ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯತ್ ಪ್ರಸ್ತುತಮ್ — ಆತ್ಮನೈವಾಯಂ ಜ್ಯೋತಿಷಾಸ್ತೇ ಇತಿ, ತತ್ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತಃ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮ್ — ‘ಅತ್ರಾಯಂ ಪುರುಷಃ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ಭವತಿ’ ಇತಿ ಸ್ವಪ್ನೇ । ಯತ್ತು ಉಕ್ತಮ್ — ‘ಸ್ವಪ್ನೋ ಭೂತ್ವೇಮಂ ಲೋಕಮತಿಕ್ರಾಮತಿ ಮೃತ್ಯೋ ರೂಪಾಣಿ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೭) ಇತಿ, ತತ್ರ ಏತತ್ ಆಶಂಕ್ಯತೇ — ಮೃತ್ಯೋ ರೂಪಾಣ್ಯೇವ ಅತಿಕ್ರಾಮತಿ, ನ ಮೃತ್ಯುಮ್ ; ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಹ್ಯೇತತ್ ಸ್ವಪ್ನೇ ಕಾರ್ಯಕರಣವ್ಯಾವೃತ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಮೋದತ್ರಾಸಾದಿದರ್ಶನಮ್ ; ತಸ್ಮಾತ್ ನೂನಂ ನೈವಾಯಂ ಮೃತ್ಯುಮತಿಕ್ರಾಮತಿ ; ಕರ್ಮಣೋ ಹಿ ಮೃತ್ಯೋಃ ಕಾರ್ಯಂ ಮೋದತ್ರಾಸಾದಿ ದೃಶ್ಯತೇ ; ಯದಿ ಚ ಮೃತ್ಯುನಾ ಬದ್ಧ ಏವ ಅಯಂ ಸ್ವಭಾವತಃ, ತತಃ ವಿಮೋಕ್ಷೋ ನೋಪಪದ್ಯತೇ ; ನ ಹಿ ಸ್ವಭಾವಾತ್ಕಶ್ಚಿತ್ ವಿಮುಚ್ಯತೇ ; ಅಥ ಸ್ವಭಾವೋ ನ ಭವತಿ ಮೃತ್ಯುಃ, ತತಃ ತಸ್ಮಾತ್ ಮೋಕ್ಷ ಉಪಪತ್ಸ್ಯತೇ ; ಯಥಾ ಅಸೌ ಮೃತ್ಯುಃ ಆತ್ಮೀಯೋ ಧರ್ಮೋ ನ ಭವತಿ, ತಥಾ ಪ್ರದರ್ಶನಾಯ — ಅತ ಊರ್ಧ್ವಂ ವಿಮೋಕ್ಷಾಯ ಬ್ರೂಹೀತ್ಯೇವಂ ಜನಕೇನ ಪರ್ಯನುಯುಕ್ತಃ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ ತದ್ದಿದರ್ಶಯಿಷಯಾ ಪ್ರವವೃತೇ —

ಉತ್ತರಕಂಡಿಕಾಮವತಾರಯಿತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —

ಯತ್ಪ್ರಸ್ತುತಮಿತಿ ।

ಆತ್ಮನೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ಯದಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೌ ಪ್ರಸ್ತುತಂ ತದತ್ರಾಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ವೃತ್ತಮರ್ಥಾಂತರಮನೂದ್ಯ ಚೋದ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —

ಯತ್ತೂಕ್ತಮಿತಿ ।

ಮೃತ್ಯುಂ ನಾತಿಕ್ರಾಮತೀತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಹೀತಿ ।

ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಾದಿರಾದಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।

ತಥಾಽಪಿ ಕುತೋ ಮೃತ್ಯುಂ ನಾತಿಕ್ರಮತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಕಾರಣಾದನ್ಯತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಯೋಗಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ಉಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —

ಕರ್ಮಣೋ ಹೀತಿ ।

ಅತಃ ಸ್ವಪ್ನಂ ಗತೋ ಮೃತ್ಯುಂ ಕರ್ಮಾಖ್ಯಂ ನಾತಿಕ್ರಾಮತೀತಿ ಶೇಷಃ ।

ಮಾ ತರ್ಹಿ ಮೃತ್ಯೋರತಿಕ್ರಮೋಽಭೂತ್ಕೋ ದೋಷಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಯದಿ ಚೇತಿ ।

ಸ್ವಭಾವಾದಪಿ ಮೃತ್ಯೋರ್ವಿಮುಕ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಉಕ್ತಂ ಹಿ - ‘ ನ ಹಿ ಸ್ವಭಾವೋ ಭಾವನಾಂ ವ್ಯಾವರ್ತೇತೌಷ್ಣ್ಯದ್ರವೇಃ’ ಇತಿ ॥
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಮೋಕ್ಷೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಅಥೇತಿ ।

ಏಷಾ ಚ ಶಂಕಾ ಪ್ರಾಗೇವ ರಾಜ್ಞಾ ಕೃತೇತಿ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —

ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತದ್ದಿದರ್ಶಯಿಷಯೇತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಮೃತ್ಯೋರತಿಕ್ರಮಣಂ ಗೃಹ್ಯತೇ ।