்ந ஸாம்யமிதி பா⁴வ: ।

நநு பா³ஹ்யார்த²வாதோ³ விஜ்ஞாநவாத³ஶ்ச நிராக்ருதௌ ஶூந்யவாதோ³ நிராகர்தவ்யோ(அ)பி கஸ்மாந்ந நிராக்ரியதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஶூந்யத்வாதீ³தி ।

ஸமஸ்தஸ்ய வஸ்துந: ஸத்த்வேந பா⁴நாந்மாநாநாம் ச ஸர்வேஷாம் ஸத்³விஷயத்வாச்சூ²ந்யஸ்ய சாவிஷயதயா ப்ராப்த்யபா⁴வேந நிராகரணாநர்ஹத்வாத்தத்³விஷயத்வே ச ஶூந்யவாதி³நைவ விஷயநிராகரணோக்த்யா ஶூந்யஸ்யாபஹ்நவாத்தஸ்ய ச ஸ்பு²ரணாஸ்பு²ரணயோ: ஸர்வஶூந்யத்வாயோகா³த்தத்³வாதி³நஶ்ச ஸத்த்வாஸத்த்வயோஸ்தத³நுபபத்தே: ஸம்வ்ருதேஶ்சா(அ)(அ)ஶ்ரயாபா⁴வாத³ஸம்ப⁴வாத்ததா³ஶ்ரயத்வே ச ஶூந்யஸ்ய ஸ்வரூபஹாநாந்நிராஶ்ரயத்வே சாஸம்வ்ருதித்வாந்நாஸ்மாபி⁴ஸ்தத்³வாத³நிராஸாயா(அ)(அ)த³ர: க்ரியதே தத்ஸித்³த⁴ம் பு³த்³த்⁴யாஷ்வதிரிக்தம் நித்யஸித்³த⁴மத்யந்தஶுத்³த⁴ம் கூடஸ்த²மத்³வயமாத்மஜ்யோதிரிதி பா⁴வ: ॥ 7 ॥