ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ வா ஏஷ ஏதஸ்மிந்ஸம்ப்ரஸாதே³ ரத்வா சரித்வா த்³ருஷ்ட்வைவ புண்யம் ச பாபம் ச । புந: ப்ரதிந்யாயம் ப்ரதியோந்யாத்³ரவதி ஸ்வப்நாயைவ ஸ யத்தத்ர கிஞ்சித்பஶ்யத்யநந்வாக³தஸ்தேந ப⁴வத்யஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ இத்யேவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்ய ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வதே ஸஹஸ்ரம் த³தா³ம்யத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ ப்³ரூஹீதி ॥ 15 ॥
ஸ வை ப்ரக்ருத: ஸ்வயம் ஜ்யோதி: புருஷ:, ஏஷ: ய: ஸ்வப்நே ப்ரத³ர்ஶித:, ஏதஸ்மிந்ஸம்ப்ரஸாதே³ — ஸம்யக் ப்ரஸீத³தி அஸ்மிந்நிதி ஸம்ப்ரஸாத³: ; ஜாக³ரிதே தே³ஹேந்த்³ரியவ்யாபாரஶதஸந்நிபாதஜம் ஹித்வா காலுஷ்யம் தேப்⁴யோ விப்ரமுக்த: ஈஷத் ப்ரஸீத³தி ஸ்வப்நே, இஹ து ஸுஷுப்தே ஸம்யக் ப்ரஸீத³தி — இத்யத: ஸுஷுப்தம் ஸம்ப்ரஸாத³ உச்யதே ; ‘தீர்ணோ ஹி ததா³ ஸர்வாஞ்ஶோகாந்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 22) இதி ‘ஸலில ஏகோ த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 31) இதி ஹி வக்ஷ்யதி ஸுஷுப்தஸ்த²ம் ஆத்மாநம் — ஸ வை ஏஷ: ஏதஸ்மிந் ஸம்ப்ரஸாதே³ க்ரமேண ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸந் ஸுஷுப்தே ஸ்தி²த்வா ; கத²ம் ஸம்ப்ரஸந்ந: ? ஸ்வப்நாத் ஸுஷுப்தம் ப்ரவிவிக்ஷு: ஸ்வப்நாவஸ்த² ஏவ ரத்வா ரதிமநுபூ⁴ய மித்ரப³ந்து⁴ஜநத³ர்ஶநாதி³நா, சரித்வா விஹ்ருத்ய அநேகதா⁴ சரணப²லம் ஶ்ரமமுபலப்⁴யேத்யர்த²:, த்³ருஷ்ட்வைவ ந க்ருத்வேத்யர்த²:, புண்யம் ச புண்யப²லம் , பாபம் ச பாபப²லம் ; ந து புண்யபாபயோ: ஸாக்ஷாத்³த³ர்ஶநமஸ்தீத்யவோசாம ; தஸ்மாத் ந புண்யபாபாப்⁴யாமநுப³த்³த⁴: ; யோ ஹி கரோதி புண்யபாபே, ஸ தாப்⁴யாமநுப³த்⁴யதே ; ந ஹி த³ர்ஶநமாத்ரேண தத³நுப³த்³த⁴: ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ஸ்வப்நோ பூ⁴த்வா ம்ருத்யுமதிக்ராமத்யேவ, ந ம்ருத்யுரூபாண்யேவ கேவலம் । அத: ந ம்ருத்யோ: ஆத்மஸ்வபா⁴வத்வாஶங்கா ; ம்ருத்யுஶ்சேத் ஸ்வபா⁴வோ(அ)ஸ்ய, ஸ்வப்நே(அ)பி குர்யாத் ; ந து கரோதி ; ஸ்வபா⁴வஶ்சேத் க்ரியா ஸ்யாத் ; அநிர்மோக்ஷதைவ ஸ்யாத் ; ந து ஸ்வபா⁴வ:, ஸ்வப்நே அபா⁴வாத் , அத: விமோக்ஷ: அஸ்ய உபபத்³யதே ம்ருத்யோ: புண்யபாபாப்⁴யாம் । நநு ஜாக³ரிதே அஸ்ய ஸ்வபா⁴வ ஏவ — ந ; பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴க்ருதம் ஹி தத் ; தச்ச ப்ரதிபாதி³தம் ஸாத்³ருஶ்யாத் ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி । தஸ்மாத் ஏகாந்தேநைவ ஸ்வப்நே ம்ருத்யுரூபாதிக்ரமணாத் ந ஸ்வாபா⁴விகத்வாஶங்கா அநிர்மோக்ஷதா வா । தத்ர ‘சரித்வா’ இதி — சரணப²லம் ஶ்ரமமுபலப்⁴யேத்யர்த²:, தத: ஸம்ப்ரஸாதா³நுப⁴வோத்தரகாலம் புந: ப்ரதிந்யாயம் யதா²ந்யாயம் யதா²க³தம் — நிஶ்சித ஆய: ந்யாய:, அயநம் ஆய: நிர்க³மநம் , புந: பூர்வக³மநவைபரீத்யேந யத் ஆக³மநம் ஸ ப்ரதிந்யாய: — யதா²க³தம் புநராக³ச்ச²தீத்யர்த²: । ப்ரதியோநி யதா²ஸ்தா²நம் ; ஸ்வப்நஸ்தா²நாத்³தி⁴ ஸுஷுப்தம் ப்ரதிபந்ந: ஸந் யதா²ஸ்தா²நமேவ புநராக³ச்ச²தி — ப்ரதியோநி ஆத்³ரவதி, ஸ்வப்நாயைவ ஸ்வப்நஸ்தா²நாயைவ । நநு ஸ்வப்நே ந கரோதி புண்யபாபே தயோ: ப²லமேவ பஶ்யதீதி கத²மவக³ம்யதே ? யதா² ஜாக³ரிதே ததா² கரோத்யேவ ஸ்வப்நே(அ)பி, துல்யத்வாத்³த³ர்ஶநஸ்ய — இத்யத ஆஹ — ஸ: ஆத்மா, யத் கிஞ்சித் தத்ர ஸ்வப்நே பஶ்யதி புண்யபாபப²லம் , அநந்வாக³த: அநநுப³த்³த⁴: தேந த்³ருஷ்டேந ப⁴வதி, நைவ அநுப³த்³தோ⁴ ப⁴வதி ; யதி³ ஹி ஸ்வப்நே க்ருதமேவ தேந ஸ்யாத் , தேந அநுப³த்⁴யேத ; ஸ்வப்நாது³த்தி²தோ(அ)பி ஸமந்வாக³த: ஸ்யாத் ; ந ச தத் லோகே — ஸ்வப்நக்ருதகர்மணா அந்வாக³தத்வப்ரஸித்³தி⁴: ; ந ஹி ஸ்வப்நக்ருதேந ஆக³ஸா ஆக³ஸ்காரிணமாத்மாநம் மந்யதே கஶ்சித் ; ந ச ஸ்வப்நத்³ருஶ ஆக³: ஶ்ருத்வா லோக: தம் க³ர்ஹதி பரிஹரதி வா ; அத: அநந்வாக³த ஏவ தேந ப⁴வதி ; தஸ்மாத் ஸ்வப்நே குர்வந்நிவ உபலப்⁴யதே, ந து க்ரியா அஸ்தி பரமார்த²த: ; ‘உதேவ ஸ்த்ரீபி⁴: ஸஹ மோத³மாந:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 13) இதி ஶ்லோக உக்த: ; ஆக்²யாதாரஶ்ச ஸ்வப்நஸ்ய ஸஹ இவ - ஶப்³தே³ந ஆசக்ஷதே — ஹஸ்திநோ(அ)த்³ய க⁴டீக்ருதா: தா⁴வந்தீவ மயா த்³ருஷ்டா இதி । அதோ ந தஸ்ய கர்த்ருத்வமிதி । கத²ம் புநரஸ்யாகர்த்ருத்வமிதி — கார்யகரணைர்மூர்தை: ஸம்ஶ்லேஷ: மூர்தஸ்ய, ஸ து க்ரியாஹேதுர்த்³ருஷ்ட: ; ந ஹ்யமூர்த: கஶ்சித் க்ரியாவாந் த்³ருஶ்யதே ; அமூர்தஶ்ச ஆத்மா, அதோ(அ)ஸங்க³: ; யஸ்மாச்ச அஸங்கோ³(அ)யம் புருஷ:, தஸ்மாத் அநந்வாக³த: தேந ஸ்வப்நத்³ருஷ்டேந ; அத ஏவ ந க்ரியாகர்த்ருத்வமஸ்ய கத²ஞ்சிது³பபத்³யதே ; கார்யகரணஸம்ஶ்லேஷேண ஹி கர்த்ருத்வம் ஸ்யாத் ; ஸ ச ஸம்ஶ்லேஷ: ஸங்க³: அஸ்ய நாஸ்தி, யத: அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ: ; தஸ்மாத் அம்ருத: । ஏவமேவ ஏதத் யாஜ்ஞவல்க்ய ; ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வதே ஸஹஸ்ரம் த³தா³மி ; அத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ ப்³ரூஹி ; மோக்ஷபதா³ர்தை²கதே³ஶஸ்ய கர்மப்ரவிவேகஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶிதத்வாத் ; அத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ ப்³ரூஹீதி ॥
ப்ரக்ருத இதி ; ஏஷ இதி ; ஜாக³ரித இத்யாதி³நா ; தீர்ணோ ஹீதி ; ஸ வா இதி ; கத²மிதி ; ஸ்வப்நாதி³தி ; ந த்விதி ; தஸ்மாதி³தி ; யோ ஹீத்யாதி³நா ; தஸ்மாதி³தி ; அதோ நேதி ; ம்ருத்யுஶ்சேதி³தி ; ந த்விதி ; ஸ்வபா⁴வஶ்சேதி³தி ; ந த்விதி ; அத இதி ; புண்யபாபாப்⁴யாமிதி ; நந்விதி ; நேதி ; தச்சேதி ; தஸ்மாதி³தி ; அநிர்மோக்ஷதா வேதி ; தத்ரேதி ; புநரிதி ; யதே²தி ; ஸ்வப்நஸ்தா²நாதி³தி ; ப்ரதியோநீதி ; ஸ்வப்நாயேதி ; நந்விதி ; அத ஆஹேதி ; நைவேதி ; யதி³ ஹீதி ; ஸ்வப்நாதி³தி ; ந சேதி ; ந ஹீதி ; ந சேதி ; அத இதி ; தஸ்மாதி³தி ; உதேவேதி ; ஆக்²யாதாரஶ்சேதி ; அத இதி ; கத²மிதி ; கார்யகரணைரித்யாதி³நா ; அத ஏவேதி ; கார்யேதி ; தஸ்மாதி³தி ; ஏவமிதி ; ஸோ(அ)ஹமிதி ; அத இதி ; மோக்ஷேதி ; அத ஊர்த்⁴வமிதி॥15॥ ;

வைஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²த்வமுபேத்ய ஸஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ப்ரக்ருத இதி ।

ஏஷஶப்³த³மநூத்³ய வ்யாகரோதி —

ஏஷ இதி ।

ஸம்ப்ரதா³நே ஸ்தி²த்வா ம்ருத்யுமதிக்ராமதீதி ஶேஷ: ।

ஸுஷுப்தஸ்ய ஸம்ப்ரஸாத³த்வம் ஸாத⁴யதி —

ஜாக³ரித இத்யாதி³நா ।

தத்ர வாக்யஶேஷமநுகூலயதி —

தீர்ணோ ஹீதி ।

அஸ்து ஸம்ப்ரஸாத³: ஸுஷுப்தம் ஸ்தா²நம் ததா²(அ)பி கிமாயாதமித்யத ஆஹ —

ஸ வா இதி ।

பூர்வோக்தேந க்ரமேண ஸம்ப்ரஸாதே³ ஸுஷுப்தே ஸ்தி²த்வா ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸந்ம்ருத்யுமதிக்ராமதீத்யர்த²: ।

உக்தமர்த²முபபாத³யிதுமாகாங்க்ஷாமாஹ —

கத²மிதி ।

ரத்வேத்யாதி³ வ்யாகுர்வந்பரிஹரதி —

ஸ்வப்நாதி³தி ।

புண்யபாபஶப்³த³யோர்யதா²ர்த²த்வமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந த்விதி ।

அவோசாமோப⁴யாந்பாப்மந ஆநந்தா³ம்ஶ்ச பஶ்யதீத்யத்ரேதி ஶேஷ: ।

புண்யபாபயோர்த³ஶநமேவ ந கரணமித்யத்ர ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

தத்³த்³ரஷ்டுரபி தத³நுப³ந்த⁴: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாதிப்ரஸம்கா³ந்மைவமித்யாஹ —

யோ ஹீத்யாதி³நா ।

புண்யபாபாப்⁴யாமாத்மநோ(அ)ஸம்ஸ்பர்ஶே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ம்ருத்யோரதிக்ரமணே கிம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அதோ நேதி ।

ம்ருத்யோரஸ்வபா⁴வத்வமுபபாத³யதி —

ம்ருத்யுஶ்சேதி³தி ।

இஷ்டாபத்திமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந த்விதி ।

அநந்வாக³தவாக்யாத³ஸம்க³வாக்யஶ்சேத்யர்த²: ।

மோக்ஷஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யாத³பி ம்ருத்யோரஸ்வபா⁴வத்வமித்யாஹ —

ஸ்வபா⁴வஶ்சேதி³தி ।

இதஶ்ச ம்ருத்யு: ஸ்வபா⁴வோ ந ப⁴வதீத்யாஹ —

ந த்விதி ।

அபா⁴வாதி³தி ச்சே²த³:  ।

தஸ்யா: ஸ்வபா⁴வத்வே லப்³த⁴மர்த²ம் கத²யதி —

அத இதி ।

ம்ருத்யுமேவ வ்யாசஷ்டே —

புண்யபாபாப்⁴யாமிதி ।

ஸ்வப்நே ம்ருத்யோ: ஸ்வபா⁴வத்வாபா⁴வே(அ)பி ஜாக்³ரத³வஸ்தா²யாம் கர்த்ருத்வமாத்மந: ஸ்வபா⁴வஸ்ததா² ச நியமேந தஸ்ய ம்ருத்யோரதிக்ரமோ ந ஸித்⁴யதீதி ஶங்கதே —

நந்விதி ।

ஔபாதி⁴கத்வாத்கர்த்ருத்வஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வாபா⁴வாதா³த்மநோ ம்ருத்யோரதிக்ரம: ஸம்ப⁴வதீதி பரிஹரதி —

நேதி ।

கத²மௌபாதி⁴கத்வம் கர்த்ருத்வஸ்ய ஸித்³த⁴வது³ச்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தச்சேதி ।

த்⁴யாயதீவேத்யாதௌ³ ஸாத்³ருஶ்யவாசகாதி³வஶப்³தா³தௌ³பாதி⁴கத்வம் கர்த்ருத்வஸ்ய ப்ராகே³வ த³ர்ஶிதமித்யர்த²: ।

ஜாக³ரிதே(அ)பி கர்த்ருத்வஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வாபா⁴வே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ம்ருத்யோ: ஸ்வாபா⁴விகத்வாஶங்காபா⁴வக்ருதம் ப²லமாஹ —

அநிர்மோக்ஷதா வேதி ।

வாஶப்³தோ³ நஞநுகர்ஷணார்த²: ।

புண்யம் ச பாபம் சேத்யேதத³ந்தம் வாக்யம் வ்யாக்²யாய புநரித்யாதி³ வ்யாசஷ்டே —

தத்ரேதி ।

ஸ்வப்நாத்³வ்யுத்தா²ய ஸுஷுப்திமநுபூ⁴யோத்தரகாலமிதி யாவத் । ஸ்தா²நாத்ஸ்தா²நாந்தரப்ராப்தாவப்⁴யாஸம் வக்தும் புந:ஶப்³த³: ।

ப்ரதிந்யாயமித்யஸ்யாவயவார்த²முக்த்வா விவக்ஷிதமர்த²மாஹ —

புநரிதி ।

ஸம்ப்ரஸாதா³தூ³ர்த்⁴வமிதி யாவத் ।

ஜாக³ரிதாத்ஸ்வப்நம் தத: ஸுஷுப்தம் க³ச்ச²தீதி பூர்வக³மநம் ததோ வைபரீத்யேந ஸுஷுப்தாத்ஸ்வப்நம் ஜாக³ரிதம் வா க³ச்ச²தீதி யதா³க³மநம் ஸ ப்ரதிந்யாய: । தமேவ ஸம்க்ஷிபதி —

யதே²தி ।

யதா²ஸ்தா²நமாத்³ரவதீத்யேதத்³விவ்ருணோதி —

ஸ்வப்நஸ்தா²நாதி³தி ।

உக்தே(அ)ர்தே² வாக்யம் பாதயதி —

ப்ரதியோநீதி ।

கிமர்த²ம் யதா²ஸ்தா²நமாக³மநம் ததா³ஹ —

ஸ்வப்நாயேதி ।

ஸ யதி³த்யாதி³வாக்யஸ்ய வ்யாவர்த்யாமாஶங்காமாஹ —

நந்விதி ।

தத்ர வாக்யமுத்தரத்வேநாவதார்ய வ்யாகரோதி —

அத ஆஹேதி ।

அநநுப³த்³த⁴ இத்யஸ்யார்த²ம் ஸ்பு²டயதி —

நைவேதி ।

ஸ யதி³த்யாதி³வாக்யஸ்யாக்ஷரார்த²முக்த்வா தாத்பர்யமாஹ —

யதி³ ஹீதி ।

தேநா(அ)(அ)த்மநேதி யாவத் । ஸ்வப்நே க்ருதம் கர்ம புநஸ்தேநேத்யுக்தம் ।

அநுப³ந்தே⁴ தோ³ஷமாஹ —

ஸ்வப்நாதி³தி ।

இஷ்டாபத்திமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

ஸ்வப்நக்ருதேந கர்மணா ஜாக்³ரத³வஸ்த²ஸ்ய புருஷஸ்யாந்வாக³தத்வப்ரஸித்³தி⁴ரிதி யது³ச்யதே தந்ந வ்யவஹாரபூ⁴மௌ ஸம்ப்ரதிபந்நமித்யர்த²: ।

ஸ்வப்நத்³ருஷ்டேந ஜாக்³ரத்³க³தஸ்ய ந ஸம்க³திரித்யத்ர ஸ்வாநுப⁴வம் த³ர்ஶயதி —

ந ஹீதி ।

யதோ²க்தே(அ)நுப⁴வே லோகஸ்யாபி ஸம்மதிம் த³ர்ஶயதி —

ந சேதி ।

தத்ர ப²லிதமாஹ —

அத இதி ।

கத²ம் தர்ஹி ஸ்வப்நே கர்த்ருத்வப்ரதீதிஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஸ்வப்நஸ்யா(அ)(அ)பா⁴ஸத்வாச்ச ந தத்ர வஸ்துதோ(அ)ஸ்தி க்ரியேத்யாஹ —

உதேவேதி ।

ததா³பா⁴ஸத்வே லோகப்ரஸித்³தி⁴மநுகூலயதி —

ஆக்²யாதாரஶ்சேதி ।

ஸ்வப்நஸ்யா(அ)(அ)பா⁴ஸத்வே ப²லிதமாஹ —

அத இதி ।

அநந்வாக³தவாக்யம் ப்ரதிஜ்ஞாரூபம் வ்யாக்²யாயாஸம்க³வாக்யம் ஹேதுரூபமவதாரயிதுமாகாங்க்ஷாமாஹ —

கத²மிதி ।

மூர்தஸ்ய மூர்தாந்தரேண ஸம்யோகே³ க்ரியோபலம்பா⁴த³மூர்தஸ்ய தத³பா⁴வாதா³த்மநஶ்சாமூர்தத்வேநாஸம்யோகா³த்க்ரியாயோகா³த³கர்த்ருத்வஸித்³தி⁴ரித்யுத்தரம் ஹேதுவாக்யார்த²கத²நபூர்வகம் கத²யதி —

கார்யகரணைரித்யாதி³நா ।

ஆத்மநோ(அ)ஸம்க³த்வேநாகர்த்ருத்வமுக்தம் ஸமர்த²யதே —

அத ஏவேதி ।

அத:ஶப்³தா³ர்த²ம் விஶத³யதி —

கார்யேதி ।

க்ரியாவத்த்வாபா⁴வே ஜந்மமரணதி³ராஹித்யம் கௌடஸ்த்²யம் ப²லதீத்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

கர்மப்ரவிவேகமுக்தமங்கீ³கரோதி —

ஏவமிதி ।

தத்ப்ரவிவிக்தாத்மஜ்ஞாநே தா³ர்ட்⁴யம் ஸூசயதி —

ஸோ(அ)ஹமிதி ।

நைராகாங்க்ஷ்யம் வ்யாவர்தயதி —

அத இதி ।

கத²ம் தர்ஹி ஸஹஸ்ரதா³நமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

மோக்ஷேதி।

காமப்ரவிவேகவிஷயநியோக³மபி⁴ப்ரேத்ய புநரநுக்ராமதி —

அத ஊர்த்⁴வமிதி॥15॥