ನ ತತ್ರ ವಿಷಯಾಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ರಥಾದಿಲಕ್ಷಣಾಃ ; ತಥಾ ನ ರಥಯೋಗಾಃ, ರಥೇಷು ಯುಜ್ಯಂತ ಇತಿ ರಥಯೋಗಾಃ ಅಶ್ವಾದಯಃ ತತ್ರ ನ ವಿದ್ಯಂತೇ ; ನ ಚ ಪಂಥಾನಃ ರಥಮಾರ್ಗಾಃ ಭವಂತಿ । ಅಥ ರಥಾನ್ ರಥಯೋಗಾನ್ ಪಥಶ್ಚ ಸೃಜತೇ ಸ್ವಯಮ್ । ಕಥಂ ಪುನಃ ಸೃಜತೇ ರಥಾದಿಸಾಧನಾನಾಂ ವೃಕ್ಷಾದೀನಾಮಭಾವೇ । ಉಚ್ಯತೇ — ನನು ಉಕ್ತಮ್ ‘ಅಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಸರ್ವಾವತೋ ಮಾತ್ರಾಮಪಾದಾಯ ಸ್ವಯಂ ವಿಹತ್ಯ ಸ್ವಯಂ ನಿರ್ಮಾಯ’ ಇತಿ ; ಅಂತಃಕರಣವೃತ್ತಿಃ ಅಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ವಾಸನಾ ಮಾತ್ರಾ, ತಾಮಪಾದಾಯ, ರಥಾದಿವಾಸನಾರೂಪಾಂತಃಕರಣವೃತ್ತಿಃ ತದುಪಲಬ್ಧಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಚೋದ್ಯಮಾನಾ ದೃಶ್ಯತ್ವೇನ ವ್ಯವತಿಷ್ಠತೇ ; ತದುಚ್ಯತೇ — ಸ್ವಯಂ ನಿರ್ಮಾಯೇತಿ ; ತದೇವ ಆಹ — ರಥಾದೀನ್ಸೃಜತ ಇತಿ ; ನ ತು ತತ್ರ ಕರಣಂ ವಾ, ಕರಣಾನುಗ್ರಾಹಕಾಣಿ ವಾ ಆದಿತ್ಯಾದಿಜ್ಯೋತೀಂಷಿ, ತದವಭಾಸ್ಯಾ ವಾ ರಥಾದಯೋ ವಿಷಯಾಃ ವಿದ್ಯಂತೇ ; ತದ್ವಾಸನಾಮಾತ್ರಂ ತು ಕೇವಲಂ ತದುಪಲಬ್ಧಿಕರ್ಮನಿಮಿತ್ತಚೋದಿತೋದ್ಭೂತಾಂತಃಕರಣವೃತ್ತ್ಯಾಶ್ರಯ ದೃಶ್ಯತೇ । ತತ್ ಯಸ್ಯ ಜ್ಯೋತಿಷೋ ದೃಶ್ಯತೇ ಅಲುಪ್ತದೃಶಃ, ತತ್ ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿಃ ಅತ್ರ ಕೇವಲಮ್ ಅಸಿರಿವ ಕೋಶಾತ್ ವಿವಿಕ್ತಮ್ । ತಥಾ ನ ತತ್ರ ಆನಂದಾಃ ಸುಖವಿಶೇಷಾಃ, ಮುದಃ ಹರ್ಷಾಃ ಪುತ್ರಾದಿಲಾಭನಿಮಿತ್ತಾಃ, ಪ್ರಮುದಃ ತೇ ಏವ ಪ್ರಕರ್ಷೋಪೇತಾಃ ; ಅಥ ಚ ಆನಂದಾದೀನ್ ಸೃಜತೇ । ತಥಾ ನ ತತ್ರ ವೇಶಾಂತಾಃ ಪಲ್ವಲಾಃ, ಪುಷ್ಕರಿಣ್ಯಃ ತಡಾಗಾಃ, ಸ್ರವಂತ್ಯಃ ನದ್ಯಃ ಭವಂತಿ ; ಅಥ ವೇಶಾಂತಾದೀನ್ಸೃಜತೇ ವಾಸನಾಮಾತ್ರರೂಪಾನ್ । ಯಸ್ಮಾತ್ ಸಃ ಹಿ ಕರ್ತಾ ; ತದ್ವಾಸನಾಶ್ರಯಚಿತ್ತವೃತ್ತ್ಯುದ್ಭವನಿಮಿತ್ತಕರ್ಮಹೇತುತ್ವೇನೇತಿ ಅವೋಚಾಮ ತಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಮ್ ; ನ ತು ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ತತ್ರ ಕ್ರಿಯಾ ಸಂಭವತಿ, ಸಾಧನಾಭಾವಾತ್ ; ನ ಹಿ ಕಾರಕಮಂತರೇಣ ಕ್ರಿಯಾ ಸಂಭವತಿ ; ನ ಚ ತತ್ರ ಹಸ್ತಪಾದಾದೀನಿ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಾಣಿ ಸಂಭವಂತಿ ; ಯತ್ರ ತು ತಾನಿ ವಿದ್ಯಂತೇ ಜಾಗರಿತೇ, ತತ್ರ ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿರವಭಾಸಿತೈಃ ಕಾರ್ಯಕರಣೈಃ ರಥಾದಿವಾಸನಾಶ್ರಯಾಂತಃಕರಣವೃತ್ತ್ಯುದ್ಭವನಿಮಿತ್ತಂ ಕರ್ಮ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯತೇ ; ತೇನೋಚ್ಯತೇ — ಸ ಹಿ ಕರ್ತೇತಿ ; ತದುಕ್ತಮ್ ‘ಆತ್ಮನೈವಾಯಂ ಜ್ಯೋತಿಷಾಸ್ತೇ ಪಲ್ಯಯತೇ ಕರ್ಮ ಕುರುತೇ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೬) ಇತಿ ; ತತ್ರಾಪಿ ನ ಪರಮಾರ್ಥತಃ ಸ್ವತಃ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಚೈತನ್ಯಜ್ಯೋತಿಷಃ ಅವಭಾಸಕತ್ವವ್ಯತಿರೇಕೇಣ — ಯತ್ ಚೈತನ್ಯಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಾ ಅಂತಃಕರಣದ್ವಾರೇಣ ಅವಭಾಸಯತಿ ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಿ, ತದವಭಾಸಿತಾನಿ ಕರ್ಮಸು ವ್ಯಾಪ್ರಿಯಂತೇ ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಿ, ತತ್ರ ಕರ್ತೃತ್ವಮುಪಚರ್ಯತೇ ಆತ್ಮನಃ । ಯದುಕ್ತಮ್ ‘ಧ್ಯಾಯತೀವ ಲೇಲಾಯತೀವ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೭) ಇತಿ, ತದೇವ ಅನೂದ್ಯತೇ — ಸ ಹಿ ಕರ್ತೇತಿ ಇಹ ಹೇತ್ವರ್ಥಮ್ ॥