బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
చతుర్థోఽధ్యాయఃతృతీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
స వా ఎష ఎతస్మిన్స్వప్నే రత్వా చరిత్వా దృష్ట్వైవ పుణ్యం చ పాపం చ పునః ప్రతిన్యాయం ప్రతియోన్యాద్రవతి బుద్ధాన్తాయైవ స యత్తత్ర కిఞ్చిత్పశ్యత్యనన్వాగతస్తేన భవత్యసఙ్గో హ్యయం పురుష ఇత్యేవమేవైతద్యాజ్ఞవల్క్య సోఽహం భగవతే సహస్రం దదామ్యత ఊర్ధ్వం విమోక్షాయైవ బ్రూహీతి ॥ ౧౬ ॥
తత్ర ‘అసఙ్గో హ్యయం పురుషః’ (బృ. ఉ. ౪ । ౩ । ౧౫) ఇతి అసఙ్గతా అకర్తృత్వే హేతురుక్తః ; ఉక్తం చ పూర్వమ్ — కర్మవశాత్ స ఈయతే యత్ర కామమితి ; కామశ్చ సఙ్గః ; అతః అసిద్ధో హేతురుక్తః — ‘అసఙ్గో హ్యయం పురుషః’ (బృ. ఉ. ౪ । ౩ । ౧౫) ఇతి । న తు ఎతత్ అస్తి ; కథం తర్హి ? అసఙ్గ ఎవ ఇత్యేతదుచ్యతే — స వా ఎష ఎతస్మిన్స్వప్నే, స వై ఎష పురుషః సమ్ప్రసాదాత్ప్రత్యాగతః స్వప్నే రత్వా చరిత్వా యథాకామమ్ , దృష్ట్వైవ పుణ్యం చ పాపం చ — ఇతి సర్వం పూర్వవత్ ; బుద్ధాన్తాయైవ జాగరితస్థానాయ । తస్మాత్ అసఙ్గ ఎవాయం పురుషః ; యది స్వప్నే సఙ్గవాన్ స్యాత్ కామీ, తతః తత్సఙ్గజైర్దోషైః బుద్ధాన్తాయ ప్రత్యాగతో లిప్యేత ॥

ఉత్తరకణ్డికావ్యావర్త్యాం శఙ్కామాహ —

తత్రేతి।

పూర్వకణ్డికా సప్తమ్యర్థః ।

భవత్వకర్తృత్వహేతురసంగత్వం కిం తావతేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ -

ఉక్తం చేతి।

పూర్వం శ్లోకోపన్యాసదశాయామితి యావత్ । కర్మవశాత్స్వప్నహేతుకర్మసామర్థ్యాదిత్యర్థః ।

ఆత్మనః స్వప్నే కామకర్మసంబన్ధేఽపి కిమితి నాసంగత్వం తత్రాఽఽహ —

కామశ్చేతి।

హేత్వసిద్ధిం పరిహరతి —

న త్వితి।

న చేద్ధేతోరసిద్ధత్వం తర్హి కథం తత్సిద్ధిరితి పృచ్ఛతి —

కథమితి।

హేతుసమర్థనార్థముత్తరగ్రన్థముత్థాపయతి —

అసంగ ఇతి।

ప్రతియోన్యాద్రవతీత్యేతదన్తం సర్వమిత్యుక్తమ్ ।

స్వప్నే కర్తృత్వాభావస్తచ్ఛబ్దార్థః ఉక్తమసంగత్వం వ్యతిరేకముఖేన విశదయతి —

యదీతి।

సంగవానిత్యస్య వ్యాఖ్యానమ్ —

కామీతి।

తత్సంగజైస్తత్ర స్వప్నే విషయవిశేషేషు కామాఖ్యసంగవశాదుత్పన్నైరపరాధైరితి యావత్ । న తు లిప్యతే ప్రాయశ్చిత్తవిధానస్యాపి స్వప్నసూచితాశుభాశఙ్కానిబర్హణార్థత్వాద్వస్తువృత్తానుసారిత్వాభావాదితి శేషః ॥౧౬॥