వైశబ్దస్య ప్రసిద్ధార్థత్వముపేత్య సశబ్దార్థమాహ —
ప్రకృత ఇతి ।
ఎషశబ్దమనూద్య వ్యాకరోతి —
ఎష ఇతి ।
సంప్రదానే స్థిత్వా మృత్యుమతిక్రామతీతి శేషః ।
సుషుప్తస్య సంప్రసాదత్వం సాధయతి —
జాగరిత ఇత్యాదినా ।
తత్ర వాక్యశేషమనుకూలయతి —
తీర్ణో హీతి ।
అస్తు సంప్రసాదః సుషుప్తం స్థానం తథాఽపి కిమాయాతమిత్యత ఆహ —
స వా ఇతి ।
పూర్వోక్తేన క్రమేణ సంప్రసాదే సుషుప్తే స్థిత్వా సంప్రసన్నః సన్మృత్యుమతిక్రామతీత్యర్థః ।
ఉక్తమర్థముపపాదయితుమాకాఙ్క్షామాహ —
కథమితి ।
రత్వేత్యాది వ్యాకుర్వన్పరిహరతి —
స్వప్నాదితి ।
పుణ్యపాపశబ్దయోర్యథార్థత్వమాశఙ్క్యాఽఽహ —
న త్వితి ।
అవోచామోభయాన్పాప్మన ఆనన్దాంశ్చ పశ్యతీత్యత్రేతి శేషః ।
పుణ్యపాపయోర్దశనమేవ న కరణమిత్యత్ర ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
తద్ద్రష్టురపి తదనుబన్ధః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాతిప్రసంగాన్మైవమిత్యాహ —
యో హీత్యాదినా ।
పుణ్యపాపాభ్యామాత్మనోఽసంస్పర్శే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
మృత్యోరతిక్రమణే కిం స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అతో నేతి ।
మృత్యోరస్వభావత్వముపపాదయతి —
మృత్యుశ్చేదితి ।
ఇష్టాపత్తిమాశఙ్క్యాఽఽహ —
న త్వితి ।
అనన్వాగతవాక్యాదసంగవాక్యశ్చేత్యర్థః ।
మోక్షశాస్త్రప్రామాణ్యాదపి మృత్యోరస్వభావత్వమిత్యాహ —
స్వభావశ్చేదితి ।
ఇతశ్చ మృత్యుః స్వభావో న భవతీత్యాహ —
న త్వితి ।
అభావాదితి చ్ఛేదః ।
తస్యాః స్వభావత్వే లబ్ధమర్థం కథయతి —
అత ఇతి ।
మృత్యుమేవ వ్యాచష్టే —
పుణ్యపాపాభ్యామితి ।
స్వప్నే మృత్యోః స్వభావత్వాభావేఽపి జాగ్రదవస్థాయాం కర్తృత్వమాత్మనః స్వభావస్తథా చ నియమేన తస్య మృత్యోరతిక్రమో న సిధ్యతీతి శఙ్కతే —
నన్వితి ।
ఔపాధికత్వాత్కర్తృత్వస్య స్వాభావికత్వాభావాదాత్మనో మృత్యోరతిక్రమః సంభవతీతి పరిహరతి —
నేతి ।
కథమౌపాధికత్వం కర్తృత్వస్య సిద్ధవదుచ్యతే తత్రాఽఽహ —
తచ్చేతి ।
ధ్యాయతీవేత్యాదౌ సాదృశ్యవాచకాదివశబ్దాదౌపాధికత్వం కర్తృత్వస్య ప్రాగేవ దర్శితమిత్యర్థః ।
జాగరితేఽపి కర్తృత్వస్య స్వాభావికత్వాభావే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
మృత్యోః స్వాభావికత్వాశఙ్కాభావకృతం ఫలమాహ —
అనిర్మోక్షతా వేతి ।
వాశబ్దో నఞనుకర్షణార్థః ।
పుణ్యం చ పాపం చేత్యేతదన్తం వాక్యం వ్యాఖ్యాయ పునరిత్యాది వ్యాచష్టే —
తత్రేతి ।
స్వప్నాద్వ్యుత్థాయ సుషుప్తిమనుభూయోత్తరకాలమితి యావత్ । స్థానాత్స్థానాన్తరప్రాప్తావభ్యాసం వక్తుం పునఃశబ్దః ।
ప్రతిన్యాయమిత్యస్యావయవార్థముక్త్వా వివక్షితమర్థమాహ —
పునరితి ।
సంప్రసాదాదూర్ధ్వమితి యావత్ ।
జాగరితాత్స్వప్నం తతః సుషుప్తం గచ్ఛతీతి పూర్వగమనం తతో వైపరీత్యేన సుషుప్తాత్స్వప్నం జాగరితం వా గచ్ఛతీతి యదాగమనం స ప్రతిన్యాయః । తమేవ సంక్షిపతి —
యథేతి ।
యథాస్థానమాద్రవతీత్యేతద్వివృణోతి —
స్వప్నస్థానాదితి ।
ఉక్తేఽర్థే వాక్యం పాతయతి —
ప్రతియోనీతి ।
కిమర్థం యథాస్థానమాగమనం తదాహ —
స్వప్నాయేతి ।
స యదిత్యాదివాక్యస్య వ్యావర్త్యామాశఙ్కామాహ —
నన్వితి ।
తత్ర వాక్యముత్తరత్వేనావతార్య వ్యాకరోతి —
అత ఆహేతి ।
అననుబద్ధ ఇత్యస్యార్థం స్ఫుటయతి —
నైవేతి ।
స యదిత్యాదివాక్యస్యాక్షరార్థముక్త్వా తాత్పర్యమాహ —
యది హీతి ।
తేనాఽఽత్మనేతి యావత్ । స్వప్నే కృతం కర్మ పునస్తేనేత్యుక్తమ్ ।
అనుబన్ధే దోషమాహ —
స్వప్నాదితి ।
ఇష్టాపత్తిమాశఙ్క్యాఽఽహ —
న చేతి ।
స్వప్నకృతేన కర్మణా జాగ్రదవస్థస్య పురుషస్యాన్వాగతత్వప్రసిద్ధిరితి యదుచ్యతే తన్న వ్యవహారభూమౌ సంప్రతిపన్నమిత్యర్థః ।
స్వప్నదృష్టేన జాగ్రద్గతస్య న సంగతిరిత్యత్ర స్వానుభవం దర్శయతి —
న హీతి ।
యథోక్తేఽనుభవే లోకస్యాపి సంమతిం దర్శయతి —
న చేతి ।
తత్ర ఫలితమాహ —
అత ఇతి ।
కథం తర్హి స్వప్నే కర్తృత్వప్రతీతిస్తత్రాఽఽహ —
తస్మాదితి ।
స్వప్నస్యాఽఽభాసత్వాచ్చ న తత్ర వస్తుతోఽస్తి క్రియేత్యాహ —
ఉతేవేతి ।
తదాభాసత్వే లోకప్రసిద్ధిమనుకూలయతి —
ఆఖ్యాతారశ్చేతి ।
స్వప్నస్యాఽఽభాసత్వే ఫలితమాహ —
అత ఇతి ।
అనన్వాగతవాక్యం ప్రతిజ్ఞారూపం వ్యాఖ్యాయాసంగవాక్యం హేతురూపమవతారయితుమాకాఙ్క్షామాహ —
కథమితి ।
మూర్తస్య మూర్తాన్తరేణ సంయోగే క్రియోపలమ్భాదమూర్తస్య తదభావాదాత్మనశ్చామూర్తత్వేనాసంయోగాత్క్రియాయోగాదకర్తృత్వసిద్ధిరిత్యుత్తరం హేతువాక్యార్థకథనపూర్వకం కథయతి —
కార్యకరణైరిత్యాదినా ।
ఆత్మనోఽసంగత్వేనాకర్తృత్వముక్తం సమర్థయతే —
అత ఎవేతి ।
అతఃశబ్దార్థం విశదయతి —
కార్యేతి ।
క్రియావత్త్వాభావే జన్మమరణదిరాహిత్యం కౌటస్థ్యం ఫలతీత్యాహ —
తస్మాదితి ।
కర్మప్రవివేకముక్తమఙ్గీకరోతి —
ఎవమితి ।
తత్ప్రవివిక్తాత్మజ్ఞానే దార్ఢ్యం సూచయతి —
సోఽహమితి ।
నైరాకాఙ్క్ష్యం వ్యావర్తయతి —
అత ఇతి ।
కథం తర్హి సహస్రదానమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
మోక్షేతి।
కామప్రవివేకవిషయనియోగమభిప్రేత్య పునరనుక్రామతి —
అత ఊర్ధ్వమితి॥౧౫॥